امام زمان (عج) اکنون در کجا زندگی می‌کند؟

شرح پرسش:
امام زمان (عج) اکنون در کجا زندگی می‌کند؟ آیا با توجه به فقراتی از دعای ندبه، می‌‌توان گفت که جایگاه ایشان کوه رضوی یا ذی طوی است؟

پاسخ:
آیت الله صافی گلپایگانی درباره‌‌ی بخش اول سؤال می‌‌فرماید:
(اصولا باید توجه داشت که اگر در موضوع غیبت، این گونه نقاط مکتوم بماند، شک و شبهه‌‌ای ایجاد نمی‌‌کند؛ چنان که روشن شدن آن نیز در ثبوت و اثبات اصل غیبت مداخله‌‌ای ندارد. وقتی غیبت شخص امام زمان (عج) و مخفی بودن ایشان معقول و منطقی است، مخفی بودن این خصوصیات به طریق اولی معقول و منطقی خواهد بود. جهل به این گونه امور، دلیل بر هیچ مطلبی نمی‌‌شود. با این حال، برای این که پاسخ مختصری به این پرسش داده شود، عرض می‌‌کنیم: بر حسب آنچه از بعضی از احادیث و حکایات معتبر استفاده می‌‌شود، امام زمان (عج) در غیبت کبری در مکان خاص و شهر معینی استقرار دائم ندارند؛ بلکه برای انجام وظایف و تکالیفی به مسافرت و سیر و حرکت و انتقال از مکانی به مکان دیگر می‌‌پردازند.) (آیت الله صافی گلپایگانی، پاسخ به ده پرسش، صص 27 - 28)
به عنوان شاهدی بر این مدعا می‌‌توان به دو توقیعی اشاره کرد که از امام زمان (عج) خطاب به شیخ مفید نوشته شده است. در توقیع اول ضمن مباحث مختلف، اشاره شده است: (نحن و ان کنا ناوین بمکاننا النائی عن مساکن الظالمین، حسب الذی أراناه الله تعالی من الصلاح و لشیعتنا المؤمنین ذلک مادامت دولة الدنیا للفاسقین، فانا نحیط علما بأنبائکم و لا یعزب عنا شی‌ء من أخبارکم؛
ما در عین حال که در مکانی به دور از خانه‌‌های ظالمین بر حسب آنچه خداوند تعالی تا زمانی که حکومت دنیا در دست فاسقین باشد، به مصلحت ما دیده است - سکونت داریم - اما به کارهای شما عالمیم و ذره‌‌ای از اخبار شما از ما فروگذار نمی‌‌شود.) (الاحتجاج، طبرسی، ج 2، ص 319؛ به نقل از کلمة الامام المهدی، ج 1، ص 190)
این فقره به خوبی نشان می‌‌دهد که ایشان در محل‌‌هایی سکونت می‌‌گزینند که از خانه‌‌های ظالمین دور باشد. این مطلب در توقیع دوم صریح‌‌تر آمده است که در آن می‌‌فرماید: (فقد کنا نظرنا مناجاتک الان من مستقر لنا ینصب فی شمراخ من بهماء صرنا الیه آنفا من غمالیل ألجأنا الیه السباریت من الایمان و یوشک أن یکون هبوطنا الی صحصح من غیر بعد من الدهر و لا تطاول من الزمان؛
و ما شاهد و ناظر مناجات تو بودیم در حالی که در جایگاه‌مان در قله‌‌ی کوهی در محل‌ی ناشناخته ساکنیم و اخیرا به خاطر افرادی بی‌‌ایمان به ناچار از منطقه‌‌ای پر درخت به این جا آمده‌‌ایم و به زودی از این جا به دشتی هموار که چندان از آبادی‌‌ها دور نباشد، فرود خواهیم آمد.)(الاحتجاج، طبرسی، ج 2، ص 324؛ به نقل از کلمة الامام المهدی، ج 1، ص 196 - 8)
بعید نیست که اقامتگاه اصلی ایشان و یا اماکنی که بیش‌تر آمد و شدشان در آن جاهاست، مکه‌‌ی معظمه و مدینه‌‌ی منوره و عتبات مقدسه باشد.

اما درباره‌‌ی این که حضرت امام زمان (عج) با کوه رضوی و ذی طوی چه ارتباطی دارند که در دعای ندبه آمده است: (لیت شعری أین استقرت بک النوی؟ بل أی أرض تقلک أو ثری؟ أبرضوی أو غیرها أم ذی طوی؟) آیت الله صافی گلپایگانی بحث مفصلی دارد که خلاصه‌‌اش این است:
اولا: این دو مکان بر حسب کتب معاجم و تواریخ، از اماکن مقدس می‌‌باشند و محتمل است که حضرت صاحب الامر (عج) برخی از اوقات شریف خود را در این دو مکان به عبادت و خلوت گذرانده باشند. این جمله هیچ دلالتی ندارد بر این که این دو مکان یا یکی از آن‌‌ها، اقامتگاه اصلی و دائمی ایشان باشد.
ثانیا: این استفهام‌‌ها، استفهام حقیقی نیست؛ بلکه به انگیزه‌‌ی بیان سوز هجران و اظهار تأسف از فراق و حرمان از فیض حضور و تأخیر عصر ظهور گفته شده است.
ثالثا: برخی از عبارات خود این دعای شریف نیز دلالت دارد بر این که ایشان در بین مردم هستند و از میان مردم خارج و جدا نیستند؛ مثل این فقره که: (بنفسی أنت من مغیب لم یخل منا، بنفسی أنت من نازح لم ینزح (ما نزح) عنا؛ جانم به فدایت، تو همان ناپیدایی هستی که بیرون از ما نیستی. جانم به فدایت، تو همان کنار رفته‌‌ای هستی که از ما به کنار نیستی.) لذا به هیچ وجه این عبارات، جایگاه دائمی برای ایشان مشخص نمی‌‌کند. (آیت الله صافی گلپایگانی، فروغ ولایت در دعای ندبه، صص 35 - 46)
لازم به ذکر است، با توجه به این که فرقه‌‌ی کیسانیه معتقدند محمد بن حنفیه (پسر امام علی (ع)) همان مهدی موعود است و او در کوه رضوی غیبت کرده است و در همان جا سکونت دارد، برخی این توهم برایشان پیدا شده است که با توجه به این فقرات مورد بحث (أبرضوی او) چه بسا این دعای ندبه، ساخته و پرداخته همین فرقه‌ی کیسانیه باشد. آیت الله صافی گلپایگانی در این کتاب مفصلا به این شبهه پاسخ می‌‌دهد و علاوه بر ادله‌‌ی فوق، از جمله دلایلی که در رفع این توهم آمده، این فقره‌‌ی دعاست که: (أین الحسن؟ أین الحسین؟ أین أبناء الحسین؟ صالح بعد صالح و صادق بعد صادق) و می‌‌دانیم که کیسانیه، امامت را بعد از امام حسین (ع) در محمد حنفیه تمام شده می داند و به امامت فرزندان امام حسین (ع) معتقد نیست. باز عبارت (و ابن فاطمة الکبری) به خوبی نشان می‌‌دهد که در این دعا، مهدی از اولاد حضرت فاطمه (س) دانسته شده، در حالی که محمد حنفیه از اولاد حضرت فاطمه (س) نبوده است.