چشم زدن و چشم زخم آیا وجود دارد؟ چگونه چنین چیزی ممکن است که به همین راحتی انسانها باعث درد سر یکدیگر شوند؟

در مقدمه دو نکته را یاد آور می‌شویم:
1- روح انسان دارای قدرت و آثار زیادی است که هنوز هم برای بشر ناشناخته است و نمونه‌های بسیار کوچک آن در دنیای فعلی، مسأله تله پاتی، انتقال فکر از راه دور، سحر، ایجاد دوستی و دشمنی در افراد و کارهای عجیب و غریبی که مرتا ضان هندی و... انجام می‌دهند مثل نگه داشتن قطار و... چیزی‌های است که قابل انکار نیست(1) زیرا روح، نفخه‌ای الهی است(2) و امری است الهی که بشر نسبت به آن علم کمی دارد "و از تو درباره روح سئوال می‌کنند بگو "روح از فرمان پروردگار من است و جز اندکی از دانش به شما داده نشده است(3).
2- علوم تجربی به خیلی از حکمت‌ها و فلسفه احکام و مسائل دینی واقعیت‌های عالم پی نبرده است ممکن است چیزهای واقعیت داشته باشد مانند وجود ملائکه و روح و... ولی هنوز به تجربه بشر در نیامده باشد.
بعد از این مقدمه، سؤال شما در واقع دو قسمت می‌شود: 1- آیا اصل وجود چشم زدن ممکن است و وجود دارد؟ 2- چگونه ممکن است که به این راحتی انسانها باعث درد سر یکدیگر شوند؟
اما قسمت اول: از سه دیدگاه و منظر جواب داده می‌شود چشم زخم در منظر و دیدگاه علوم و تجربه عملی بشر. چشم زخم از دیدگاه قرآن. چشم زخم در منظر روایات و حوادث تاریخی.
1- چشم زخم در منظر و دیدگاه علوم و تجربه عملی بشر: آنچه در میان اقوام مختلف به نام "چشم زدن" یا "چشم زخم" یا "چشم شور" و "دیده شور" و...رواج دارد به گونه‌ای معروف است که جای تردیدی در اصل وجود آن نیست و نوعاً در هر عصری شاعران سخن سرا، این اصطلاح را با همین معنای واقعی در شعرهایشان می‌آورده‌اند(4) و حتی بعضی از مهره سیاه و... برای دفع آن استفاده می‌کردند(5). در تفسیر نمونه می‌خوانیم: بسیاری از مردم معتقدند که در بعضی از چشمها اثر مخصوصی است وقتی از روی اعجاب به چیزی بنگرند، ممکن است آنرا از بین ببرد یا در هم شکند و اگر انسان است بیمار و دیوانه کند(6).
و اما از نظر عقلی و علوم بشری: این مسأله از نظر عقلی هم امر محالی نیست چه اینکه بسیاری از دانشمندان امروز معتقدند در بعضی از چشمها نیروی مغناطیسی خاصی نهفته شده که کارائی زیادی دارد حتی با تمرین و مهارت می‌توان آن را پرورش داد خواب مغناطیسی(7) از طریق همین نیروی مغناطیسی چشمها است در دنیایی که اشعه لیزر که شعاعی است نامرئی می‌تواند کاری کند که از هیچ سلاحی مخربی ساخته نیست، پذیرش وجود نیرویی در بعضی از چشمها که از طریق امواج مخصوص در طرف مقابل اثر بگذارد چیز عجیبی نخواهد بود(8).
در اینجا به طور خلاصه به علوم مغناطیسی اشاره می‌شود(9).
1- تله پاتی یا انتقال فکر
2- تلقین و القاء - پیامی است که از طرف ما در دیگران و بر عکس اثر می‌کند.
3- مانیدیتسم
4- خواب‌های هیپنوتیسم
5- اسپری تیسم: احضار ارواح(10).
2- چشم زخم از دیدگاه قرآن: 1- "نزدیک است کافران هنگامی که آیات قرآن را می‌شنوند تو را با چشمان خود هلاک کنند و (تو را چشم بزنند) و می‌گویند او دیوانه است(11) در این آیه اشاره ضمنی بر تأیید چشم زخم دارد، چنانکه بین مردم هم معروف است به عنوان آیه‌ی (و ان یکاد) برای رفع چشم زدن و روایتی هم بر آن دلالت دارد(12). 2 - قل اعوذ برب الفلق... و من شر حاسد اذا حسد - بگوه پناه می‌بردم به پروردگار سپیده صبح... و از شرّ هر حسودی هنگامی که حسد می‌ورزد - بعضی‌ها گفته‌اند آیه شامل چشم زخم هم می‌شود چون چشم زخم نوعی حسد نفسانی است وقتی که مشاهده کند چیزی را که زیاده می‌پندارد و از آن تعجب می‌کند(13).
3- چشم زخم از منظر روایات: که روایات خود بر چند دسته‌اند:
الف) روایاتی که صریحاً می‌گویند چشم زخم حق است و واقعیت دارد مانند آنچه علی (ع) فرمود: "چشم زخم حق است و توسل به دعا برای دفع آن نیز حق است(14)" و مانند آنچه پیامبر (ص) فرمود: "چشم زخم مرد سالم را روانه قبر و شتر سالم را در دیگ قرار می‌دهد(15)".
ب) روایاتی که ضمناً وجود چشم زخم و دفع آن را بیان می‌کنند. مانند آنچه می‌خوانیم "که اسماء بنت عمیش" خدمت پیامبر (ص) عرض کرد گاه به فرزندن جعفر چشم می‌زنند آیا رقیه‌ای برای آنها بگیرم (دعای جلوگیری از چشم زخم) پیامبر (ص) فرمود: آری مانعی ندارد اگر چیزی می‌توانست بر قضا و قدر پیشی گیرد چشم زدن بود(16).
3- دسته سوم روایاتی است که می‌گویند شخص پیامبر (ص) برای امام حسن و امام حسین (ع) دعای چشم زخم گرفت، مانند آنچه علی (ع) فرمود: پیامبر برای امام حسن و امام حسین رقیّه گرفت و این دعا را خواند: "شما را به تمام کلمات و اسماء حسنای خداوند از شر مرگ و حیوانات موذی و هر چشم بد و حسود آنگاه که حسد می‌ورزد می‌سپارم"؛ سپس پیامبر (ص) نگاهی به ما کرد و فرمود: "اینچنین حضرت ابراهیم برای اسماعیل و اسحاق تعویذ نمود(17).
4- روایاتی که می‌رسانند چشم زخم عملاً بر فردی واقع شده است، مانند ابتدای روایت دسته دوم و آنچه که نقل شده است (که محمد بن حنیفه فرزند امیر المؤمنین بعد از سه مرتبه حمله به لشکر معاویه در جنگ صفین دچار چشم زخم شد و یک طرف بدنش فلج شد و قدرت بر حرکت نداشت و لذا همراه برادرش در کربلا نیامد(18)).
اما قسمت دوم اگر مراد تأکید قسمت اول باشد که جواب داده شد، و اما اگر مراد این باشد که چرا خداوند چشم زخم را قرار داده که باعث دردسر شود، جوابش این است که 1- ممکن است خداوند خواسته بعضی‌ها را با این وسیله امتحان کند که از این قدرت استفاده نابجا می‌کنند یا نه؟ مانند اینکه به بعضی‌ها قدرت بدنی قوی و یا مالی زیاد داده است و یا قدرت شهوانی که در وجود انسان است که انسان می‌تواند هر کدام از آنها را در غیر صحیح و یا صحیح استفاده و بهره ببرد، این قدرت هم خود یک وسیله است که انسان می‌تواند جلو آن را بگیرد چرا که گفتیم (در ذیل آیه دوم قسمت جواب از دیدگاه قرآن) که ریشه چشم زخم همان حسودی قابل علاج است چنانکه در جای خود بیان شده است و یا لا اقل سعی کند جلو اعمال آنرا در راه غیر صحیح بگیرد مانند سحر، قدرت بر انجام خواب مغناطیسی و....
2- چنانچه از بعضی روایات گذشته استفاده شد دیگران می‌توند جلو آنرا با بعضی دعاها (و تعویذ و رقیه‌ها) بگیرند(19) و یا با خواندن آیه‌ی "و ان یکاد" که قبلاً اشاره شد(20) و حرزهایی هم برای چشم زخم نقل شده است(21).
3- این نیرو در هر کس قرار نگرفته تا به راحتی باعث دردسر انسان‌ها شود بلکه گاه به گاه آنهم در مواردی که تعویذی نباشد مؤثر است علاوه بر اینکه تمرکز خاصی می‌خواهد. در پایان ذکر این نکته لازم است که چشم زخم را در صورتی که باعث درد سر دیگران شود می‌توان یکی از شرور دانست یعنی اموری که در عالم وجود دارند و ظاهر آنها شرّ است ولی وقتی در نظام کلی خلقت قرار گیرند خیر هستند که مساله شرور، در کتاب‌های مربوطه، به طور مفصل بیان شده است.
منابع جهت مطالعه بیشتر:
1- آیةاللَّه مکارم شیرازی و همکاران، تفسیر نمونه، (دار الکتاب الاسلامیة، چاپ هشتم، 1370 ه ش) ج24، ص424 تا 429.
2- شناخت از دیدگاه قرآن، شهید مطهری (نشر وحید مشهد) بحث روان ناخود آگاه، ص125 تا ص140.
3- ترجمه تفسیر المیزان، ج20، ذیل آیه‌ی 51 سوره قلم و سوره فلق.
4- ملا فتح اللَّه کاشانی، تفسیر خلاصه منهج الصادقین، ج6، ص210.
5- قوای نامرئی در بیان علوم مغناطیسی، حسین الماسیان، (انتشارات گوتنبرگ، 1368) تمام کتاب.
پی نوشت ها:
1) ر. ک. علامه طباطبایی، المیزان (دار الکتب الاسلامیة، سال 1379 ه ق) ج1، ص244 و تفسیر نمونه (دار الکتب الاسلامیة، چاپ دهم 1370 ش) ج12، و ج1، ص382، ج10، ص72 و....
2) حجر/29.
3) اسراء/85.
4) ر. ک. لغت نامه دهخدا، واژه "چشم زخم" و "چشم زدن".
5) حسن عمید، فرهنگ عمید (انتشارات جاویدان، چاپ دوازدهم، 1354)، ص479.
6) آیةاللَّه مکار شیرازی و همکاران، تفسی نمونه (انتشارات دار الکتب الاسلامة، چاپ دهم، سال 1370) ج24، ص426.
7) ر. ک: تفسیر نمونه، ج1، ص382.
8) تفسیر نمونه (پیشین) ج24، ص427.
9) قوای نامرئی در بیان علوم مغناطیسی، مانید شیم، حسین الماسیان، (انتشارات گوتنبرگ، چاپ اول، 1368) خلاصه تمام کتاب.
10) قوای نامرئی (پیشین) ص107.
11) قلم/51.
12) زمخشری، الکشاف عن حقایق غوامض التنزیل (دار الکتاب العربی، 1407 ه 1978 م) ج4، ص597 سطر 9.
13) علامه طباطبائی، المیزان، (دار الکتب الاسلامیة، 1379 ه ق)، ج20، ص550.
14) نهج البلاغه فیض کلمات قصار، شماره 400.
15) علامه طباطبائی، المیزان، ج20، ص52.
16) طبرسی، مجمع البیان (دار المعرفة، 1408 ه 1988 م) ج10-9، ص512، سطر 22.
17) حویزی، نور الثقلین ( ) ج5، ص400 و تفسیر نمونه ج24، ص428.
18) سید عبدالحسین طیّب، اطیب البیان ( ) ج13، ص155.
19) مجمع البیان، ج10-9، ص512، و نمونه ج24،.
20) کشاف، ج4، ص597.
21) شیخ عباس قمی، مفاتیح الجنان (انتشارات مطبوعات دینی قم چاپ سوم 1377) مترجم: موسوی دامغانی، ص537 در حاشیه حرزهای نقل شده است.