رؤیای صادقانه چه علائمی دارد؟ و برای چه افرادی حجت است، و آن هم تا چه حدود؟

خوابیدن و خواب دیدن، یکی از اسرار عجیب خلقت است، و در قرآن کریم و احادیث رسول اکرم و ائمه معصومین‌علیهم السلام هم در مورد رؤیا مطالب زیادی هست که حقانیت رؤیا را ثابت می‌کنند.(1) مرحوم علامه طباطبائی در تفسیر المیزان می‌گوید: سه عالم وجود دارد؛ عالم طبیعت، عالم مثال، عالم عقل. روح انسان به خاطر تجرّدی که دارد، در خواب با آن دو عالم (عالم مثال و عقل) ارتباط پیدا می‌کند و به میزان استعداد و امکان، حقایقی را درک می‌کند. اگر روح کامل باشد، در فضای صاف، حقایق را درک می‌کند و اگر در کمال به آخرین درجه نرسیده باشد، حقایق را در قالب‌های دیگر می‌بیند. همانطور که در بیداری، شجاعت را در شیر و حیله را در روباه و بلندی را در کوه می‌بینیم، در خواب، علم را در قالب نور، ازدواج را در قالب لباس و جهل و نادانی را به صورت تاریکی مشاهده می‌کنیم.
ما نتیجه مقدمه را با ذکر مثالهایی بیان می‌کنیم، کسانی که خواب می‌بینند چند دسته‌اند: دسته اول کسانی که روح کامل و مجردی دارند، و بعد از خواب رفتن حواس، با عالم عقل مرتبط شده و حقایقی را صاف و روشن از دنیای دیگر دریافت می‌کنند. (نظیر تلویزیون‌های سالم با آنتن‌های مخصوص جهت دار که بر فراز قله‌ها و بلندیها امواج ماهواره‌ای را از نقاط دور دست می‌گیرد) اینگونه خوابها که دریافت مستقیم و صاف است نیازی به تعبیر ندارد.
دسته دوم: خواب کسانی است که دارای روح متوسط هستند، که در عالم رؤیا حقایق را ناصاف و همراه با برفک و تشبیه و تخیل دریافت می‌کنند (که باید مفسّری در کنار دستگاه گیرنده ماجرای فیلم را به دور از برفک‌ها توضیح دهد و به عبارتی عالِمی آن خواب را تعبیر کند)
دسته سوم: خواب کسانی است که روح آن‌ها به قدری متلاطم و ناموزون است که خواب آنها مفهومی ندارد. (چنان که آشنایان با فیلم هم، از صحنه های مختلف و پر برفک تلویزیونی، چیزی سر در نمی‌آورند) این نوع رؤیاها قابل تعبیر نیستند، که در قرآن به اصغاث احلام (خوابهای آشفته) تعبیر شده است.(2)
علامات رؤیاهای صادقانه
کسی که می‌خواهد با دلیل و علامت صحیح از درستی خواب خود آگاه شود اموری را باید رعایت کند از جمله این که 1 وضو داشته باشد؛ 2 بر پهلوی راست بخوابد؛ 3 در هنگام خواب خداوند متعال را یاد کند؛ 4 شکمش نه زیاد پر شده باشد و نه گرسنه باشد.(3)
همچنین اموری که احتمال صادق بودن رؤیا را تقویت می‌کند از این قرارند:
1 خواب، در ثلث آخر شب دیده شود، که آن وقت نزول ملائکه است.(4)
2 خواب در حالت جنب و بی‌وضویی دیده نشده باشد.(5)
در حدیثی از رسول اللّه‌صلی الله علیه وآله چنین نقل شده: "الرؤیا ثلاثة: بُشْری مِنَ اللّهِ، تَحرینٌ مِن الشیطانِ، و الذی یَحدِثَ به الانسانُ نَفسَه فَیراهُ فی مَنامه" یعنی خواب بر سه قسم است: یا بشارتی از سوی خداوند است، یا غم و اندوهی از طرف شیطان است و یا مشکلات روزمره انسان است که در خواب آن را می‌بیند.(6) خواب صادق از 2 قسم آخری نمی‌باشد.
پاسخ قسمت دوم برای چه کسانی رؤیا حجت است؟
برای افرادی حجت می‌باشد که در حالت بیداری از عالم طبیعت منزّهند(7) و از اولیای الهی می‌باشند، و راه معصیت و گناه را نمی‌پویند. و چون خود را در عالم طبیعت مشغول نکرده‌اند و به عالم مثال دست یافته‌اند، خوابهای آنها صادق و همچنین حجت برای آن‌ها می‌شود. مانند خواب حضرت ابراهیم‌علیه السلام که مأمور می‌شود تا اسماعیل‌علیه السلام را ذبح کند.(8)
حدود حجت رؤیا
رؤیا در مورد ما انسانها که معصوم نیستیم در صورتی حجّت است که بدانیم از نوع رؤیاهای صادق است و افرادی که کارشناس این فن هستند، حجیت رؤیا را تأیید کنند. اما به هر حال باید دانست که رؤیا امری قائم به شخص (بیننده خواب) می‌باشد و نمی‌توان آن را در مورد دیگران تعمیم داد.
خلاصه بحث
رؤیا از مسائل پیچیده خلقت است، که خداوند متعال به وسیله آن عنایتهایی را شامل حال انسان می‌سازد.و از جمله علامات رؤیای صادق عبارت است از این که خواب در ثلث آخر شب دیده شود، و اضغاث احلام (خواب‌های پریشانی که بخاطر آشفتگی‌های روزانه، آرزوهای طولانی، مشاجرات و ترس‌های روزانه و ... دیده می‌شوند) نباشد، و با شکم پر و بدون طهارت دیده نشده باشد. و برای اولیای الهی می‌تواند تا حدود زیادی حجت باشد.
منابع جهت مطالعه بیشتر:
1 تفسیر نمونه، سوره یوسف، آیه 4.
2 تعبیر خواب ابن سیرین و دانیال.
پی نوشت ها:
1) از جمله آن روایات: قال رسول اللّه(ص): (اِنّ الرویا الصادقه جزء من سبعین جزء من النبوة) رؤیای صادقانه و حقایقی که از آن راه الهام می‌شود ارزش یک جزء از هفتاد جز نبوت دارد، بحارالانوار، ج 14، ص 435.
2) محسن قرائتی، تفسیر نور (قم، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، 1378) ج 6، ص 23.
3) ابوالفضل جیش بن ابراهیم تفسیلی، تعبیر خواب کامل (مترجم: عبدالله موسوی، ایران، انتشارات فؤاد، 1378) ص 5.
4) علامه محمد باقر مجلسی، حلیة المتقین (قم، انتشارات هجرت، 1373) ص 246.
5) ابوالفضل جیش بن ابراهیم تفسیلی، تعبیر خواب، همان.
6) محسن قرائتی، تفسیر نور (قم، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، 1378) ج 6، ص 23.
7) عبدالله جوادی آملی، تفسیر موضوعی قرآن (مرکز نشر فرهنگی رجاء چاپ اول) ج 7، ص 113.
8) صافات: 109100.