پرسش بعد از مرگ تقریباً مورد قبول همه مسلمانان (سنی و شیعه) است.
نکته‌ای که قابل بررسی است این است که آیا پرسش از انسان و فشار قبر و... در همین گودالی است که انسان را بعد از مرگ در آن می‌گذارند یا چیزی فراتر از آن است؟
با دقت در آیات و روایات‌ِ مربوط به عالم برزخ و عذاب قبر، روشن می‌شود که مراد از "قبر"، آن گودال کوچکی نیست که انسان را در آن دفن می‌کنند؛ بلکه مقصود از قبر، همان جهانی است که انسان، پس از مرگ و پیش از برپا شدن قیامت در آن زندگی می‌کند و چون قرار گرفتن در قبر، ملازم و یا سرآغازی برای ورود به آن جهان می‌باشد، واژه "قبر" در مورد آن به کار رفته است.(معادشناسی در پرتو کتاب، سنت و عقل، استاد جعفر سبحانی، ترجمة علی شیروانی، ص 86، انتشارات الزهرأ.)
در روایتی آمده است که از حضرت امام صادق‌سؤال کردند: "اگر کسی ]چندین روز[ به دار آویخته شده باشد، فشار قبر دربارة او چگونه است؟" امام صادق‌فرمودند: "به هوایی که بر او احاطه دارد، دستور داده می‌شود که از هر طرف بر او فشار وارد کند.(ر.ک: بحارالانوار، علامه مجلسی؛، ج 6، ص 266، داراحیأالتراث‌العربی.)"
از روایات استفاده می‌شود که روح، بعد از جدا شدن از این بدن، به بدن‌های لطیفی شبیه به بدن دنیوی که در اصطلاح به آن "بدن مثالی" می‌گویند، تعلق می‌گیرد و سؤال و فشار قبر نیز مربوط به روح و آن بدن مثالی است؛(ر.ک: منشور جاوید، استاد جعفر سبحانی، ج 9، ص 238 239، مؤسسه سیدالشهدأ.) هر چند برخی نیز معتقدند که فشار و عذاب قبر، مربوط به روح و همین بدن مادّی است.
از وقتی که انسان از دنیا می‌رود تا هنگام برپاشدن قیامت، روح او در عالمی به سر می‌برد که به آن، عالم برزخ گفته می‌شود. از امام صادق‌پرسیدند: برزخ چیست؟ فرمود: قبر است از زمان مردن تا قیامت.
در عالم برزخ، حوادث زیادی اتفاق می‌افتد که در برخی از آیات قرآن از جمله آیات 99 و 100 سوره مؤمنون و در روایات فراوانی، بدان حوادث اشاره شده است؛ به عنوان نمونه به برخی از حوادثی که شب اوّل قبر اتفاق می‌افتد، اشاره می‌شود:
1. پرسش در قبر
از مضمون روایت امام سجاد7 استفاده می‌شود که وقتی انسان را در قبر می‌گذارند، دو فرشته از فرشته‌های الهی به سراغ او می‌آیند و از اصول عقاید، یعنی توحید، نبوت و امامت او و اینکه از چه پیشوایانی پیروی می‌کرده و از چگونگی مصرف کردن عمر در طرق مختلف و طریق کسب اموال و مصرف آنها می‌پرسند، و چنانچه از مؤمنان راستین باشد، بخوبی از عهدة جواب برمی‌آید و مشمول رحمت و عنایات حق می‌شود و اگر از مؤمنان نباشد، در پاسخ سؤالات، عاجز می‌ماند و مشمول عذاب دردناک برزخی می‌شود.((بحارالانوار، مجلسی، ج 6، ص 223، حدیث 24، چاپ بیروت))
2. حضور ائمه:
وقتی مؤمن بمیرد، پیامبر خدا9 و حضرت علی و فاطمه و امام حسن و امام حسین: همراه با ملائکه مقربی می‌آیند، و اگر مؤمن توانست جواب نکیر و منکر را بدهد، آنها به نفع او شهادت می‌دهند، و اگر نتوانست جواب بدهد (زبانش بند آمد) پیامبرخدا9 به امر خدا شهادت می‌دهد که این مؤمن، زبانش از ترس بند آمده است؛ و گرنه به آنچه شما می‌پرسید، معتقد است، و حضرت علی و فاطمه و امام حسن و امام حسین: نیز فرمایش حضرت رسول را تأیید می‌کنند.((بحارالانوار، همان، ص 229، ح 32))
3. تجسم اعمال
امام صادق‌فرمود: "وقتی مؤمن داخل قبر شود، (با توجه به تجسم اعمال) نماز در سمت راست و زکات در سمت چپ او قرار می‌گیرد و نیکوکاری‌هایش بالای سر او سایه می‌افکنند و "صبر" در قسمتی دیگر قرار می‌گیرد. وقتی دو فرشته برای پرسش می‌آیند، "صبر" به نماز و روزه می‌گوید: از صاحبتان دفاع کنید وگرنه من آماده دفاع هستم."((بحار، همان، ص 230، ح 35))
4. فشار قبر
آن‌گونه که از برخی احادیث استفاده می‌شود، فشار قبر برای همه هست؛ البته در برخی، کیفر اعمال محسوب می‌شود و برای بعضی، ملایم‌تر و به منزلة کفارة گناهان و جبران کوتاهی‌هاست.
امام صادق‌از رسول‌اکرم‌نقل فرموده است که "ضَغطَة‌ُ القَبْرِ لِلْمُؤمِن‌ِ کَفّارَة‌ٌ لِمَا کان مِنْه‌ُ من تَضْییع النِّعَم؛ فشار قبر برای مؤمن، کفارة نعمتهایی است که ضایع کرده است."((بحار، همان، ص 221، حدیث 16 و 19))
5. وحشت شب اوّل قبر
در مورد هول و هراس قبر، ترجمة روایتی از حضرت علی‌را می‌آوریم که فرمود: "برای کسی که آمرزیده نشود، بعد از مرگ، از خود "مرگ" شدیدتر است. از قبر، و تنگی و تاریکی آن بر حذر باشید؛ همانا قبر هر روز می‌گوید: من خانة غربتم. من خانة وحشتم. من خانة کِرْم هستم و قبر (برای مؤمنان) باغی از باغهای بهشت، و (برای گناهکاران) گودالی از گودالهای آتش است. زندگی و معیشت سختی که خدا دشمنان خودش را از آن ترسانده، عذاب قبر است."((بحارالانوار، همان، ص 218، حدیث 13)) برای اطلاع بیشتر می‌توانید به کتابهای ذیل مراجعه کنید:
1. پیام قرآن، آیة‌الله مکارم شیرازی، ج 5، نشر مدرسة‌الامام امیرالمؤمنین؛ 2. منازل الأخرة، مرحوم شیخ عباس قمی، ص 41، نشر در راه حق؛ 3. جهان پس از مرگ، حبیب‌الله طاهری، نشر جامعه مدرسین.
پرسشگر محترم در پایان یادآور می‌شویم: اینکه در بالای فرم‌های پرسش‌نامه نوشته شده "تکثیر و توزیع این فرم مانعی ندارد"؛ یعنی شما مجاز هستید و می‌توانید آنها را به صورت پشت و رو، کپی و زیراکس بگیرید و در اختیار کسانی که پرسش قرآنی دارند قرار دهید، تا پرسش‌های خود را در آن نوشته و برای ما ارسال نمایند؛ تا به پرسش‌های آنان نیز پاسخ داده شود.
www.eporsesh.com
