چرا امام زمان علیه السلام بر خلاف سایر ائمه (ع) باید غیبت داشته باشد؟

شرح پرسش:
چرا امام زمان علیه السلام باید غیبت داشته باشد؟ جوابی که قبلاً گرفته بودم این بود که به خاطر این که به قتل نرسد، پنهان شده است. چرا امامان دیگر غیبت نداشند. آن‌ها توسط دشمنان خود به شهادت رسیدند و هیچ کدام از آن‌ها دوران غیبت نداشته‌اند؟

پاسخ:
مشیّت و سرّ الهی
فلسفه غیبت امام زمان(ع) منحصر به حفظ جان امام نیست؛ بلکه عوامل دیگر در شکل گیری غیبت ایشان تأثیر گزار هستند. مهم تر از همه آن که مشیت الهی بر غیبت حضرت تعلق گرفته که عقل از درک آن عاجز است. از این رو در برخی از روایات علت غیبت امام زمان(ع) از اسرار الهی دانسته شده است. عبدالله بن فضل هاشمی می گوید: امام صادق(ع) فرمود: صاحب الامر غیبتی خواهد داست؛ به طوری که گمراهان در شک واقع می شوند.
عرض کردم چرا؟ فرمود: اجازه نداریم علتش را بیان کنیم... موضوع غیبت از اسرار خدا و غیبتی از غیبت های الهی است. چون خدا را حکیم می دانیم، باید کارهایش از روی حکمت صادر شود.(1)
امتحان مردم
در برخی روایات دیگر یکی از علل غیبت امام زمان(عج) امتحان مردم ذکر شده است.(2) بدین معنا که در اثر غیبت حضرت مهدی(ع)، مردم آزمایش می شوند. گروهی ایمان استواری ندارند، باطنشان ظاهر می شود و دستخوش شک و تردید می گردند. کسانی که ایمان در اعماق قلبشان ریشه دوانده است، به سبب انتظار ظهور حضرت و ایستادگی در برابر شدائد، پخته تر و شایسته تر می گردند. امام کاظم(ع) فرمود: هنگامی که پنجمین فرزندم غائب شد، مواظب دین خود باشید، زیرا او ناگزیر غیبتی خواهد داشت، به طوری که گروهی از عقیدة خویش بر می گردند. خداوند به وسیلة غیبت، بندگان خویش را آزمایش می کند.(3)
آزادی از یوغ بیعت
در بعضی از روایات یکی از علل غیبت امام، آزادی او از یوغ بیعت با حاکمانِ ستمگر زمان بیان شده است؛ بدین معنا که امام هیچ رژیمی را، حتی از روی تقیه، به رسمیت نمی شناسد. اگر حضرت در غیبت نبود، باید با حکومت های عصر خود بیعت می کرد، که با اهداف و آرمان امام همخوانی نداشت. حسن بن فضّال می گوید: امام هشتم فرمود: گویی شیعیان را می بینم که هنگام مرگ سومین فرزندم (امام حسن عسکری) در جستجوی امام خود، همه جا را می گردند. امام او را نمی یابند. عرض کردم: چرا غایب می شود؟ فرمود: برای این که وقتی با شمشیر قیام می کند، بیعت کسی بر گردن وی نباشد.(4)
وجود حجت خدا
دربارة اینکه چرا ائمة دیگر غیبت نکردند و امام زمان(ع) غیب کرده است، باید گفت: شیعیان باور دارند که دوازده امام و حجت خدا بر زمین بوده و هر کدام وظایف تعریف شده داشته و مأمور به انجام آن بوده و زمین نباید از حجت خدا خالی باشد. از این رو مشیّت الهی بر آن تعلق گرفته که یکی از آن ها در پس پردة غیبت قرار گیرد و زنده بماند تا زمین از حجت خدا خالی نباشد. طبیعی است آن کسی می باید آخرین امام باشد، زیرا معنا ندارد امام قبلی غایب گردد و بعد از وی امام دیگری بیاید.
البته برای زنده ماندن امام زمان باید زمینه و شرایطی فراهم گردد. یکی از راه ها غیبت است، زیرا اگر غایب نمی شد، برخی او را مانند سایر ائمه به شهادت می رساندند. مگر ظالمان نبودند که ولایت را که حق امامان بود، غصب کرده، به آنان ظلم نموده و سرانجام ائمه(ع) را به شهادت رساندند؟! اگر امام زمان(ع) ظاهر بود، وی را به شهادت می رساندند. اگر وی نیز به شهادت می رسید، زمینی از حجت خدا خالی می ماند، که با مشیّت الهی همسویی نداشت.
یکی از نویسندگان می نویسد: امام غائب نیز مانند پدرانش از کشته شدن در راه دین باکی نداشته و ندارد، لیکن کشته شدنش به صلاح جامعه و دین نیست، زیرا هر یک از پدرانش که از دنیا رحلت می کرد، امام دیگری جانشینی می شد، ولی امام زمان(ع) اگر کشته می شد، جانشینی ندارد و زمین از حجت خالی می گردد. در صورتی که مقدّر شده است که عاقبت، حق بر باطل غالب شود و به واسطة وجود مقدّس امام دوازدهم، دنیا به کام حق پرستان گردد.(5)
پی نوشت ها:
1. بحارالانوار، ج 52، ص 91.
2. اثبات الهداه، ج 6، ص 438.
3. شیخ طوسی کتاب الیبغه، ص 204، نعمانی، کتاب الغیبه، ص 154.
4. بحارالانوار، ج 51، ص 152.
5. ابراهیم امینی، دادگستر جهان، ص 191 192.
منبع: موسسه تحقیقاتی حضرت ولی عصر علیه السلام