پاسخ در دو محور ارائه می شود:
1. در این که ماه رمضان ماه رحمت است جای تردید نیست، زیرا ماه رمضان ماه نزول قرآن است.[1] ماهی است که شب قدر که از هزار ماه برتر است[2] در آن ماه قرار دارد. ماهی است که مردم از هر زمان دیگر بیشتر به خداوند نزدیک است و عبادت بیشتر می کنند و معصیت خدا در آن ماه به مراتب کمتر از ماه های دیگر انجام می شود،[3] در ماه رمضان دعاهای بسیاری از مؤمنان پذیرفته می شود. و ماه رمضان ماهی است که همه حالات انسان نظیر خوابیدن و نفس کشیدن و مانند آن عبادت شمرده می شود و خداوند در برابر آن پاداش می دهد.[4] و این هایی که گفته شد هر یک نمونه های بارز رحمت است به این دلیل ماه رمضان ماه رحمت است.
امام سجاد علیه السلام در دعای صحیفه سجادیه خطاب به این ماه می گوید: سلام بر تو ای ماه بزرگ خدا و اولیاء او. سلام بر تو ای گرامی ترین ساعت ها و بهترین ماه ها در میان روزها و ساعت ها، سلام بر تو که با برکت های گوناگون خود به ما وارد شدی. همه بدی و آلودگی ها را ازما پاک نمودی، و سلام بر تو که چه بسا از بدی ها به برکت تو از ما دفع شد، و چه بسیار از خیرات بر ما نازل شد.[5]
هر یکی از این جملات امام بیانگر آن است که ماه رمضان ماه رحمت است چون همه این اوصاف که در کلام امام علیه السلام درباره ماه رمضان آمده صفات رحمت است.
2. اما در این که چرا در پایان آن جشن می گیرند؟
نباید از جشن گرفتن آن چنین توهم شود که چون ماه تمام شده پس مردم خوشحال اند و جشن می گیرند بلکه پایان ماه رمضان که روز اول ماه شوال است در حقیقت عید و جشن است و روز خوشحالی است و مؤمنین از آن که توانسته اند در ماه رمضان به خدا تقرب پیدا کنند و اعمال صالح انجام دهند و عبادت نمایند و روزه بگیرند و گناهان شان به برکت آن ماه بخشیده شده است خوش حال هستند و به همین جهت جشن می گیرند و به دیدار همدیگر می روند و به هم دیگر به اصطلاح (تقبل الله) می گویند. و حافظ شیرین سخن در کلام نغزی در این باره می گوید:
ماه رمضان رفت و عید رمضان آمد صد شکر که این آمد و صد حیف که آن رفت
بنابراین جشن و عید گرفتن مردم در پایان ماه رمضان در واقع جشن توفیق درک ماه مبارک رمضان و میهمانی خدا و انجام وظایف بندگی است نه این که از رفتن آن ماه خوشحال شده باشد.
گذشته از این اسلام همان طور که در ماه رمضان برای بشر وظایفی قرار داده است در پایان آن ماه نیز وظایف خاصی بیان کرده از جمله آن که مردم آن روز را عید بگیرند و خوشحال باشند و دعاهای خاصی و نماز خاصی برای آن روز معین شده است.[6] پس اگر مردم در آن روز جشن دارند در واقع آن جشن هم عمل بدستور دین است همان طور که روزه ماه رمضان دستور دین است. و همان طور که خداوند بر اعمال ماه رمضان به مؤمنین پاداش می دهد برای جشن و شادابی و اعمال روز عید نیز برای آنها پاداش می دهد.
و از همه گذشته همان طور که ماه رمضان ماه روزه است و خداوند آن را ماه روزه داری قرار داده است. پایان آن ماه که روز اول شوال است روز عید و جشن و خوشحالی قرار داده شده لذا در قنوت نماز عید می خوانم: (... بحق هذا الیوم الذی جعللته للمسلمین عیداً)[7] یعنی خدا به حق امروز که آن را عید برای مسلمانان قرار داده اید ترا می خوانم بنابراین به دستور دین پایان ماه رمضان روز جشن و عید است و جشن گرفتن هیچ منافاتی با ماه رحمت بودن آن ندارد.
برای مطالعه بیشتر:
1. صدوق، علل شرایع، ج 2، ص 78، نشر مؤسسة الاعلمی للمطبوعات بیروت، 1408 ق.
2. جوادی آملی، اسرار عبادات، ص 127 تا 180، نشر مرکز اسراء قم، 1381 ش.
اشدّ الذنوب ما استهان به صاحبه
سخت ترین گناهان گناهی است که مرتکب آن خردش شمرد.
نهج البلاغه، حکمت 348
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . سوره بقره، 185.
[2] . سوره قدر، 3.
[3] . صحیفه سجادیه، دعای 45، ص 304، نشر مرکز فیض الاسلام، تهران، 1368 ش.
[4] . مفاتیح الجنان، ص 310، نشر دفتر فرهنگ اسلامی، تهران، 1369 ش.
[5] . صحیفه سجادیه، دعای 45، نشر پیشین.
[6] . مفاتیح الجنان، ص 444، نشر پیشین.
[7] . امام خمینی، توضیح المسایل، ص 365، نشر مرکز فرهنگی رجاء، تهران، 1366 ش.
