همان گونه که عبادت مراتب دارد، توجه به معاد هم درجاتی دارد. احادیثی از امامان معصوم(ع) رسیده (نهج البلاغه/حکمت237) که فرموده‌اند: عبادت کنندگان سه گروهند؛ عده‌ای را ترس از جهنّم و گروهی را شوق به بهشت و برخی را هم محبت خدا، به عبادت سوق می‌دهد. البته این مراتب در طول یکدیگر است، نه در عرض هم؛ کسی که به خاطر ترس ازجهنّم عبادت می‌کند، شوق به بهشت هم دارد منتها خوف از جهنّم، شوق به بهشت را تحت الشعاع قرار داده است. و آن که شوق به بهشت دارد، ترس از جهنّم هم دارد گرچه تحت الشعاع شوق به بهشت قرار گرفته است.
همان طور که پرستش مبدأ، مراحل مزبور را دارد توجه به معاد هم این مراحل را داراست. برخی بر اساس هراس از دوزخ و مواقف قیامت و عده‌ای برای بهره‌وری از نعمتهای بهشت و گروهی هم به خاطر لقاء الله، که در حقیقت همان رجوع به مبدأ است، به یاد معادند. در قرآن کریم هر سه مرحله، یعنی هم ترس از جهنّم و هم شوق به بهشت و هم لقاء الله و رضوان حق مطرح است: (وَ فی الاخرة عَذاب شَدید و مَغفرة مِن الله و رضِوان) حدید/20.
www.eporsesh.com
