آیا در زمان غیبت کبری، اساسا راه ارتباط و دیدار با امام زمان (عج) بسته است؟

ظاهرا آنچه باعث طرح این سؤال شده، توقیعی است که از جانب امام زمان (عج) خطاب به علی بن محمد سمری (ره)، آخرین نایب از نواب اربعه‌‌ی عصر غیبت صغری، صادر شده و متن آن چنین است:
(بسم الله الرحمن الرحیم
یا علی بن محمد سمری! أعظم الله أجر اخوانک فیک، فانک میت ما بینک و بین ستة ایام، فاجمع أمرک و لا توص الی احد فیقوم مقامک بعد وفاتک، فقد وقعت الغیبة التامة، فلا ظهور الا بعد اذن الله - تعالی ذکره -، و ذلک بعد طول الأمد و قسوة القلوب و امتلاء الأرض جورا) و سیأتی الی شیعتی من یدعی المشاهدة قبل خروج السفیانی و الصیحة، و هو کذاب مفتر، و لا حول و لا قوة الا بالله العلی العظیم؛(1)
به نام خداوند بخشنده‌ی مهربان
ای علی بن محمد سمری! خداوند پاداش برادرانت را در [صبر بر مرگ] تو زیاد گرداند. تو تا شش روز دیگر از دنیا خواهی رفت، پس کارهایت را جمع و منظم کن و به هیچ کس وصیت منما که بعد از تو جانشین تو شود که غیبت تامه واقع شده است و دیگر جز تا زمانی که خداوند متعال اذن دهد، ظهوری نخواهد بود. این، بعد از مدتی طولانی و تیره و سخت شدن دل‌‌ها و پر شدن زمین از ظلم و جور خواهد بود. به زودی به نزد شیعیان ما کسانی خواهند آمد که ادعای دیدار و مشاهده می‌‌کنند؛ بدانید که هر کس پیش از خروج سفیانی و [شنیده شدن] صیحه‌‌ی آسمانی ادعای مشاهده کند، دروغگو و تهمت زننده است؛ و لا حول و لا قوة الا بالله العلی العظیم)
اما همان طور که آیت الله صافی گلپایگانی متذکر شده است، باید گفت: (این توقیع، اعلام پایان یافتن غیبت صغری و شروع غیبت کبری است؛ به ویژه با توجه به تأکیدی که در آن هست که: جناب علی بن محمد سمری (ره)، احدی را به عنوان نایب خود معرفی نکند! نشان می‌‌دهد که هدف اصلی آن، اعلام صریح بطلان ادعای افرادی است که در غیبت کبری، ادعای نیابت و سفارت خاصه و وساطت بین امام و مردم می‌‌کنند.)
بنابراین، چنان که بعضی بزرگان هم فرموده‌‌اند، ممکن است مراد از (مدعی مشاهده) - که کذاب و مفتری خوانده شده - کسانی باشند که ادعای نیابت کنند و بخواهند با دعوی مشاهده و شرفیابی، خود را واسطه‌‌ی بین امام و مردم معرفی کنند. همچنین ممکن است مراد از توقیع مذکور، نفی ادعای اختیاری بودن مشاهده و ارتباط باشد؛ یعنی اگر کسی مشاهده و ارتباط را به اختیار خود ادعا کند، به این صورت که )هر وقت بخواهد، خدمت امام زمان (عج) شرفیاب می‌‌شود و یا ارتباط پیدا می‌‌کند، کذاب و مفتری است. این ادعا در غیبت کبری از هیچ کس پذیرفته نیست؛ حال یا این که کسی که این سمت را به راستی داشته باشد، پیدا نخواهد شد، یا اگر کسی هم آن را دارا باشد، از دیگران مکتوم می‌‌دارد و به کسی اظهار و افشا نمی‌‌کند.(2) باید بیفزاییم که دلایل متعددی نیز بر تأیید این نحوه تلقی از توقیع مذکور وجود دارد:

- اولا: در احادیث متعددی، به ویژه از پیامبر اکرم (ص) نقل شده است که ایشان یکی از سعادت‌‌های انسان‌‌های عصر غیبت را توفیق ادراک حضرت مهدی (عج) دانسته‌‌اند؛ مثلا در کتاب (کمال الدین و تمام النعمة) از ایشان روایت شده است که: (طوبی لمن أدرک قائم اهل بیتی و هو یأتم به فی غیبته قبل قیامه؛ (3) خوشا به حال کسی که قائم اهل بیت مرا در حالی درک کند که او را در زمان غیبتش و پیش از قیامش، امام خود قرار داده است.)
یا (طوبی لمن أدرک قائم اهل بیتی و هو مقتد به قبل قیامه یأتم به و بأئمة المهدی من قبله؛ (4) خوشا به حال کسی که قائم اهل بیت مرا در حالی درک کند که قبل از قیامش به او اقتدا کرده و او و امامان هدایت یافته پیش از او را امام خود قرار داده است.)

- ثانیا: در طول تاریخ غیبت کبری، اشخاص جلیل القدر و مورد وثوقی که در عدالت‌شان نمی‌‌توان تردید کرد، از ارتباط یا شرفیابی خود به خدمت حضرت ولی عصر (عج) خبر داده‌‌اند و گفته‌‌های ایشان به طور تقریبا متواتر در کتب معتبری نقل شده است که شاید از همه مهم‌‌تر و غیر قابل خدشه‌‌تر، یکی توقیعاتی باشد که از جانب امام زمان (عج) برای مرحوم شیخ مفید صادر شده است. این توقیعات در الاحتجاج طبرسی(5) آمده است.
دیگری، شرفیابی افراد بسیار عالم و متقی همچون مقدس اردبیلی، علامه حلی و سید بحرالعلوم است که کسی در صداقت و عدالت آن‌ها کم‌‌ترین تردیدی به خود راه نداده است. آیت الله صافی گلپایگانی، دوازده حکایت از معتبرترین حکایت‌‌های شرفیابی خدمت امام زمان (عج) را در کتاب خویش با ذکر سند معتبر ارائه کرده است.(6)
البته نکته‌‌ی بسیار مهمی که در این زمینه، باید به آن توجه کرد، این است که نباید ادعای هر کسی را که مدعی رؤیت شد، سریعا پذیرفت؛ زیرا اولا: امکان دارد عده‌‌ای بخواهند از این مسأله سوء استفاده کنند و چه بسا اصل این توقیع شریف از جانب امام زمان (عج)، برای جلوگیری از این سوء استفاده‌‌ها صادر شده باشد؛ ثانیا: در بسیاری از موارد ممکن است شخصی نه خود امام زمان (عج)، بلکه یکی از اعوان و انصار ایشان را ملاقات کرده باشد؛ اما چون آن ملاقات غیر منتظره بوده و از آن شخص کراماتی مشاهده کرده، پنداشته که این حتما خود امام زمان (عج) بوده است.

پی نوشتها:
1. علامه طبرسی، الاحتجاج، ج 2، ص 297، نجف: 1386 ق به نقل از آیت الله سید حسن شیرازی، کلمة الامام المهدی، ترجمه حسن تاجری، ص 284
2. پاسخ به ده پرسش، صص 64 - 65: با اندکی تصرف در عبارت
3. به نقل از منتخب الأثر، ص 51 به نقل از: کلمة الامام الهدی، صص 188 - 201
4. همان، ص 511
5. ، ج 2، صص 318 - 325 )نجف: 1386
6. رک: منتخب الأثر، صص 412 - 420