چرا خداوند متعال نماز و روزه را برای عبادت خود انتخاب کرده است؟

هر آنچه در عالم دنیا هست، باطنی دارد؛ زیرا دنیا تنزل یافتة عوامل بالاست، هر چه در عالم دنیاست نمونه‌ای است از آنچه در عالم معناست. احکام و قوانین الهی هم که در دنیا به صورت دین و دستورات عبادی ظهور کرده، اسرار و باطنی دارد. عبادت که به عنوان هدف آفرینش انسان تعیین شده است حکمتی دارد، حکمت عبادات غیر از آداب و احکام آن است. انسان با سرّ عبادت محشور می‌شود. ارواح و باطن عبادات است که با باطن انسان در ارتباط است و حشر انسان نیز با همان خواهد بود[1] آنچه که در تعبیرات معصومین علیهم السّلام به عنوان الفاظ عبادات آمده این است که آن حضرات به اندازه فکر ما سخن گفته‌اند. در واقع ما اسرار خیلی از احکام و دستورات الهی را با این عقل و اندازة فکر درک نمی‌کنیم. در پشت پردة عبادات به خصوص نماز، الفاظ و مفاهیم، حقایقی است. رسول خدا صلّی الله علیه و آله می‌فرماید: ما موظفیم با مردم به اندازة فکر آنها سخن بگوییم ولی هر کس به اندازة فکر خود می‌فهمد[2] نه تنها نماز و روزه بلکه خیلی از عبادات است که موجبات رضایت خدا را فراهم می‌آورد، از جمله، اعمال حج، انفاق، زکات و خمس و غیره امّا نماز و روزه دارای اهمیت ویژه‌ای هستند. حضرت آیت الله بهجت عارف وارسته در مورد نماز می‌فرماید: (نماز به منزلة کعبه و تکبیرة الاحرام، پشت سر انداختن همه چیز غیر خدا و داخل شدن در حرم الهی است وقیام به منزلة صحبت دو دوست و رکوع، خم شدن عبد در مقابل آقاست، و سجده نهایت خضوع و خاک شدن و عدم شدن در مقابل اوست و وقتی که عبد در آخر نماز، از پیشگاه مقدس الهی باز می‌گردد، اولین چیزی را که سوغات می‌آورد، سلام از ناحیه اوست.)
امّا ابعادی که در نماز نقش دارند همه حاکی از خضوع و خشوع و راز و نیاز با مولای حقیقی‌ است از جمله: 1. یاد خداست: (نماز را بخوانید تا یاد مرا زنده کنید و من در یاد شما به وسیلة نماز ظهور می‌کنم[3] با یاد او دلها آرامش می‌یابد.[4]
2. هم نشینی با ملائک و صعود از رتبه ملائک: امام باقر علیه السّلام می‌فرماید: هیچ بنده‌ای از شیعیان ما به نماز نمی‌ایستد جز آنکه به تعداد مخالفان او فرشتگان وی را در برمی‌گیرند و پشت سر او نماز می‌گذارند و برای او دعا می‌کنند تا ازنماز فراغت یابد.[5]
3. بازدارنده از فساد و فحشا و منکرات: )نماز را برپا دار که نماز (انسان را) را زشتی‌ها و بدیها باز می‌دارد و خداوند می‌داند شما چه کارهایی انجام می‌دهید.[6]
4. انفاق از مال: نمازگزار کسی است که همة آنچه در اختیار اوست به خود اختصاص نمی‌دهد بلکه سهمی را هم برای فقرا منظور می‌کند. سخن از مال حلال است نه مال حرام. اگر کسی از مال حرام بخشش کرد، هیچ سودی به حال او ندارد، چون مال حلال جزء مال انسان به حساب می‌آید. که می‌فرماید: نماز گزار کسی است که مال او حساب شده است و دیگران در مال او سهمی ندارند[7].
5. به یاد قیامت بودن
نمازگزاران کسانی هستند که به قیامت باور دارند، چون یاد معاد است که انسان را طاهر می‌کند و همة مشکلات در اثر فراموشی قیامت است.[8]
6. طهارت جسم و روح: به فرمودة امام علی علیه السّلام نماز چشمة زلال است و انسان با آن پاک می‌شود. من در عجبم از کسی که چشمه‌ای در منزل اوست و شبانه روز پنج بار در آن چشمه شستشو می‌کند، با این حال، باز آلوده است. چون نماز مثل چشمة زلال است که انسان نمازگزار در وقت‌های پنج گانه در آن شستشو می‌کند.[9]
به نظر می‌رسد همین اندازه کفایت می‌کند چون آن قدر آیات و روایات در این زمینه فراوان است که اگر همة آنها مورد بررسی در این مکتوب قرار گیرد بیش از چندین مجلد کتاب خواهد بود البته در پایان جهت مطالعة بیشتر و دستیابی به ابعاد گوناگون آن کتبی معرفی شده است.
امّا چرا خداوند برای عبادت خود روزه را انتخاب کرد، از ابن اثیر جمله‌ای ذکر می‌شود (یکی از نکاتی که خدای سبحان بر اساس حدیث قدسی (الصوم لی و أنا أجزی به) فرموده این است که در هیچ ملتی از ملل شرک و بت پرستی برای بت‌ها روزه نمی‌گرفتند. اگر چه برای بت ها نماز می‌خواندند، قربانی می‌کردند و مراسم دیگر داشتند. امّا روزه تنها برای خداست و هیچ مشرک و بت‌پرستی، برای تقرب به بت روزه نگرفته چون روزه یک فرمان الهی است ولی سایر عبادات، مورد شرک قرار گرفته است و برای غیر خدا هم انجام می‌دادند. امّا خدای متعال روزه را به خود اسناد داده و شخصا جزای روزه دار را به عهده گرفته است.)[10]
البته در اینجا به این نکته باید توجه داشت که نماز برای غیر خدا هم انجام می‌شود، مصداق فراوانی دارد. ولی خداوند آن نمازی را برای خودش انتخاب کرده که به فرموده استاد شهید مطهری: (بپا داشتن نماز آن است که حق نماز ادا شود، یعنی نماز به صورت یک پیکر بی‌روح انجام نگردد. بلکه نمازی باشد که واقعاً بنده را متوجه خالق و آفریننده خویش سازد.)[11]
پس وقتی خداوند می‌فرماید من جزای روزه ‌دار را می‌دهم. طبیعی است که عبادت آن را از بندگانش جهت تقرب و ارتباط مستقیم خواهان است به طوری که بزرگان فقه ما نظیر مرحوم صاحب (جواهر الکلام) فرموده‌اند: در فضیلت روزه گرفتن همین بس که انسان از نظر ترک بسیاری از کارها، شبیه فرشته می‌شود به همان اندازه که انسان از فکر شکم رها شود، به فرشته شدن نزدیک می‌گردد.[12]
وقتی انسان از اول سحر تا اذان مغرب در حال روزه باشد،‌یعنی همة اعضا و جوارح او روزه است و همة وجودش با خداست و متوجه ذات اقدس الهی است. خداوند این عبادت را از ما می‌خواهد که همیشه به یاد او باشیم. انشاء الله. خداوند همة ما را در زمرة نمازگزاران و روزه‌داران واقعی مقرر فرماید.
منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. جوادی آملی، عبدالله، حکمت عبادات، مرکز نشر اسراء، سال 81.
2. عزیزی، عباس، سلامت روح، انتشارات نبوغ، چ دوم، سال 1376.
3. قرائتی، محسن، همراه با نماز، ناشر: ستاد اقامه نماز، چ پنجم، سال 75.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . جوادی آملی، عبدالله، (حکمت عبادات)، مرکز نشر اسراء، چ 5، سال 81، ص 33.
[2] . ثقة الاسلام کلینی، اصول کافی، ج 1، ص 23.
[3] . طه، آیه 14.
[4] . رعد، آیة 28.
[5] . ثقة الاسلام کلینی، اصول کافی، ج 8، ص 365.
[6] . عنکبوت، 45.
[7] . معارج، آیات 23 25.
[8] . معارج، آیة 26.
[9] . دشتی، محمد، ترجمه نهج البلاغه، چ دوم، انتشارات قم، خطبة 199، ص 199.
[10] . جوادی آملی، حکمت عبادات، مرکز نشر اسراء، ص 124، به نقل از ابن اثیر، نهایه، ج 1، ص 270.
[11] . شهید مطهری، مرتضی، آشنایی با قرآن، چ دوم، ناشر، انتشارات صدرا، ص 67.
[12] . نجفی محمد حسن، جواهر الکلام، ناشر: دار الکتب الاسلامیه، چ دوم، سال 1365، ج 16، ص 181.