نظام هستی در چارچوب قانون عمومی علیت چگونه تبیین می‌شود؟

الف محور نظام علت و معلول بر این است که اگر موجودی هستی محض نبود، نیازمندِ موجودی است ‌که حقیقتِ صرف و وجودِ محض و نامحدود باشد. چنین موجود نامحدود، نه تنها معلول نیست، بلکه علّت هر ‌موجودِ محدود خواهد بود. امیرمؤمنان حضرت علی‌بن ابی‌طالب (علیه‌السّلام) دربارهٔ نظام عِلّی و معلولی ‌چنین فرموده است: (... کلّ قائمٍ فی سواه معلولٌ)(1) پس اگر موجودی حی قیوم بالذات بود، محتاج به ‌علّت نیست، بلکه قیّوم و قیّم موجودهای محدود است.‌
ب هر موجود محدودی گذشته از احتیاج به علت فاعلی، نیازمند به علّت غایی نیز خواهد بود؛ به طوری ‌که تحقّق معلول بدون علت غایی محال است، چه این که تحقق آن بدون علت فاعلی ممتنع است.‌
ج موجودی که هستی محض است، ذاتاً بی‌نیاز از علت فاعلی و غایی است و نیز ذاتاً علت فاعلی ‌تمام اشیا و علت غایی همهٔ آن‌ها است؛ یعنی علت‌های فاعلی به فاعل بالذات ختم می‌شود و علّت‌های ‌غایی به غایت بالذات منتهی می‌گردند.‌
‌(1) نهج‌البلاغه، خطبهٔ 186.‌