آیا شب قدر قبل از اسلام نیز وجود داشت؟ و آیا بعد از پیامبر صلی الله علیه و آله ادامه دارد؟
براساس روایتی شب قدر، اختصاص به دوران رسالت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله ندارد و در زمان های گذشته نیز وجود داشته است. مجلسی رحمه الله از امام جواد علیه السلام نقل کرده است: (... لقد خلق الله تعالی لیلة القدر اول ما خلق الدنیا و لقد خلق فیها اول نبی یکون و اول وصی یکون...)[1]؛ (خداوند شب قدر را در آغاز آفرینش جهان آفرید و در آن اولین پیامبر و نخستین وصی را هستی بخشید...).
از طرف دیگر در حدیثی از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله آمده است: (ان الله وهب لامتی لیلة القدر لم یعطها من کان قبلهم)[2]؛ (خداوند به امت من شب قدر را بخشید و احدی از امت های پیشین از این موهبت برخوردار نبودند). جمع این دو روایت نشان می دهد که اصل شب قدر از قبل بوده است؛ ولی فضایل بسیار بالایی به طور ویژه، در آن شب برای امت اسلام قرار داده شده که در امت های پیشین سابقه نداشته است. لذا شب قدر حقیقت و واقعیتی است که در جهان هستی مقدر شده است.
از سوره مبارکه قدر فهمیده می شود که در هر سال، شبی است به نام (قدر) که از جهت ارزش و فضیلت برتر از هزار ماه است. در این شب فرشتگان الهی به همراه بزرگ خویش (روح)، برای هر فرمان و تقدیری که از سوی خدا برای یک سال مقدر شده است، فرود می آیند. از احادیثی که در تفسیر این سوره و تفسیر آیات آغازین سوره (دخان) رسیده، فهمیده می شود که فرشتگان در شب قدر، مقدرات یکساله را به نزد (ولی مطلق زمان) می آورند و به او عرضه می دارند و به او تسلیم می کنند. این واقعیت، همواره بوده است و خواهد بود.
در روزگار پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله، محل نزول فرشتگان در شب قدر، آستان نبی مصطفی صلی الله علیه و آله بوده است و این امر مورد قبول همگان است. اما نسبت به زمان بعد از آن حضرت صلی الله علیه و آله باید گفت: شب قدر بعد از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نیز هست. علاوه بر ظهور آیات قرآن کریم در (سوره قدر) و (سوره دخان)، در روایات نیز این واقعیت به روشنی ذکر شده است[3].
رشید الدین میبدی (مفسر معروف سنی) می گوید: (برخی گفته اند: شب قدر، اختصاص به روزگاران پیامبر صلی الله علیه و آله بود و سپس از میان رفت. اما چنین نیست؛ زیرا همه اصحاب پیامبر و علمای اسلام معتقدند که شب قدر تا قیام قیامت باقی است)[4].
شیخ طبرسی از عالمان شیعی نیز در این باره، روایتی از ابوذر غفاری نقل می کند: (به پیامبر خدا گفتم: ای پیامبر! آیا شب قدر و نزول فرشتگان، در آن شب، تنها در زمان پیامبران وجود دارد و چون پیامبران از جهان رفتند، دیگر شب قدری نیست، پیامبر فرمود: نه بلکه شب قدر، تا قیام قیامت هست)[5].
در این مقام، از امام جواد علیه السلام تعلیمی رسیده که خلاصه آن در اینجا ذکر می شود. حضرت فرمود: (خداوند متعال، شب قدر را در ابتدای آفرینش دنیا آفرید، همچنین در آن شب نخستین پیامبر و نخستین وصی را آفرید (وجود آنها را مقدر ساخت). در قضای الهی چنان گذشت که در هر سال، شبی باشد که در آن شب، تفصیل امور و مقدرات یک ساله فرود آید).
بی شک پیامبران با شب قدر، در ارتباط بوده اند. پس از آنان، باید حجت خدا وجود داشته باشد؛ زیرا زمین از نخستین روز خلقت خود تا آخر فنای دنیا، بی حجت نخواهد بود. خداوند در شب قدر، مقدرات را به نزد آن کس که اراده فرموده (وصی و حجت)، فرو می فرستد. به خدا سوگند! روح و ملائکه در شب قدر، بر آدم نازل شدند و مقدرات امور را نزد او آوردند و او درنگذشت؛ مگر اینکه برای خود وصی و جانشینی تعیین کرد. همه پیامبرانی که پس از آدم آمدند نیز، بر هر کدام در شب قدر، امر خداوند نازل می گشت و هر پیامبری این مرتبت را به (وصی) خویش می سپرد...[6].
منابع
[1]. بحارالانوار، ج 25، ص 73، روایت 63.
[2]. درالمنثور، ج 6، ص 371.
[3]. به تفاسیر شیعه، مانند مجمع البیان، المیزان و تفسیر نمونه مراجعه شود.
[4]. کشف الاسرار، ج 10، ص 559.
[5]. ر.ک: المیزان، ج 20، ص 473.
[6]. اصول کافی، ج 1، کتاب الحجة، باب فی شأن انا انزلناه فی لیلة اقدر، ح 7، در تنظیم این نوشتار از مقاله عالمانه استاد محمد رضا حکیمی سود جسته‌ایم. نشریه کیهان 7/10/78.
