قضیه (غدیر خم) جزء احادیث متواتر است و هیچ شکی در آن وجود ندارد و سند معتبری است بر اثبات مدعای شیعه و امامت علی علیه السلام این حدیث مورد استفاده علمای طراز اوّل شیعه برای اثبات ولایت امیر المؤمنین علی علیه السلام قرار گرفته و کتاب های بسیاری در این زمینه تألیف شده است. امیر المؤمنین علی علیه السلام و سایر معصومین علیهم السلام در شرایط مناسب به آن استناد کرده اند.
اوّلین کسی که از معصومین علیهم السلام به این حدیث و حادثه مهم جهان اسلام برای اثبات ولایت خود استناد کرد، شخص امیر المؤمنین علی علیه السلام بود که در موارد مختلف به این امر پرداختند حضرت امیر علیه السلام در جمع مهاجرین و انصار بعد از به خلافت رسیدن ابوبکر فرمودند: (والله که از کسی و نزاع با آن درباره خلافت نمی ترسم، البته گمان نمی کردم کسی از شما مردم با ما اهل بیت در امر ولایت منازعت و مخالفت نماید و خلافت را که حضرت واهب متعال برای ما حلال گردانید و حکایت روز غدیر خم را که از سید البشر، اکثر اربابان دین و ملت استماع نمودند را بدون دلیل و حجت، بلکه تنها از روی عناد و عصبیت متروک گردانید).[1] بعد از این سخنان امیر المؤمنین علی علیه السلام 12 نفر از آنان برخواستند و بر افضلیت و حق حضرت نسبت به خلافت اعتراف کردند.
هم چنین از جمله معصومینی که به حدیث غدیر استناد کردند، فاطمه زهرا سلام الله علیها بود، روزی عمر و اطرافیانش برای بیعت گرفتن از حضرت امیر المؤمنین علی علیه السلام آمده بودند، خطاب به آنان فرمودند: (گویا، آنچه رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در روز غدیر به شما به موجب حکم خدای تعالی تقریر کرده عهد گرفت، بلکه شرط نمود را نمی دانید و یا از خاطر خود آن عهد و پیمان را فراموش شده انگاشته اید، و شیوه تمرد و مخالفت را برگزیده اید. والله که حضرت نبی اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در آن روز از شما و از اکثر امت عهد و پیمان نسبت به ولایت علی علیه السلام گرفت).[2]
هم چنین امام حسن مجتبی علیه السلام در جریان جنگ با معاویه طی نامه ای خطاب به معاویه نوشتند: (ای معاویه تعجب می نمایی از آن که خالق البرایا هر یک از آن ائمه را که حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در روز غدیر خم معرفی کرد و در موارد متعددی فرمودند که آنان 12 تن اند، که هر یک به نص ایزد اکبر معین و مقرر گردیده اند. سپس فرمود: اوّل آنها امیر المؤمنین علی علیه السلام است).[3]
و با استناد به قضیه غدیر خم، ولایت و خلافت را حق خود و پدر بزرگوارشان دانستند.
از دیگر معصومین علیهم السلام که به حدیث غدیر استناد کرده آقا امام رضا علیه السلام بوده که در حضور جماعتی از علماء و که مأمون آنها را برای مناظره با حضرت دعوت کرده بودند و در بحث امامت، به حدیث غدیر احتجاج کردند.[4]
هم چنین عبدالعزیز از یاران حضرت نقل می کند ما در روزگار حضرت رضا علیه السلام در شهر مرو بودیم، نخستین روز ورودمان در مسجد جامع گرد آمدیم، حاضران در مسجد از مسئله امامت و کثرت اختلاف مردم در این باب سخن می گفتند؛ من بر آقای خود وارد شدم و ایشان را از گفته های مردم باخبر ساختم، آن حضرت تبسمی کردند و فرمودند: ای عبدالعزیز این مردم فریب عقاید خود را خورده اند.... در آخرین سفر حج پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم که این آیه نازل شد: (امروز دین شما را کامل کردم و نعمت خود را بر شما تمام کردم و اسلام را به عنوان دین شما پسندیدم).[5] و مسأله امامت از تمامیت دین است. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم از دنیا نرفت تا این که برای امتش دانستنی های دین را بیان فرمود و علی علیه السلام را برای ایشان به عنوان نشانه و پرچم هدایت و امام تعیین فرمودند)[6] که اشاره به همان جریان غدیر است.
هم چنین امام کاظم علیه السلام در مناظره با هارون الرشید فرمودند: (همانا ما معتقدیم ولایت جمیع خلایق با ماست، به خاطر قول پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در روز غدیر که فرمودند: (من کنت مولاه فعلی مولاه).[7]
لذا هر وقت امامان معصوم علیهم السلام فرصت مناظره و بحث می یافتند و شرایط را مناسب و مساعد می دیدند، به حدیث غدیر تمسک می کردند، و با آن اثبات ولایت حضرت امیر و خود را می نمودند امّا هم چنان که در تاریخ ثبت گردیده است، تمام امامان معصوم علیهم السلام شرایط صحبت و مناظره و اظهار عقیده را نداشته اند.
امّا با این حال در مواردی به طور عمومی و نیز در مجالس خصوصی و به یاران خود به انتشار و بیان حدیث غدیر می پرداختند و یاران خود را از آن با خبر می ساختند: هم چنین امام صادق علیه السلام فرمود: (... سپس در حجة الوداع در روز غدیر علی علیه السلام را به عنوان امام نصب کرد).[8] هم چنین امام موسی بن جعفر در تفسیر آیه 8 سوره بقره (یخادعون الله و الذین آمنوا...) می خواهند خدا و اهل ایمان را فریب دهند و حال آن که فریب ندهند مگر خود را و این از سفاهت و نادانی است) هنگامی که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم علی علیه السلام را در روز غدیر نصب کردند به عنوان امام و رهبر مردم، و پیغمبر، عمر و تمام رؤسای مهاجرین و انصار را امر فرمودند تا با علی علیه السلام بیعت کنند و آنان نیز این کار را کردند، خدای تبارک و تعالی این آیه را نازل فرمود).[9]
غدیر نه تنها مورد استناد معصومین علیهم السلام بوده بلکه بعضی از صحابه نیز بدان استناد و احتجاج کردند، به طور مثال امام صادق علیه السلام فرمودند: (سلمان فارسی سه روز پس از دفن پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم خطبه ای خواند و در آن مردم را در مورد این که چرا خلافت را از امیر المؤمنین علی علیه السلام گرفته و به دیگری سپردند، مورد نکوهش قرار دادند. در فرازهایی از این خطبه گفتند: ( بر شما باد به فرمانبرداری امیر المؤمنین علی علیه السلام که به خدا سوگند در روز غدیر ما به دفعات در حضور پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم تحت عنوان وصیت و إمارت بر او (علی علیه السلام ) سلام نمودیم و پیوسته رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم با تأکید ما را بدان کار وا می داشت حال مردم را چه شده که با علم و فضائلش بر او حسد می برند؟....).[10]
هم چنین امیر المؤمنین علی علیه السلام فرمودند: (پس از خطبه ابوبکر، ابی بن کعب برخاست و این گونه سخنرانی کرد: (ای گروه مهاجر که خشنودی خدا را در نظر داشته و در قرآن مورد ثنای الهی قرار گرفتید و ای گروه انصار که در شهر ایمان سکنی گزیده اید، آیا فراموش کرده اید و یا خود را به فراموشی زده اید، آیا تبدیل عهد و پیمان کردید، و یا تغییر آیین داده اید، یا خذلان اختیار کرده اید، یا عاجز شده اید، مگر فراموش کرده اید که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم در روز غدیر در میان ما بپا خواست و علی علیه السلام را در مقابل همه نگه داشت و فرمود: (من کنت مولاه فعلی مولاه) هر کس من مولای او هستم بعد از من علی مولای اوست و هر کس من نبی او هستم علی امیر اوست)[11] ولی گوش شنوا نبود.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1 الغدیر، علامه امینی.
2 المراجعات، علامه شرف الدین.
پاورقی ها:
[1]. طبرسی، الاحتجاج، ترجمه غفاری مازندرانی، تهران، انتشارات مرتضوی، چاپ اول، ج1، ص288.
[2]. همان، ج1، ص321.
[3]. همان، ج3، ص82.
[4]. مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، بیروت، موسسه الوفاء، 1404ق، ج49، ص200.
[5]. مائده / 3.
[6]. طبرسی، الإحتجاج، ترجمه بهزاد جعفری، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ اول، 1381ش، ج2، ص457.
[7]. مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، ج48، ص147.
[8]. همان، ج3، ص399.
[9]. همان، ج6، ص51.
[10]. الاحتجاج، ترجمه بهزاد جعفری، همان، ج1، ص253.
[11]. همان، ج1، ص255.
