در عصر غیبت کبری، حضرت مهدی (عج) در چه مکانی اقامت دارند؟

شرح پرسش:
در عصر غیبت کبری، حضرت مهدی (عج) در چه مکانی اقامت دارند؟ غذا، لباس و محل سکونت ایشان چگونه است و به چه نحوی زندگی می‌کنند؟

پاسخ:
اصولا باید توجه داشت که اگر در موضوع غیبت، این گونه نقاط مکتوم بماند، ایجاد شک و شبهه‌ای نمی‌نماید، چنان که روشن شدن آن نیز در ثبوت و اثبات اصل غیبت مداخله‌ای ندارد، و وقتی یبت‌ امام زمان علیه السلام و مخفی بودن ایشان معقول و منطقی باشد (چنان که هست و به آن ایمان داریم) مخفی بودن این خصوصیات به طریق اولی معقول و منطقی خواهد بود و جهل به این گونه امور، دلیل بر هیچ مطلبی نخواهد شد.
این پرسش‌‌ها، با پرسش از این که امام هم اکنون در چه نقطه‌ای است؟ یا با ما چند متر یا چند هزار کیلومتر فاصله دارد؟ یا امروز چه غذائی میل فرموده است؟ یا چند ساعت استراحت کرده و چه مقدار راه پیمایی نموده فرقی ندارد و بی‌‌اطلاعی ما از آن به جایی ضرر نمی‌زند، و عقیده‌ای را متزلزل نمی‌سازد، خدایی که به حکمت‌ بالغه و قوه قاهره و مصلحت تامه خود، امام را در پرده غیبت قرار داده است، قادر است این خصوصیات را نیز طبق مصلحت از مردم پنهان سازد.
مع ذلک برای این که به این پرسش، پاسخ مختصری داده شود، عرض می‌کنیم بر حسب آنچه از بعضی از احادیث، و حکایات معتبر استفاده می‌شود، امام مان عجّل الله تعالی فرجه در غیبت کبری در مکان خاصی و در شهر معینی استقرار دائم ندارند که از آن مکان و آن شهر خارج نگردند و به محل دیگر تشریف نبرند، بلکه برای انجام وظایف و تکالیفی به مسافرت و سیر و حرکت، انتقال از مکانی به مکان دیگر می‌پردازند، و در اماکن مختلف بر حسب بعضی از حکایات، زیارت شده‌اند. و از جمله شهرهایی که مسلم به مقدم مبارکشان مزین شده است، مدینه طیبه، مکه معظمه، نجف اشرف، کوفه، کربلا، کاظمین، سامرا، مشهد، قم و بغداد است، و مقامات و اماکنی که آن حضرت درآن اماکن تشریف فرما شده‌اند، متعدد است، مانند مسجد جمکران قم، مسجد کوفه، مسجد سهله، مقام حضرت صاحب الامر در وادی السلام نجف و در حله.
و بعید نیست که اقامتگاه اصلی ایشان، یا اماکنی که بیشتر آمد و شدشان در آنجاها است، مکه معظمه و مدینه طیبه و عتبات مقدسه باشد.
اگر پرسش شود: پس حضرت امام زمان عجّل الله تعالی فرجه با کوه رضوی و ذی طوی چه ارتباطی دارند که در دعای ندبه است:
(لیت‌ شعری این استقرت بک النوی، بل ای ارض تقلک او ثری ابرضوی او غیرها ام ذی طوی‌)(1).
پاسخ داده می‌شود: راجع به این موضوع در کتاب فروغ ولایت (در بخش دوم) توضیح داده‌ شده است، در اینجا هم به‌طور مختصر اشاره می‌نمائیم که: این دو مکان بر حسب کتب معاجم و تواریخ نیز از اماکن مقدس است و محتمل است که حضرت بعضی از اوقات شریف خود را در این دو مکان به عبادت و خلوت گذارنده باشند و این جمله هیچ دلالتی بر این که این دو مکان، یا یکی از آن‌ها، اقامتگاه دائمی آن حضرت است، ندارد.
چنان که در کتاب فروغ ولایت ‌شرح داده‌ شده، این استفهام‌ها، استفهام حقیقی نیست، بلکه به انگیزه بیان سوز هجران و اظهار تأسف و تلهف از فراق و حرمان از فیض حضور و تأخیر عصر ظهور گفته شده است، علاوه بر این که بعضی از عبارات دعای شریف ندبه دلالت دارد بر این که ‌ایشان در بین مردم می‌باشند و از بین مردم خارج نمی‌‌باشند، مثل این جمله: (بنفسی انت من مغیب لم یخل منا بنفسی انت من نازح لم ینزح (ما نزح) عنا)(2)
اگر کسی سؤال کند: پس این که در بعضی زبان‌ها است و مخصوصا برخی از علمای اهل سنت آن را بازگو می‌کنند و گاهی آن را بهانه حمله و جسارت به شیعه قرار می‌دهند که اینان حضرت صاحب الامر علیه السلام را در سرداب سامرا مخفی می‌دانند، چه مصدری دارد؟
جواب داده می‌‌شود که: جز جهل بعضی از اهل سنت و غرض ورزی و خیانت ‌برخی دیگر که شیعه اهل بیت علیهم السلام را متهم می‌سازند و از دروغ پردازی و تهمت و افترا کوتاهی نمی‌کنند، هیچ گونه مصدری ندارد، و تمام اخبار و احادیث و حکایات این موضوع را که امام علیه السلام در سرداب سامرا مخفی می‌باشند، رد می‌‌نمایند و در کتاب منتخب الاثر و نوید امن و امان، نیز کذب این افتراء ثابت ‌شده است، و در اخبار و احادیث ‌حتی خبر رشیق، خادم معتضد عباسی اسمی از سرداب نیست(3).
فقط در یک روایتی که بر حسب آن، خانه آن حضرت بار دیگرمورد حمله سپاهیان دولتی قرار گرفت، از سرداب، صدای قرائت شنیدند، اسمی از سرداب برده شده است(4) و طبق این روایت هم امام علیه السلام در حالی که فرمانده نظامیان با سربازانشان در سرداب را گرفته بودند، حضرت از سرداب بیرون آمدند و تشریف بردند.
پس از آن که سربازها همه رسیدند، فرمانده فرمان ورود به سرداب را داد سربازهایی که دیده بودند آن حضرت بیرون آمدند، گفتند: مگر آن کس نبود که بیرون رفت و بر تو عبور کرد؟ گفت: او را ندیدم، چرا او را رها کردید؟ گفتند: ما گمان می‌کردیم تو او را می‌بینی.
حاصل این که موضوع مخفی بودن آن حضرت در سرداب، یکی از دروغ‌های بزرگی است که به شیعه بسته‌اند، ولی قابل انکار نیست که خانه حضرت امام حسن عسکری علیه السلام سال‌ها (در دوران غیبت صغری) مقر آن حضرت بوده است، و بعضی از خلفا هم این مطلب را می‌دانستند. و لذا در روایت رشیق خادم است که معتضد، نشانی خانه و خادمی را که بر در آن ایستاده است‌ به رشیق داد.
چنان که از بعضی حکایات و تواریخ استفاده می‌‌شود، معتمد خلیفه و راضی، بلکه احتمالا مقتدر نیز، از جریان امور، کم و بیش مطلع بوده‌اند، و امام علیه السلام و نواب او را می‌‌شناختند، و بعد هم، از خلفای دیگر که در عصر غیبت کبری بوده‌اند، ناصرخلیفه که از اعاظم و علمای خلفای بنی عباس است، عارف به آن حضرت بوده است و دری که هم اکنون بر صفه سرداب است و از آثار باستانی و نفایس اشیای عتیقه است، در عصر او و به امر او ساخته است. به این جهت که خانه و سرداب موجود، از بیوت مقدس است و بدون شک و شبهه محل عبادت و مقر و منزلگاه سه نفر از ائمه اهل بیت علیهم السلام بوده است، از آغاز مورد نظر شیعیان و دوستان و حتی خلیفه‌ای مثل‌ (ناصر) بوده، و عبادت و اطاعت ‌خدا را در آن اماکن شریفه مغتنم می‌شمردند و آن را از مصادیق مسلم آیه شریفه ذیل می‌دانستند:
(فی بیوت اذن الله ان ترفع و یذکر فیها اسمه یسبح له فیها بالغدو و الآصال (5)؛ در خانه‌هایی خدا رخصت داده که آنجا (انبیاء و اولیاء) رفعت ‌یافته و ذکر نام خدا شود و صبح و شام تسبیح و تنزیه ذات پاک او کنند).
و ما هم امروز، بر اساس همین ملاحظات، این اماکن رفیع را احترام می‌‌کنیم و عبادت در آن اماکن را فوز عظیم می‌‌شماریم و آرزومند زیارت سرداب و نماز و عبادت در آنجا می‌باشیم.
اما پاسخ این پرسش که: لباس و غذا و خوابگاه ایشان چگونه است؟
آنچه مسلم است این است که در امور و کارهای عادی، حضرت ملتزم به توجیهات و تکالیف شرعی می‌‌باشند و آداب و برنامه‌های ‌واجب و مستحب این کارها را مو به مو رعایت می‌نمایند و محرمات و مکروهات را ترک می‌فرمایند. بلکه در مورد مباحات نیز، ترک و فعل ایشان، بر اساس دواعی عالی و مقدس است و برای دواعی نفسانی، کاری از آن حضرت، اگر چه فایده آن جسمانی و اشباع غرایز جسمی باشد، صادر نمی‌شود، به عبارت دیگر هر یک از اعمال و افعال، برای آن حضرت وسیله است نه هدف. و اما این که امور معاش و تهیه غذا و پوشاک برای امام در عصر غیبت ‌به‌طور عادی است ‌یا به نحو اعجاز؟ جوابش این است که: به‌طور عادی بودن این امور، امکان دارد و مانعی ندارد، چنان که بر حسب بعضی از حکایات در برخی از موارد نیز به نحو اعجاز جریان یافته است. در حالی که خداوند متعال، حضرت مریم مادر حضرت عیسی علیه السلام را مخصوص به عنایت ‌خود قرار دهد و از عالم غیب او را روزی دهد، چنان که قرآن مجید صریحا می‌فرماید:
(کلما دخل علیها زکریا المحراب وجد عندها رزقا، قال یا مریم انی لک هذا قالت هو من عند الله ان الله یرزق من یشاء بغیر حساب(6)؛ هر وقت زکریا به عبادتگاه می‌آمد، روزی شگفت آوری می‌یافت، می‌گفت: ای مریم، این روزی از کجا برای تو می‌‌‌رسد. پاسخ داد: این از جانب خداست که همانا خدا به هر که خواهد روزی بی‌حساب می‌دهد).
استبعادی ندارد که وصی اوصیاء و خاتم اولیاء و وارث انبیاء را از خزانه غیب خود رزق و روزی دهد و تمام وسایل معاش او را به‌ هر نحوی که مصلحت ‌باشد، فراهم سازد.(ان الله علی کل شی‌ء قدیر)

پی‌نوشت‌ها:
1- کاش می‌دانستم که کجا دل‌ها به ظهور تو قرار و آرام خواهد یافت، آیا در کدامین سرزمین اقامت داری در زمین‌ رضوی یا غیر آن در دیار ذی طوی متمکن گردیده‌ای؟
2- جانم به قربانت، ای حقیقت پنهانی که از ما دور نیستی، و ای دور از وطن که کنار از ما نیستی.
3- منتخب الاثر، ص 370.
4- منتخب الاثر، ص 373.
5- سوره نور، آیه 36.
6- سوره آل عمران، آیه 37.

منبع: امامت و مهدویت، حضرت آیت الله العظمی لطف الله صافی گلپایگانی