امام زمان
امام مهدی به دوازدهمین امام معصوم شیعیان اطلاق می‌شود. از آن بزرگوار به مناسبت در بابهای خمس و حج یاد شده است.
نایبان عام امام زمان (عج) در عصر غیبت چه وظیفه‌ای دارند؟
برای پاسخ دادن به این سؤال، ابتدا باید به این مقدمه اشاره شود که هر چند نبوّت با پیامبری رسول گرامی صلی الله علیه و آله خاتمه یافته، ولی ختم نبوت، ختم راهنمایی الهی (وحی) است و نه ختم رهبری الهی (یعنی امامت)؛ چرا که امامت و نبوت، دو منصب و دو شأن هستند که احیاناً قابل تفکیک‌اند.[1] و چون اسلام آخرین و کامل‌ترین دین است، باید همیشه فردی برای هدایت و رهبری جامعه وجود داشته باشد. بعد از پیامبر صلی الله علیه و آله، این منصب از سوی خداوند به امامان معصوم علیهم السلام واگذار شده است و چون آخرین امام علیه السلام مستور شده و غایب شده‌اند، برای اداره جامعه در دوره غیبت، نایبان عامی تعیین شده‌اند که عهده‌دار وظیفه رهبری جامعه در این دوره هستند؛ البته، معلوم است که برخی از کمالات و مقامات ائمه معصوم علیهم السلام قائم به نفس قدسی آنان است، مانند ولایت تکوینی و علم غیب و... این نوع مقامات، نه نیابت‌بردار است و نه نیاز به این است که در زمان غیبت، در این مناصب هم نیابتی باشد، امّا مناصب دیگر، از قبیل فتوا و بیان احکام الهی و منصب قضا و فصل خصومت و زعامت و رهبری جامعه و اداره امور مملکت اسلامی، قطعاً از وظایف نایب عام امام زمان علیه السلام به شمار می‌آید. بنابراین، می‌توان گفت، اساسی‌ترین و مهمترین ویژگی نایبان عام، جانشینی پیامبر صلی الله علیه و آله و ائمه اطهار علیهم السلام است، بدین معنا که چون نایب عام، قائم مقام امام است، پس خود به خود، همه رسالت‌ها و وظایف اجتماعی آنان به وی منتقل می‌شود. امام صادق علیه السلام در این مورد می فرماید: (علما، وارثان انبیایند. این وراثت، برای درهم و دینار نیست، بلکه علم را به ارث گذاشته‌اند. پس کسی که از آن علم بگیرد، بهره فراوانی نصیبش خواهد شد).[2] به صورت خلاصه می‌توان گفت که اهم وظایف نایبان عام، عبارت است از: 1. استخراج و استنباط احکام از منابع در این مورد قرآن کریم می‌فرماید: (وَ ما کانَ الْمُؤْمِنُونَ لِیَنْفِرُوا کَافَّةً فَلَوْلا نَفَرَ مِنْ کُلِّ فِرْقَة مِنْهُمْ طائِفَةٌ لِیَتَفَقَّهُوا فِی الدِّینِ وَ لِیُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذا رَجَعُوا إِلَیْهِمْ لَعَلَّهُمْ یَحْذَرُونَ؛[3] شایسته نیست مومنین همگی کوچ کنند. پس چرا از هر گروهی از آنان، طایفه‌ای کوچ نمی‌کند تا در دین آگاهی یابند و به هنگام بازگشت به قوم خود، آنان را بیم دهند، شاید بترسند و خودداری کنند.) بنابراین، نایبان عام، باید تفقّه در دین داشته باشند و مسائل اعتقادی، اخلاقی، فقهی، مشکلات جاری مردم،... را با رجوع به قرآن و سنّت و ادله عقلی، استباط کنند و امّت اسلامی را از قوانین بشری بی نیاز کنند. 2. حافظ دین بودن یکی از شرایط نایب عام، حافظ دین بودن است. بنابراین، وی باید دین را از تحریف منحرفان حفظ کند و با پاسخ دادن به شبهات، از نفوذ عقاید التقاطی و سست شدن احکام الهی، جلوگیری کند. 3. ولایت و رهبری چون دین اسلام، دین جهانی است و احکام آن اعم از اقتصادی، سیاسی، قضایی، و... تا روز قیامت ادامه دارد و لازم الاجرا است. این دوام احکام، نظامی را می‌طلبد که تحقّق اهداف و احکام اسلامی را در زمان غیبت کبری تضمین کند و مسلم است که تحقّق احکام اسلام جز از رهگذر حکومت اسلامی، امکان‌پذیر نخواهد بود و حکومت اسلامی، در صورتی اسلامی خواهد بود که حاکم و رهبر آن حکومت، از میان فقهای شایسته و واجد شرایط تعیین گردد. امام حسین علیه السلام می‌فرماید: (مجاری الامور و الاحکام علی أیدی العلماء بالله الامناء علی حلاله و حرامه؛[4] جریان امور و احکام، باید به دست علمای دانا به خدا و امنای بر حلال و حرام خدا باشد.) در غیبت کبری، خداوند حکیم، امّت اسلامی را به حال خود رها نکرده و آنان را بدون تکلیف نگذاشته است. این نایبان عام هستند که وظیفه اداره و سرپرستی امّت اسلامی را بر عهده دارند و باید به این کار ادامه دهند تا آن را به صاحب الامر علیه السلام تحویل دهند. پی‌نوشت‌ها: [1]. مرتضی مطهری، امامت و رهبری، ص 8. [2]. شیخ کلینی، اصول کافی، ج 1، ص 42. [3]. سوره توبه، آیه 122. [4]. ابن شعبه حرانی، تحف العقول عن آل الرسول، ص 328. منبع: امام مهدی (عج)، رسول رضوی، انتشارات مرکز مدیریت حوزه علمیه (1384).
برای پاسخ دادن به این سؤال، ابتدا باید به این مقدمه اشاره شود که هر چند نبوّت با پیامبری رسول گرامی صلی الله علیه و آله خاتمه یافته، ولی ختم نبوت، ختم راهنمایی الهی (وحی) است و نه ختم رهبری الهی (یعنی امامت)؛ چرا که امامت و نبوت، دو منصب و دو شأن هستند که احیاناً قابل تفکیک‌اند.[1] و چون اسلام آخرین و کامل‌ترین دین است، باید همیشه فردی برای هدایت و رهبری جامعه وجود داشته باشد. بعد از پیامبر صلی الله علیه و آله، این منصب از سوی خداوند به امامان معصوم علیهم السلام واگذار شده است و چون آخرین امام علیه السلام مستور شده و غایب شده‌اند، برای اداره جامعه در دوره غیبت، نایبان عامی تعیین شده‌اند که عهده‌دار وظیفه رهبری جامعه در این دوره هستند؛ البته، معلوم است که برخی از کمالات و مقامات ائمه معصوم علیهم السلام قائم به نفس قدسی آنان است، مانند ولایت تکوینی و علم غیب و... این نوع مقامات، نه نیابت‌بردار است و نه نیاز به این است که در زمان غیبت، در این مناصب هم نیابتی باشد، امّا مناصب دیگر، از قبیل فتوا و بیان احکام الهی و منصب قضا و فصل خصومت و زعامت و رهبری جامعه و اداره امور مملکت اسلامی، قطعاً از وظایف نایب عام امام زمان علیه السلام به شمار می‌آید. بنابراین، می‌توان گفت، اساسی‌ترین و مهمترین ویژگی نایبان عام، جانشینی پیامبر صلی الله علیه و آله و ائمه اطهار علیهم السلام است، بدین معنا که چون نایب عام، قائم مقام امام است، پس خود به خود، همه رسالت‌ها و وظایف اجتماعی آنان به وی منتقل می‌شود. امام صادق علیه السلام در این مورد می فرماید: (علما، وارثان انبیایند. این وراثت، برای درهم و دینار نیست، بلکه علم را به ارث گذاشته‌اند. پس کسی که از آن علم بگیرد، بهره فراوانی نصیبش خواهد شد).[2] به صورت خلاصه می‌توان گفت که اهم وظایف نایبان عام، عبارت است از: 1. استخراج و استنباط احکام از منابع در این مورد قرآن کریم می‌فرماید: (وَ ما کانَ الْمُؤْمِنُونَ لِیَنْفِرُوا کَافَّةً فَلَوْلا نَفَرَ مِنْ کُلِّ فِرْقَة مِنْهُمْ طائِفَةٌ لِیَتَفَقَّهُوا فِی الدِّینِ وَ لِیُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذا رَجَعُوا إِلَیْهِمْ لَعَلَّهُمْ یَحْذَرُونَ؛[3] شایسته نیست مومنین همگی کوچ کنند. پس چرا از هر گروهی از آنان، طایفه‌ای کوچ نمی‌کند تا در دین آگاهی یابند و به هنگام بازگشت به قوم خود، آنان را بیم دهند، شاید بترسند و خودداری کنند.) بنابراین، نایبان عام، باید تفقّه در دین داشته باشند و مسائل اعتقادی، اخلاقی، فقهی، مشکلات جاری مردم،... را با رجوع به قرآن و سنّت و ادله عقلی، استباط کنند و امّت اسلامی را از قوانین بشری بی نیاز کنند. 2. حافظ دین بودن یکی از شرایط نایب عام، حافظ دین بودن است. بنابراین، وی باید دین را از تحریف منحرفان حفظ کند و با پاسخ دادن به شبهات، از نفوذ عقاید التقاطی و سست شدن احکام الهی، جلوگیری کند. 3. ولایت و رهبری چون دین اسلام، دین جهانی است و احکام آن اعم از اقتصادی، سیاسی، قضایی، و... تا روز قیامت ادامه دارد و لازم الاجرا است. این دوام احکام، نظامی را می‌طلبد که تحقّق اهداف و احکام اسلامی را در زمان غیبت کبری تضمین کند و مسلم است که تحقّق احکام اسلام جز از رهگذر حکومت اسلامی، امکان‌پذیر نخواهد بود و حکومت اسلامی، در صورتی اسلامی خواهد بود که حاکم و رهبر آن حکومت، از میان فقهای شایسته و واجد شرایط تعیین گردد. امام حسین علیه السلام می‌فرماید: (مجاری الامور و الاحکام علی أیدی العلماء بالله الامناء علی حلاله و حرامه؛[4] جریان امور و احکام، باید به دست علمای دانا به خدا و امنای بر حلال و حرام خدا باشد.) در غیبت کبری، خداوند حکیم، امّت اسلامی را به حال خود رها نکرده و آنان را بدون تکلیف نگذاشته است. این نایبان عام هستند که وظیفه اداره و سرپرستی امّت اسلامی را بر عهده دارند و باید به این کار ادامه دهند تا آن را به صاحب الامر علیه السلام تحویل دهند. پی‌نوشت‌ها: [1]. مرتضی مطهری، امامت و رهبری، ص 8. [2]. شیخ کلینی، اصول کافی، ج 1، ص 42. [3]. سوره توبه، آیه 122. [4]. ابن شعبه حرانی، تحف العقول عن آل الرسول، ص 328. منبع: امام مهدی (عج)، رسول رضوی، انتشارات مرکز مدیریت حوزه علمیه (1384).
پاسخ:
برای پاسخ دادن به این سؤال، ابتدا باید به این مقدمه اشاره شود که هر چند نبوّت با پیامبری رسول گرامی صلی الله علیه و آله خاتمه یافته، ولی ختم نبوت، ختم راهنمایی الهی (وحی) است و نه ختم رهبری الهی (یعنی امامت)؛ چرا که امامت و نبوت، دو منصب و دو شأن هستند که احیاناً قابل تفکیک‌اند.[1] و چون اسلام آخرین و کامل‌ترین دین است، باید همیشه فردی برای هدایت و رهبری جامعه وجود داشته باشد. بعد از پیامبر صلی الله علیه و آله، این منصب از سوی خداوند به امامان معصوم علیهم السلام واگذار شده است و چون آخرین امام علیه السلام مستور شده و غایب شده‌اند، برای اداره جامعه در دوره غیبت، نایبان عامی تعیین شده‌اند که عهده‌دار وظیفه رهبری جامعه در این دوره هستند؛ البته، معلوم است که برخی از کمالات و مقامات ائمه معصوم علیهم السلام قائم به نفس قدسی آنان است، مانند ولایت تکوینی و علم غیب و... این نوع مقامات، نه نیابت‌بردار است و نه نیاز به این است که در زمان غیبت، در این مناصب هم نیابتی باشد، امّا مناصب دیگر، از قبیل فتوا و بیان احکام الهی و منصب قضا و فصل خصومت و زعامت و رهبری جامعه و اداره امور مملکت اسلامی، قطعاً از وظایف نایب عام امام زمان علیه السلام به شمار می‌آید. بنابراین، می‌توان گفت، اساسی‌ترین و مهمترین ویژگی نایبان عام، جانشینی پیامبر صلی الله علیه و آله و ائمه اطهار علیهم السلام است، بدین معنا که چون نایب عام، قائم مقام امام است، پس خود به خود، همه رسالت‌ها و وظایف اجتماعی آنان به وی منتقل می‌شود. امام صادق علیه السلام در این مورد می فرماید: (علما، وارثان انبیایند. این وراثت، برای درهم و دینار نیست، بلکه علم را به ارث گذاشته‌اند. پس کسی که از آن علم بگیرد، بهره فراوانی نصیبش خواهد شد).[2]
به صورت خلاصه می‌توان گفت که اهم وظایف نایبان عام، عبارت است از:
1. استخراج و استنباط احکام از منابع
در این مورد قرآن کریم می‌فرماید: (وَ ما کانَ الْمُؤْمِنُونَ لِیَنْفِرُوا کَافَّةً فَلَوْلا نَفَرَ مِنْ کُلِّ فِرْقَة مِنْهُمْ طائِفَةٌ لِیَتَفَقَّهُوا فِی الدِّینِ وَ لِیُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذا رَجَعُوا إِلَیْهِمْ لَعَلَّهُمْ یَحْذَرُونَ؛[3] شایسته نیست مومنین همگی کوچ کنند. پس چرا از هر گروهی از آنان، طایفه‌ای کوچ نمی‌کند تا در دین آگاهی یابند و به هنگام بازگشت به قوم خود، آنان را بیم دهند، شاید بترسند و خودداری کنند.)
بنابراین، نایبان عام، باید تفقّه در دین داشته باشند و مسائل اعتقادی، اخلاقی، فقهی، مشکلات جاری مردم،... را با رجوع به قرآن و سنّت و ادله عقلی، استباط کنند و امّت اسلامی را از قوانین بشری بی نیاز کنند.
2. حافظ دین بودن
یکی از شرایط نایب عام، حافظ دین بودن است. بنابراین، وی باید دین را از تحریف منحرفان حفظ کند و با پاسخ دادن به شبهات، از نفوذ عقاید التقاطی و سست شدن احکام الهی، جلوگیری کند.
3. ولایت و رهبری
چون دین اسلام، دین جهانی است و احکام آن اعم از اقتصادی، سیاسی، قضایی، و... تا روز قیامت ادامه دارد و لازم الاجرا است. این دوام احکام، نظامی را می‌طلبد که تحقّق اهداف و احکام اسلامی را در زمان غیبت کبری تضمین کند و مسلم است که تحقّق احکام اسلام جز از رهگذر حکومت اسلامی، امکان‌پذیر نخواهد بود و حکومت اسلامی، در صورتی اسلامی خواهد بود که حاکم و رهبر آن حکومت، از میان فقهای شایسته و واجد شرایط تعیین گردد. امام حسین علیه السلام می‌فرماید: (مجاری الامور و الاحکام علی أیدی العلماء بالله الامناء علی حلاله و حرامه؛[4] جریان امور و احکام، باید به دست علمای دانا به خدا و امنای بر حلال و حرام خدا باشد.)
در غیبت کبری، خداوند حکیم، امّت اسلامی را به حال خود رها نکرده و آنان را بدون تکلیف نگذاشته است. این نایبان عام هستند که وظیفه اداره و سرپرستی امّت اسلامی را بر عهده دارند و باید به این کار ادامه دهند تا آن را به صاحب الامر علیه السلام تحویل دهند.
پی‌نوشت‌ها:
[1]. مرتضی مطهری، امامت و رهبری، ص 8.
[2]. شیخ کلینی، اصول کافی، ج 1، ص 42.
[3]. سوره توبه، آیه 122.
[4]. ابن شعبه حرانی، تحف العقول عن آل الرسول، ص 328.
منبع: امام مهدی (عج)، رسول رضوی، انتشارات مرکز مدیریت حوزه علمیه (1384).
- [سایر] نایبان عام امام زمان علیه السلام درعصر غیبت چه وظیفه ای دارند؟
- [سایر] فلسفه وجودی امام زمان(عج) در عصر غیبت چیست؟
- [سایر] چرا امام زمان (عج) در عصر غیبت پنهان زندگی می‌کنند؟
- [سایر] فلسفه وجودی امام زمان (عج) در عصر غیبت چیست؟
- [سایر] بهرهمندی از امام عصر (عج) در عصر غیبت چگونه است؟
- [سایر] نایبان عام امام زمان(عج) مانند سید رضی(ره)، امام خمینی(ره) چگونه انتخاب می شدند؟ و به آنها چه می گفتند؟ (مانند زمان حال که به نایب امام زمان(عج)، ولی فقیه گفته می شود.)
- [سایر] به چه کسانی نایبان عام امام زمان(علیه السلام) گویند؟
- [سایر] تحقیقی در رابطه با نائبان عام امام زمان (عج) از اولین نائب تا حضرت آیت الله خامنهای (مد ظله) که چگونه به نیابت رسیدهاند؟
- [سایر] درباره امکان دیدار امام زمان (عج) در عصر غیبت توضیح دهید.
- [سایر] امام زمان (عج) درباه رجوع مردم به علما در عصر غیبت چه فرمودند؟
- [آیت الله نوری همدانی] در زمان غیبت ولّی عَصْر ( عج ) که نماز جمعه واجب تَعْیینی نیست ، خرید و فروش و سایر معاملات ، پس از اذان جمعه حرام نیست .
- [آیت الله نوری همدانی] در زمان غیبت ولیّ عصر (عج ) نماز جمعه واجب تَخییری است ( یعنی مُکَلَّفْ می تواند روز جمعه بجای نماز ظهر نماز جمعه بخواند ) ولی جمعه اَفْضَلْ است وظهر اَحْوَط واحتیاط بیشتر در آن است که هر دو را بجا آورند .
- [آیت الله فاضل لنکرانی] در زمان غیبت ولی عصر (عج) نماز جمعه واجب تخییری است (یعنی مکلّف می تواند روز جمعه به جای نماز ظهر نماز جمعه بخواند) ولی جمعه افضل است و ظهر احوط و احتیاط بیشتر در آن است که هردو را بجا آورد.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . مسلمانان باید در مورد اشخاص مجهول که ملبس به لباس علما و طلاب هستند تحقیق نمایند اگر به مقامی دیگر غیر از مقام علما و مجتهدین که نواب حضرت ولی عصر عجل الله تعالی فرجه می باشند ارتباط داشته باشند از آنها کناره گرفته و از ضلالت و اضلال آن ها بپرهیزند.
- [آیت الله جوادی آملی] .دریافت کننده خمس، امام ( ع)و در غیبت آن , فقیه جامع الشرایط و حاکم شرع است و مکلف , بدون اجازه از آنان نمی تواند آن را به موارد مصرف برساند . به تعبیر دیگر , همه خمس , اعم از سهم امام ( ع) و سهم سادات, در اختیار منصب امامت (شخصیت حقوقی) است. در زمان غیبت حضرت ولیّ عصر (عج) ،فقیه جامع الشرایط, جانشین شخصیت حقوقیِ امامت است، بنابراین در زمان غیبت باید تمام خمس را به فقیه جامع الشرای ط تحویل داد و هرگونه دخل و ت صرف در خمس (سهم امام( ع) و سهم سادات) باید با اجازه او باشد.
- [آیت الله مظاهری] بعد از نماز مغرب و عشاء شب عید فطر و بعد از نماز صبح و ظهر و عصر روز عید و نیز بعد از نماز عید فطر مستحب است این تکبیرها را بگوید: (اَللَّهُ اَکْبَرُ اَللَّهُ اَکْبَرُ لا اِلهَ اِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ اَکْبَرُ اَللَّهُ اَکْبَرُ وَللَّهِِالْحَمْدُ اَللَّهُ اَکْبَرُ عَلی ما هَدانا).
- [امام خمینی] بعد از نماز مغرب و عشای شب عید فطر و بعد از نماز صبح و ظهر و عصر روز عید و نیز بعد از نماز عید فطر مستحب است این تکبیرها را بگویند:"الله اکبر الله اکبر لا اله الا الله و الله اکبر الله اکبر و لله الحمد الله اکبر علی ما هدانا".
- [آیت الله نوری همدانی] بعد از نماز مغرب و عشا شب عید فطر و بعد از نماز صبح و ظهر و عصر روز عید و نیز بعد از نمازعید فطر مستحب است این تکبیرها را بگوید : الله اکبرُ الله اکبرُ لا اله الا الله و اله اکبرُ الله اکبرُ و لله الحمدُ الله اکبر علی ما هدانا .
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . بعد از نماز مغرب و عشا شب عید فطر و بعد از نماز صبح آن و بعد از نماز عید فطر بلکه بعد از نماز ظهر و عصر روز عید نیز مستحب است این تکبیرها را بگوید: الله اَکْبَرُ اللهُ اَکْبَرُ لاَ اِلَهَ إلاَّ اللهُ واللهُ اَکْبَرُ اللهُ اَکْبَرُ وللهِ الْحَمْدُ، اللهُ اَکْبَرُ عَلی مَا هَدَانا
- [آیت الله فاضل لنکرانی] بعد از نماز مغرب و عشاءِ شبِ عید فطر و بعد از نمازِ صبح و ظهر و عصرِ روز عید و نیز بعد از نمازِ عید فطر مستحب است این تکبیرها را بگوید: (اَللّهُ اَکْبَرُ اَللّهُ اَکْبَرُ لا اِلَهَ اِلاّ اللّهُ وَ اللّهُ اَکْبَرُ وَ لِلّهِ الْحَمْدُ اَللّهُ اَکْبَرُ عَلی ما هَدانَا).