هر چند از راه های گوناگون می توان خداوند را عبادت کرد، این بدان معنا نیست که وقتی خالق آدمی از روی حکمت، یک راه را در کنار بقیه راه ها مشخص کرد، انسان از آن سرپیچی کند. اگر شخصی غیر از خداوند این راه را معیّن می کرد، می توانستیم به درست بودن آن تردید داشته باشیم، ولی فرض، این است که خالق حکیم در کنار بسیاری از راه های اختیاری، راه هایی الزامی هم مشخص کرده است. سپس مهم ترین آنها را نماز قرار داده تا جایی که آن را ستون خیمه دین و ملاک قبولی بقیه اعمال خوانده است. هیچ عبادتی به قدرت نماز در میان عبادات وجود ندارد؛ زیرا قبل از خلقت انسان نیز ملائکه به آن مشغول بودند.
افزون بر این، آثاری که برای نماز در آیه ها و روایت ها بیان شده، برای هیچ عبادتی نیامده است. در فرهنگ دینی، تنها نماز معراج مؤمن، ستون دین، نشانه اسلام و مایه نزدیکی به خدا دانسته شده است. امام کاظم علیه السلام دراین باره می فرماید: (بهترین چیزی که بنده بعد از شناخت خدا، به وسیله آن به درگاه خدا تقرب پیدا می کند، نماز است) (1)
بنابراین، سخن برخی افراد درباره اینکه آیا بهتر نیست به جای نماز و دعا، خدا را در دل بخوانیم، درست نیست؛ زیرا اگر قرار باشد افراد نماز نخوانند و خدا را در دل یاد کنند، ممکن است این یاد کردن به انحراف و خرافه تبدیل شود و انسان را از راه اصلی که عبادت خداست، دور سازد. دیگر اینکه عبادت افزون بر دوری از انحراف، سبب وحدت و همدلی مسلمانان می شود.
باید توجه داشت که کارکرد و هدف نماز، فقط یاد خدا نیست، بلکه اموری مانند طهارت و پاکیزگی (غسل و وضو، لباس و مکان پاک)، توجه به درآمد حلال (مکان، لباس و آب مباح)، توجه به زمان، وقت و گذر عمر (پنج وقت نماز)، اعمال بدنی (قیام، رکوع، سجود) و دیگر آثار نماز نیز، در حکمت تشریح نماز وجود دارد.
برخی با توجه به آیه شریفه (أَقِمِ الصَّلَاةَ لِذِکْرِی؛ نماز را به پا دار برای یاد من.) (طه: 14) بر این باورند که هدف از نماز، ذکر خداست. پس می توان به جای نماز، تنها به ذکر بسنده کرد، ولی چنین نیست؛ زیرا:
1. این آیه درصدد بیان لزوم توجه قلبی و بیان شرایط معنوی و باطنی نماز است.
2. این آیه ابتدا بر وجوب نماز و سپس بر شرایط آن دلالت دارد. پس نمی توان با این آیه بر ترک نماز و جای گزینی چیزی به جای آن استدلال کرد.
3. برای یاد خداوند باید به اسبابی که خود خداوند امر می کند تمسک جست، که نماز از بهترین آنهاست.
پی نوشت:
1. تحف العقول، ص 391.
منبع: پرسمان نماز، محسن محمدی، نشر: قم: مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما (1389)
