این مطلب از دو جهت قابل بحث است: اول این که: وقتی حضرت مهدی علیه السلام ظهور میفرمایند چگونه بر دشمنانی که دارای پیشرفتهترین امکانات نظامی و غیره میباشند، پیروز میشوند که ما این بحث را به نام (ظهور و امکانات پیشرفته) مینامیم. و دوم این که: پس از تشکیل حکومت و از بین رفتن ظالمین چگونه با این امکانات رفتار میکنند که ما آن را تحت عنوان (حکومت جهانی حضرت مهدی علیه السلام و امکانات پیشرفته) از آن یاد میکنیم، و چون آنچه که از سؤال شما برمیآید مربوط به جهت دوّم است و ما به آن میپردازیم و با یاری گرفتن از حضرت امام عصر علیه السّلام عرض میکنیم که: وقتی که حضرت مهدی علیه السلام ظهور کردند و با ظالمین جنگیدند و زمین را از وجودِ ناپاک آنان پاک کردند و حکومتی بر مبنای عدل تشکیل دادند دیگر در جهان جنگی وجود ندارد و تجاوز هم از بین خواهد رفت و همه دنیا را صلح و امنیت فرا میگیرد لذا آن دسته از تجهیزاتی که مربوط به امور نظامی میباشد، خود به خود از صفحه کنار میرود چرا که احتیاجی به آنها نیست و اسلام دین صلح و آرامش است امّا دسته دیگر از امکانات و پیشرفتها و تجهیزات بشری که مربوط به امور صنعتی و کشاورزی و بهداشتی و غیره میباشند نه تنها باقی میمانند و نه تنها بیشتر از آنها استفاده بهینه میکنند بلکه آنچه که از روایات بر میآید آن است که به برکت وجود حضرت مهدی علیه السلام، این گونه امکانات گسترش هم مییابد و اساساً باید گفت که اسلام دین تکامل و پیشرفت در همه زمینههای مادی و معنوی، دنیوی و اخروی میباشد در مورد تکامل امور دنیوی آیات و روایات فراوانی داریم مثل این که خداوند در قرآن کریم میفرماید: (خَلَقَ لَکُمْ ما فِی الْأَرْضِ جَمِیعاً)[1] و ما به بعضی از این پیشرفتها در زمان حضرت مهدی علیه السلام اشاره میکنیم: الف: پیشرفت و رشد علوم مادی و معنوی علم در این زمان به بالاترین حدّ پیشرفت میرسد به گونهای که طبق روایات امام باقر علیه السلام در روزگار آن حضرت، زنان در خانههایشان به طریق کتاب خدا و سنت پیامبر صلّی الله علیه و آله قضاوت میکنند[2]، و در روایت دیگری از امام صادق علیه السلام است که فرمودند: دانش 27 حرف است و مجموع آنچه پیامبران آوردهاند دو حرف است و مردم تا آن روز بیش از آن دو حرف را نمیدانند و چون قائم قیام کند، 25 حرف باقیمانده را بیرون آورده و در میان مردم منتشر میسازد و بدین گونه مجموعه 27 جزء دانش را نشر میدهد.[3] ب: شکوفایی اقتصادی و رفاه اجتماعی آفریدگار انسان زمین و آسمان و آنچه که در آنهاست را برای انسان آفریده است و از انسان فقط عبودیت را طلب کرده است که اگر عبودیت کند علاوه بر جزای اخروی دنیای او را نیز آباد میکند که فرمود: (لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُری آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیهِمْ بَرَکاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ[4]؛ اگر مردم شهرها و دیارها ایمان آورند و تقوا پیشه کنند ما برکات زمین و آسمان را بر آنها نازل میکنیم) و چون در زمان حکومت آن حضرت عبودیت محض زمین را فرا میگیرد این وعده الهی مُحَقَّق میشود در روایتی از پیامبر اسلام صلّی الله علیه و آله است که فرمودند: (یخرج رجل من امتی یعمل بسنّتی ینزل الله له البرکه من السماء و تخرج له الارض برکاتها[5]؛ مردی از امت من ظهور میکند که به سنّت من عمل میکند خداوند برکت را از آسمان برای او فرو خواهد فرستاد و زمین برکات خود را برای او بیرون خواهد ریخت) و در روایت دیگری از آن حضرت است که فرمودند: (ساکنین آسمان و زمین از او راضی و خشنودند. آسمان تمام بارانش را فرو میریزد و زمین تمام گیاهانش را خارج میسازد تا جایی که زندهها آرزو میکند که کاش مردهها زنده بودند و وضع ما را از فراوانی نعمت میدیدند)[6] و در روایتی دیگر است که زمین گنجهای خود را برای آن حضرت ظاهر میکند[7] و حضرت به مردم مشت مشت عطا میکند بدون این که آنها را شمارد یا آنچه که بخشیده را پس بگیرد[8] و امنیت عمومی همه جا را فرا میگیرد که در روایت است که در زمان آن حضرت، درندگان و چهارپایان از در آشتی وارد میشوند و مرم با یکدیگر کاری ندارند و آزار نمیرسانند.[9] ج: رشد کشاورزی و دامداری در زمان آن حضرت، استعدادهای درونی زمین آشکار میشود و گیاهان و حیوانات با تمام وجود به خدمت بشر در میآیند به گونهای پیشرفتهای کشاورزی و دامداری قبل از ظهور نسبت به بعد از آن چیزی محسوب نمیشوند در روایت است که (کشاورز از هر من (3 کیلو)، صد من محصول بهدست میآورد و در هر سنبلی، صد دانه عمل میآید و خداوند برای هر کس که اراده کند زیادتر میکند.)[10] و در روایت است که (و تکثر المواشی) یعنی دامها زیاد میشوند. د: پیشرفت پزشکی در آن عصر هیچ بیماری بدون درمان باقی نمیماند. امام باقر علیه السلام در این باره میفرمایند: (هر کس قائم اهلبیت مرا درک کند اگر به بیماری دچار باشد، شفا یابد و چنانچه دچار ناتوانی باشد، توانا و نیرومند میشود.)[11] ه: پیشرفت صنایع و مسأله انرژی امام صادق علیه السلام میفرمایند: (هنگامی که قائم ما قیام کند زمین به نور پروردگارش روشن میشود و بندگان خدا از نور آفتاب بینیاز میشوند.)[12] و: پیشرفت دستگاههای اطلاعاتی و ارتباط مردم با یکدیگر: در آن عصر ارتباط مردم با یکدیگر بسیار راحت میشود. و مردم میتوانند به راحتی با آن حضرت نیز ارتباط برقرار کنند که در روایت است که در زمان آن حضرت (مؤمن که در شرق است برادر خود را که در مغرب است خواهد دید و نیز مؤمنی که در مغرب است برادر خود را در مشرق میبیند.)[13] و در روایت دیگری از امام صادق علیه السلام است که فرمودند: (زمانی که قائم ما ظهور نماید خداوند گوشها و چشمان شیعیان ما را بهگونهای تقویت میکند که میان آنان و قائم علیه السلام نیاز به پیک نیست؛ آن حضرت با آنان سخن میگوید و آنها سخن او را میشنوند و در حالی که وی در جایگاه خویش قرار دارد او را میبینند.)[14] پینوشتها: [1]. سوره بقره، آیه 29. [2]. بحار الانوار، ج 53، ص 352، علامه مجلسی، چاپ بیروت. [3]. بحار الانوار، ج 52، ص 336، علامه مجلسی، چاپ بیروت. [4]. سوره الاعراف، آیه 59. [5]. کشف الغمه، ج 2، ص 262، اربلی، چاپ تبریز. [6]. الملاحم، ص 69، ابن طاووس. [7]. الملاحم، ص 72. [8]. فوائد السمطین، ج 2، ص 310. [9]. بحارالانوار، ج 52، ص 224. [10]. مستدرک الوسائل، ج 12، ص 283، محدث نوری. [11]. بحار الانوار، ج 52، ص 335. [12]. الصراط المستقیم، ج 2، ص 262، علامه زین الدین علی بن یونس نباحلی، انتشارات حیدریه. [13]. بحارالانوار، ج 52، ص 391. [14]. الکافی، ج 8، ص 240.
این مطلب از دو جهت قابل بحث است:
اول این که: وقتی حضرت مهدی علیه السلام ظهور میفرمایند چگونه بر دشمنانی که دارای پیشرفتهترین امکانات نظامی و غیره میباشند، پیروز میشوند که ما این بحث را به نام (ظهور و امکانات پیشرفته) مینامیم.
و دوم این که: پس از تشکیل حکومت و از بین رفتن ظالمین چگونه با این امکانات رفتار میکنند که ما آن را تحت عنوان (حکومت جهانی حضرت مهدی علیه السلام و امکانات پیشرفته) از آن یاد میکنیم، و چون آنچه که از سؤال شما برمیآید مربوط به جهت دوّم است و ما به آن میپردازیم و با یاری گرفتن از حضرت امام عصر علیه السّلام عرض میکنیم که:
وقتی که حضرت مهدی علیه السلام ظهور کردند و با ظالمین جنگیدند و زمین را از وجودِ ناپاک آنان پاک کردند و حکومتی بر مبنای عدل تشکیل دادند دیگر در جهان جنگی وجود ندارد و تجاوز هم از بین خواهد رفت و همه دنیا را صلح و امنیت فرا میگیرد لذا آن دسته از تجهیزاتی که مربوط به امور نظامی میباشد، خود به خود از صفحه کنار میرود چرا که احتیاجی به آنها نیست و اسلام دین صلح و آرامش است امّا دسته دیگر از امکانات و پیشرفتها و تجهیزات بشری که مربوط به امور صنعتی و کشاورزی و بهداشتی و غیره میباشند نه تنها باقی میمانند و نه تنها بیشتر از آنها استفاده بهینه میکنند بلکه آنچه که از روایات بر میآید آن است که به برکت وجود حضرت مهدی علیه السلام، این گونه امکانات گسترش هم مییابد و اساساً باید گفت که اسلام دین تکامل و پیشرفت در همه زمینههای مادی و معنوی، دنیوی و اخروی میباشد در مورد تکامل امور دنیوی آیات و روایات فراوانی داریم مثل این که خداوند در قرآن کریم میفرماید: (خَلَقَ لَکُمْ ما فِی الْأَرْضِ جَمِیعاً)[1] و ما به بعضی از این پیشرفتها در زمان حضرت مهدی علیه السلام اشاره میکنیم:
الف: پیشرفت و رشد علوم مادی و معنوی
علم در این زمان به بالاترین حدّ پیشرفت میرسد به گونهای که طبق روایات امام باقر علیه السلام در روزگار آن حضرت، زنان در خانههایشان به طریق کتاب خدا و سنت پیامبر صلّی الله علیه و آله قضاوت میکنند[2]، و در روایت دیگری از امام صادق علیه السلام است که فرمودند: دانش 27 حرف است و مجموع آنچه پیامبران آوردهاند دو حرف است و مردم تا آن روز بیش از آن دو حرف را نمیدانند و چون قائم قیام کند، 25 حرف باقیمانده را بیرون آورده و در میان مردم منتشر میسازد و بدین گونه مجموعه 27 جزء دانش را نشر میدهد.[3]
ب: شکوفایی اقتصادی و رفاه اجتماعی
آفریدگار انسان زمین و آسمان و آنچه که در آنهاست را برای انسان آفریده است و از انسان فقط عبودیت را طلب کرده است که اگر عبودیت کند علاوه بر جزای اخروی دنیای او را نیز آباد میکند که فرمود: (لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُری آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیهِمْ بَرَکاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ[4]؛ اگر مردم شهرها و دیارها ایمان آورند و تقوا پیشه کنند ما برکات زمین و آسمان را بر آنها نازل میکنیم) و چون در زمان حکومت آن حضرت عبودیت محض زمین را فرا میگیرد این وعده الهی مُحَقَّق میشود در روایتی از پیامبر اسلام صلّی الله علیه و آله است که فرمودند: (یخرج رجل من امتی یعمل بسنّتی ینزل الله له البرکه من السماء و تخرج له الارض برکاتها[5]؛ مردی از امت من ظهور میکند که به سنّت من عمل میکند خداوند برکت را از آسمان برای او فرو خواهد فرستاد و زمین برکات خود را برای او بیرون خواهد ریخت) و در روایت دیگری از آن حضرت است که فرمودند: (ساکنین آسمان و زمین از او راضی و خشنودند. آسمان تمام بارانش را فرو میریزد و زمین تمام گیاهانش را خارج میسازد تا جایی که زندهها آرزو میکند که کاش مردهها زنده بودند و وضع ما را از فراوانی نعمت میدیدند)[6] و در روایتی دیگر است که زمین گنجهای خود را برای آن حضرت ظاهر میکند[7] و حضرت به مردم مشت مشت عطا میکند بدون این که آنها را شمارد یا آنچه که بخشیده را پس بگیرد[8] و امنیت عمومی همه جا را فرا میگیرد که در روایت است که در زمان آن حضرت، درندگان و چهارپایان از در آشتی وارد میشوند و مرم با یکدیگر کاری ندارند و آزار نمیرسانند.[9]
ج: رشد کشاورزی و دامداری
در زمان آن حضرت، استعدادهای درونی زمین آشکار میشود و گیاهان و حیوانات با تمام وجود به خدمت بشر در میآیند به گونهای پیشرفتهای کشاورزی و دامداری قبل از ظهور نسبت به بعد از آن چیزی محسوب نمیشوند در روایت است که (کشاورز از هر من (3 کیلو)، صد من محصول بهدست میآورد و در هر سنبلی، صد دانه عمل میآید و خداوند برای هر کس که اراده کند زیادتر میکند.)[10] و در روایت است که (و تکثر المواشی) یعنی دامها زیاد میشوند.
د: پیشرفت پزشکی
در آن عصر هیچ بیماری بدون درمان باقی نمیماند. امام باقر علیه السلام در این باره میفرمایند: (هر کس قائم اهلبیت مرا درک کند اگر به بیماری دچار باشد، شفا یابد و چنانچه دچار ناتوانی باشد، توانا و نیرومند میشود.)[11]
ه: پیشرفت صنایع و مسأله انرژی
امام صادق علیه السلام میفرمایند: (هنگامی که قائم ما قیام کند زمین به نور پروردگارش روشن میشود و بندگان خدا از نور آفتاب بینیاز میشوند.)[12]
و: پیشرفت دستگاههای اطلاعاتی و ارتباط مردم با یکدیگر:
در آن عصر ارتباط مردم با یکدیگر بسیار راحت میشود. و مردم میتوانند به راحتی با آن حضرت نیز ارتباط برقرار کنند که در روایت است که در زمان آن حضرت (مؤمن که در شرق است برادر خود را که در مغرب است خواهد دید و نیز مؤمنی که در مغرب است برادر خود را در مشرق میبیند.)[13] و در روایت دیگری از امام صادق علیه السلام است که فرمودند: (زمانی که قائم ما ظهور نماید خداوند گوشها و چشمان شیعیان ما را بهگونهای تقویت میکند که میان آنان و قائم علیه السلام نیاز به پیک نیست؛ آن حضرت با آنان سخن میگوید و آنها سخن او را میشنوند و در حالی که وی در جایگاه خویش قرار دارد او را میبینند.)[14]
پینوشتها:
[1]. سوره بقره، آیه 29.
[2]. بحار الانوار، ج 53، ص 352، علامه مجلسی، چاپ بیروت.
[3]. بحار الانوار، ج 52، ص 336، علامه مجلسی، چاپ بیروت.
[4]. سوره الاعراف، آیه 59.
[5]. کشف الغمه، ج 2، ص 262، اربلی، چاپ تبریز.
[6]. الملاحم، ص 69، ابن طاووس.
[7]. الملاحم، ص 72.
[8]. فوائد السمطین، ج 2، ص 310.
[9]. بحارالانوار، ج 52، ص 224.
[10]. مستدرک الوسائل، ج 12، ص 283، محدث نوری.
[11]. بحار الانوار، ج 52، ص 335.
[12]. الصراط المستقیم، ج 2، ص 262، علامه زین الدین علی بن یونس نباحلی، انتشارات حیدریه.
[13]. بحارالانوار، ج 52، ص 391.
[14]. الکافی، ج 8، ص 240.
- [سایر] آیا امام زمان (علیه السلام) بعد از ظهور تکنولوژی کنونی را گسترش می دهند؟
- [سایر] پیشرفت تکنولوژی فهم کدامیک از علائم ظهور امام زمان را آسان کرده است؟
- [سایر] شبهه: ظهور همان قیامت است و پس از ظهور امام زمان علیه السلام زندگی نیست
- [سایر] شبهه: ظهور همان قیامت است بنابراین پس از ظهور امام زمان(علیه السلام) زندگی نیست.
- [سایر] شبهه: ظهور همان قیامت است بنابراین پس از ظهور امام زمان(عج) زندگی نیست؟!
- [سایر] ارتباط غرب با ظهور امام مهدی علیه السلام چیست؟
- [سایر] آیا از ظهور امام مهدی(علیه السلام) باید ترسید؟
- [سایر] ارتباط غرب با ظهور امام مهدی(علیه السلام) چیست؟
- [سایر] شرایط ظهور امام مهدی(علیه السلام) را توضیح دهید.
- [سایر] علایم ظهور حضرت ولی عصر (علیه السلام) چیست؟
- [آیت الله نوری همدانی] در زمان غیبت ولّی عَصْر ( عج ) که نماز جمعه واجب تَعْیینی نیست ، خرید و فروش و سایر معاملات ، پس از اذان جمعه حرام نیست .
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . مسلمانان باید در مورد اشخاص مجهول که ملبس به لباس علما و طلاب هستند تحقیق نمایند اگر به مقامی دیگر غیر از مقام علما و مجتهدین که نواب حضرت ولی عصر عجل الله تعالی فرجه می باشند ارتباط داشته باشند از آنها کناره گرفته و از ضلالت و اضلال آن ها بپرهیزند.
- [آیت الله نوری همدانی] در زمان غیبت ولیّ عصر (عج ) نماز جمعه واجب تَخییری است ( یعنی مُکَلَّفْ می تواند روز جمعه بجای نماز ظهر نماز جمعه بخواند ) ولی جمعه اَفْضَلْ است وظهر اَحْوَط واحتیاط بیشتر در آن است که هر دو را بجا آورند .
- [آیت الله فاضل لنکرانی] در زمان غیبت ولی عصر (عج) نماز جمعه واجب تخییری است (یعنی مکلّف می تواند روز جمعه به جای نماز ظهر نماز جمعه بخواند) ولی جمعه افضل است و ظهر احوط و احتیاط بیشتر در آن است که هردو را بجا آورد.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . "أَشْهَدُ أَنَّ عَلِیّاً وَلِیُّ الله"جزو اذان و اقامه نیست، ولی خوب است بعد از "أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسوُلُ الله"، به قصد قربت گفته شود. اللهُ أکْبَرُ خدای تعالی بزرگتر از آن است که او را وصف کنند. أَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ إِلاَّ الله شهادت می دهم که نیست خدایی جز خدای یکتا و بی همتا. أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسوُلُ الله شهادت می دهم که حضرت محمد بن عبدالله صلی الله علیه و آله پیغمبر و فرستاده خداست. أَشْهَدُ أَنَّ عَلِیّاً أمِیرَ المُؤمِنینَ وَلِیُّ الله شهادت می دهم که حضرت علی علیه السلام أمیرالمؤمنین و ولی خدا بر همه خلق است. حَیَّ عَلَی الصَّلاَة بشتاب برای نماز. حَیَّ عَلَی الْفَلاَح بشتاب برای رستگاری. حَیَّ عَلی خَیْرِ الْعَمَل بشتاب برای بهترین کارها که نماز است. قَد قامَتِ الصَّلاَة به تحقیق نماز برپا شد. لا إلَهَ إِلاَّ الله نیست خدایی مگر خدای یکتا و بی همتا.
- [آیت الله بروجردی] (اَشْهَدُ اَنَّ عَلِیاً وَلِی اللهِ) جزء اذان و اقامه نیست، ولی خوب است بعد از (اَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً رسُولُ اللهِ) به قصد قربت گفته شود.ترجمهی اذان و اقامه(اللهُ اکبر): یعنی خدای تعالی بزرگتر از آن است که او را وصف کنند.(اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ الا اللهُ): یعنی شهادت میدهم که غیر خدایی که یکتا و بیهمتاست خدای دیگری سزاوار پرستش نیست.(اَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً رسُولُ اللهِ): یعنی شهادت میدهم که حضرت محمّد بن عبدالله) ص) پیغمبر و فرستادة خدا است.(اَشْهَدُ اَنَّ عَلیا اَمیرَالمؤمنینَ وَلِی اللهِ): یعنی شهادت میدهم که حضرت علی (علیه الصلوة و السلام)، امیرالمؤمنین و ولی خدا بر همهی خلق است.(حَی عَلَی الصَّلوة): یعنی بشتاب برای نماز.(حَی عَلَی الفَلاحِ): یعنی بشتاب برای رستگاری.(حَی عَلَی خَیرِ العَمَلِ): یعنی بشتاب برای بهترین کارها که نماز است.(قَد قامَتِ الصَّلوة): یعنی به تحقیق نماز بر پا شد.(لا اِلهَ اِلاَّ الله): یعنی خدایی سزاوار پرستش نیست مگر خدایی که یکتا و بیهمتا است.
- [آیت الله نوری همدانی] اذان هیجده جمله است : اللهً اکبرُ چهار مرتبه اشهدً ان لا الهَ الا اللهً ، اشهدً انّ محّمداً رسولً اللهِ ، حیّ علی الصلاهِ، حیَّ علی الفلاحِ ، حیّ علی خیرِ العملِ ، الله اکبرُ ، لا الهَ الا اللهً هر یک دو مرتبه ، و اقامه هفده جمله است یعنی دو مرتبه الله اکبرُ از اول اذان و یک مرتبه لا اِلَه الّا اللهً از آخر آن کم می شود و بعد از گفتن حیّ علی خیرِ العملِ باید دو مرتبه قد قامتِ الصلاهً اضافه نمود .
- [آیت الله سبحانی] اذان هیجده جمله است: اللّهُ أَکْبَر چهار مرتبه. أَشْهَدُ أَنْ لا اِلَهَ اِلاَّ اللّهُ، أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللّهِ، حَیَّ عَلَی الصَّلاَةِ، حَیَّ عَلَی الفَلاَح، حَیَّ عَلَی خَیْرِ العَمَلِ، اللّهُ أَکْبَر، لاَ اِلهَ اِلاَّ اللّهُ هر یک دو مرتبه. و اقامه هفده جمله است یعنی دو مرتبه اللّهُ أَکْبَر از اول اذان و یک مرتبه لاَ اِلهَ اِلاَّ اللّهُ از آخر آن کم می شود و بعد از گفتن حَیَّ عَلَی خَیْرِ العَمَلِ باید دو مرتبه قَدْ قامَتِ الصَّلاةُ اضافه نمود.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . اذان هیجده جمله است: "اللهُ أکْبَرُ" چهار مرتبه؛ "أَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ إِلاَّ اللهُ" "أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسوُلُ الله" "حَیَّ عَلی الصّلاة" "حَیَّ عَلَی الْفَلاَح" "حَیَّ عَلی خَیْرِ الْعَمَل" "اللهُ أَکْبَرُ" "لاَ إِلَهَ إِلاَّ الله" هر یک دو مرتبه. اقامه هفده جمله است یعنی: دو مرتبه "اللهُ أکْبَرُ" از اول اذان و یک مرتبه "لا إِلَهَ إِلاَّ الله" از آخر آن کم می شود وبعد از گفتن "حَیَّ عَلی خَیْرِ الْعَمَل"باید دو مرتبه "قَدْ قامَتِ الصَّلاة" اضافه نمود.
- [آیت الله خوئی] اذان هیجده جمله است:" الله اکبر" چهار مرتبه،" اشهد ان لا اله الا الله، أشهد ان محمداً رسول الله، حی علی الصلاة، حی علی الفلاح، حی علی خیر العمل، الله اکبر، لا اله الا الله"، هر یک دو مرتبه، و اقامه هفده جمله است یعنی دو مرتبه" الله اکبر" از اوّل اذان، و یک مرتبه" لا اله الا الله" از آخر آن کم میشود، و بعداز گفتن" حی علی خیر العمل" باید دو مرتبه" قد قامت الصلاه" اضافه نمود.