براساس روایتی شب قدر، اختصاص به دوران رسالت پیامبر اکرم‌صلی الله علیه وآله ندارد و در زمان‌های گذشته نیز وجود داشته است. مجلسی‌رحمه الله از امام جوادعلیه السلام نقل کرده است: (لقد خلق الله تعالی لیلة القدر اول ما خلق الدنیا و لقد خلق فیها اول نبی یکون و اول وصی یکون)(1) (خداوند شب قدر را در آغاز آفرینش جهان آفرید و در آن اولین پیامبر و نخستین وصی را هستی بخشید).
از طرف دیگر در حدیثی از پیامبر اکرم‌صلی الله علیه وآله آمده است: (ان الله وهب لامتی لیلة القدر لم یعطها من کان قبلهم)(2) (خداوند به امت من شب قدر را بخشید و احدی از امتهای پیشین از این موهبت برخوردار نبودند). جمع این دو روایت نشان می‌دهد که اصل شب قدر از قبل بوده است ولی فضایل بسیار بالایی به طور ویژه، در آن شب برای امت اسلام قرار داده شده که در امتهای پیشین سابقه نداشته است. لذا شب قدر حقیقت و واقعیتی است که در جهان هستی مقدر شده است.
از سوره مبارکه قدر فهمیده می‌شود که در هر سال، شبی است به نام (قدر) که از جهت ارزش و فضیلت برتر از هزار ماه است. در این شب فرشتگان الهی به همراه بزرگ خویش (روح)، برای هر فرمان و تقدیری که از سوی خدا برای یک سال مقدر شده است، فرود می‌آیند. از احادیثی که در تفسیر این سوره و تفسیر آیات آغازین سوره (دخان) رسیده، فهمیده می‌شود که فرشتگان در شب قدر، مقدرات یکساله را به نزد (ولی مطلق زمان) می‌آورند و به او عرضه می‌دارند و به او تسلیم می‌کنند. این واقعیت، همواره بوده است و خواهد بود.
در روزگار پیامبر اکرم‌صلی الله علیه وآله، محل نزول فرشتگان در شب قدر، آستان نبی مصطفی‌صلی الله علیه وآله بوده است و این امر مورد قبول همگان است. اما نسبت به زمان بعد از آن حضرت‌صلی الله علیه وآله باید گفت: شب قدر بعد از پیامبر اکرم‌صلی الله علیه وآله نیز هست. علاوه بر ظهور آیات قرآن کریم در (سوره قدر) و (سوره دخان)، در روایات نیز این واقعیت به روشنی ذکر شده است(3).
رشید الدین میبدی (مفسر معروف سنی) می‌گوید: (برخی گفته‌اند: شب قدر، اختصاص به روزگاران پیامبرصلی الله علیه وآله بود و سپس از میان رفت. اما چنین نیست زیرا همه اصحاب پیامبر و علمای اسلام معتقدند که شب قدر تا قیام قیامت باقی است)(4).
شیخ طبرسی از عالمان شیعی نیز در این باره، روایتی از ابوذر غفاری نقل می‌کند: (به پیامبر خدا گفتم: ای پیامبر آیا شب قدر و نزول فرشتگان، در آن شب، تنها در زمان پیامبران وجود دارد و چون پیامبران از جهان رفتند، دیگر شب قدری نیست، پیامبر فرمود: نه بلکه شب قدر، تا قیام قیامت هست)(5).
در این مقام، از امام جوادعلیه السلام تعلیمی رسیده که خلاصه آن در اینجا ذکر می‌شود. حضرت فرمود: (خداوند متعال، شب قدر را در ابتدای آفرینش دنیا آفرید، همچنین در آن شب نخستین پیامبر و نخستین وصی را آفرید (وجود آنها را مقدر ساخت). در قضای الهی چنان گذشت که در هر سال، شبی باشد که در آن شب، تفصیل امور و مقدرات یک ساله فرود آید).
بی‌شک پیامبران با شب قدر، در ارتباط بوده‌اند. پس از آنان، باید حجت خدا وجود داشته باشد زیرا زمین از نخستین روز خلقت خود تا آخر فنای دنیا، بی‌حجت نخواهد بود. خداوند در شب قدر، مقدرات را به نزد آن کس که اراده فرموده (وصی و حجت)، فرو می‌فرستد. به خدا سوگند روح و ملائکه در شب قدر، بر آدم نازل شدند و مقدرات امور را نزد او آوردند و او درنگذشت مگر اینکه برای خود وصی و جانشینی تعیین کرد. همه پیامبرانی که پس از آدم آمدند نیز، بر هر کدام در شب قدر، امر خداوند نازل می‌گشت و هر پیامبری این مرتبت را به (وصی) خویش می‌سپرد(6).
پی‌نوشت
(1) بحارالانوار، ج 25، ص 73، روایت 36.
(2) درالمنثور، ج 6، ص 173.
(3) به تفاسیر شیعه، مانند مجمع البیان، المیزان و تفسیر نمونه مراجعه شود.
(4) کشف الاسرار، ج 10، ص 955.
(5) ر. ک: المیزان، ج 20، ص 374.
(6) اصول کافی، ج 1، کتاب الحجة، باب فی شأن انا انزلناه فی لیلة اقدر، ح 7، در تنظیم این نوشتار از مقاله عالمانه استاد محمد رضا حکیمی سود جسته‌ایم. نشریه کیهان 7/ 10/ 78.
