در ابتدا ذکر این نکته لازم است که خواندن نماز در اول وقت امری است مستحب نه واجب. یعنی اینکه بجا آوردن نماز در اول وقت نسبت به وقتهای بعدی، ثواب بیشتری دارد و به تأخیر انداختن آن موجب کم شدن ثواب این عمل خواهد شد. منظور کسانی هم که می‌گویند: باید نماز را در اول وقت خواند، اشاره به همین مطلب است. سؤال شما در دو بخش قابل جواب است بخش نخست در مورد اهمیت نماز اول وقت در منابع اسلامی و بخش دیگر در مورد علّت اهمیت انجام نماز در اوّل وقت.
اهمیّت نماز اوّل وقت
در قرآن یکی از خصوصیات اهل ایمان محافظت بر نماز بیان شده است: (و الّذین هم علی صَلواتِهم یحافِظون)[1]مؤمنان کسانی هستند که بر نماز خویش مواظبت دارند و همه اوقات نماز را حفظ می‌کنند. محافظت نماز، همان توجه ویژه به نماز و عدم سهل‌انگاری در برپایی این امر مهم است؛ این محافظت صورتهای گوناگونی دارد که یکی از آنها بجا آوردن نماز در اول وقت است.
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: تا انسان مواظب نمازهای پنج‌گانه در اوقاتش می‌باشد، شیطان از او می‌ترسد پس وقتی آن را ضایع ساخت (نمازها را در اوقاتش نخواند)شیطان بر او جرأت نموده و او را به گناهان بزرگ وا می‌دارد.[2]
امام ششم فرمود: هنگامی که انسان نماز را در اول وقت خواند، نوری سفید و پاکیزه به آسمان می‌رود و می‌گوید: خدا تو را حفقظ کند که مرا حفظ کردی و برعکس اگر کسی نسبت به وقت نماز مراقبت نکند سیاهی تاریک بالا رفته و می‌گوید: مرا ضایع ساختی خدا تو را ضایع کند.[3]
جایگاه نماز اوّل وقت بگونه‌ای است که حتی جهاد و جنگ در راه خدا نیز باعث نمی‌شود تا انسان آنرا از اول وقت به تأخیر بیندازد هنگامی که علی علیه السلام در جنگ صفّین سرگرم نبرد بود در میان هر دو صف کارزار مواظب وضع آفتاب بود (تا ببیند که ظهر میشود و نماز ظهر را بخواند) ابن عباس عرض کرد یا امیرالمؤمنین این چه کاری است؟ فرمود: منتظر زوال هستم تا نماز بخوانم. ابن عباس گفت: آیا حالا وقت نماز است با این سرگرمی به جنگ. فرمود: چرا با ایشان می‌جنگیم؟ تنها به خاطر نماز با آنان نبرد می‌کنیم.[4]
امام حسین علیه السلام نیز در ظهر عاشورا وقتی که وقت نماز فرا رسید نماز را به همراه اصحاب در اول وقت اقامه کردند. سعید بن عبدالله حنفی هنگام نماز امام، جلوی او ایستاد و همه تیرهای دشمن را که به سوی امام می‌آمد به جان خرید تا آنجا که نماز امام پایان یافت. و او غرق در خون، اولین شهید نماز در جبهة کربلا شد.[5]
همچنین به تأخیر انداختن نماز از اول وقت یکی از مصادبق استخفاف و سبک شمردن نماز است که در روایات بسیاری مورد نکوهش شدید قرار گرفته است. تا جائیکه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: (لیس منّی من استخفّ بصلاته)[6] از (امّت) من نیست کسی که نماز را سبک بشمارد.
امام صادق علیه السلام نیز در آخرین لحظات زندگی خود خطاب به همه فامیلها و بستگان خود فرمودند:
(إنّ شفاعتنا لاتناولُ مستخنّاً بالصلوة)[7] همانا شفاعت ما (اهل بیت) به کسی که نماز را سبک بشمارد نمی‌رسد حضرت امام(ره) در کتاب آداب نماز می‌نویسند: (... پس، از اوقات آن (نماز) حتی‌الامکان محافظت کن. و اوقات فضیلت آن را انتخاب کن که در آن نورانیّتی است که در دیگر اوقات نیست. و اشتغالات قلبیّه خود را در آن اوقات کم کن بلکه قطع کن. و این حاصل شود به اینکه اوقات خود را موظّف و معیّن کنی و برای نماز که متکفّل حیات ابدی تو است،وقتی خاصّ تعیین کنی که در آن وقت کارهای دیگر نداشته باشی و قلب را تعلّقاتی نباشد؛ و نماز را با امور دیگر مزاحم قرار مده تا بتوانی قلب را راحت و حاضر کنی.)[8]
فلسفة اهمیّت نماز اوّل وقت
در مورد فلسفة اهمیّت نماز اول وقت و آثار و فواید آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
الف) عادت دادن شخص به نظم.[9]
ب) وجود نشاط، آمادگی و حضور قلب بیشتر در اول وقت.[10]
ج) زمینه‌سازی جهت برگزاری جماعت بزرگ و اُنس و اُلفت و اتّحاد بیشتر مسلمانان.
توضیح آنکه: وقتی جامعه اسلامی مقیّد به خواندن نماز اول وقت باشند در هر منطقه غالب مردم هم‌زمان به نماز خواهند ایستاد این مسأله آمادگی آنان را برای جماعت و ایجاد صفوف گسترده و پرجمعیت بیشتر می‌کند. در حالی که نماز در غیر اوّل وقت، در بین زمانهای مختلف پراکنده میشود و از اجتماع و شکوه عبادی و اُنس و اُلفت مؤمنان در مراکز دینی می‌کاهد.[11]
د) در روایتی از امام رضا علیه السلام می‌خوانیم: وقتی وقت نماز فرا رسید نماز را در اول وقت بجای آر زیرا که نمی‌دانی در وقت بعدی چه اتفاقی خواهد افتاد.)[12] (و شاید در اثر اتفاق یا حادثه‌ای نتوانی نماز را بجای بیاوری)
ه) نماز خود کارهای خیر بلکه از بهترین کارهای خیر محسوب میشود (حیّ علی خیر العمل) و تعجیل در کار خیر، در هر حال خوب و پسندیده است.
برای مطالعه بیشتر:
1 . یکصد پرسش و پاسخ دربارة نماز (دفتر اول و دوم).مجتبی کلباسی.
2 . آداب نماز، امام خمینی(ره).
3 . حیات عارفانة فرزانگان (نماز اوّل وقت)، حسن صدری.
حدیث اخلاقی:
امام صادق علیه السلام فرمود: همانا پیغمبر صلی الله علیه و آله فرستاد لشکری را پس چون که برگشتند فرمود: آفرین باد بر گروهی که به جای آوردند جهاد کوچک را، و به جای ماند بر آنها جهاد بزرگ. گفته شد ای پیغمبر خدا جهاد بزرگ چیست؟ فرمود: جهاد نفس است.[13]
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . معارع، آیه 34.
[2] . میزان الحکمة، محمد ری‌شهری. ج 4، ص 1645، مؤسسه دارالحدیث، بیروت، 1419 ه . ق.
[3] . میزان الحکمة، ج 4، ص 1645.
[4] . سفینه البحار، شیخ عباس قمی، ج 5، ناشر: دارالاسوة، ص 151.
[5] . پیامدهای عاشورا، جواد محدثی، ناشر: کوثر غدیر، چاپ سوم، 1381.
[6] . میزان الحکمة، ج 4، ص 1645.
[7] . همان.
[8] . آداب نماز، امام خمینی(ره)، مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، چاپ اول، بهار 1370.
[9] . یکصد پرسش و پاسخ دربارة نماز (دفتر اول). مجتبی کلباسی، ستاد اقامه نماز و احیاء زکات، چاپ ششم، پاییز 82.
[10] . همان.
[11] . همان.
[12] . وسایل الشیعه، شیخ حرّ عاملی، ج 3، باب (استحباب الصلاة فی اوّل الوقت) ص 87.
[13] . فروع کافی، ج 5، ص 12، (کتاب الجهاد)، (باب وجوه الجهاد)، حدیث 3.
