قیام عاشورا چه نوع جهادی بوده است؟ جهاد ابتدایی، جهاد دفاعی یا جهاد داخلی؟

مقدمه:
جهاد در لغت به معنی تلاش و کوشش است در اصطلاح به معنی (بذل مال و جان برای برتری اسلام و اقامة شعائر ایمان.)[1] است. به عبارت دیگر بالاترین تلاش و کوشش است برای حفظ و بالا بردن دین اسلام. رسول اکرم صلّی الله علیه و آله می‌فرماید: (بالاترین قلة اسلام،‌جهاد در راه خداوند است که جز مسلمانان برجسته به آن نرسند.)[2]
قبل از اینکه به جواب سؤال پرداخته شود اقسام جهاد را بررسی می‌کنیم:
در اینکه چند نوع جهاد در اسلام داریم بین فقهاء نظرات متعددی وجود دارد از جمله بعضی قائلند که 4 نوع جهاد در اسلام داریم بعضی دیگر می‌گویند پنج نوع و برخی دیگر کمتر یا بیشتر را قائل شده‌اند ولی آنچه که مشهور است بین فقها، سه نوع جهاد است.
1. جهاد ابتدایی:
طبق فتوای بسیاری از فقها و منوط به حضور امام معصوم و اذن اوست و جهاد برای دعوت کفار و مشرکین به اسلام است که بعد از اینکه حقانیت اسلام بر ایشان اثبات شد، اگر عناد ورزیدند و زیر بار حق نرفتند امام معصوم علیهم السّلام اگر صلاح بداند دستور جهاد می‌دهد.
2. جهاد دفاعی:
هرگاه کفار بخواهند به سرزمین های اسلامی حمله کنند و اساس و آثار اسلام را محو نمایند یا اموال مسلمانان را به غارت ببرند یا به نوامیس آنها خیانت کنند در این صورت بر همة مسلمانان واجب کفایی است که از حمله آنها دفاع کنند در این قسم از جهاد اذن امام یا نائب او شرط نیست.)[3]
3. جهاد داخلی یا جهاد با کسانی که داخل حکومت اسلامی سر به شورش بر می‌دارند به اصطلاح علیه حکومت اسلامی یاغی ‌شده‌اند. قیام امام حسین علیه السّلام هیچ یک از انواع سه گانه جهاد نبود و تحت هیچ یک از آنها به تنهایی نمی‌گنجد.
از آنجا که قیام امام حسین علیه السّلام قیام منحصر به فرد و استثنایی است و در تاریخ نظیر ندارد می‌توان گفت که نوع قیامش هم بی‌نظیر است.
ماهیت قیام امام حسین علیه السّلام سه عامل بود، بیعت نکردن با یزید، دعوت مردم کوفه از او، امر به معروف و نهی از منکر و اصلاح امت و جامعه.
عامل اول جنبة دفاعی، عامل دوم جنبة تعاون و همکاری و عامل سوم جنبة تهاجمی داشته است.[4]
1. دفاعی یعنی دفاع از ارزشهای اسلامی و روی همین هدف حاضر به بیعت با یزید نشد چرا که بیعت با او مهر تأیید بود بر فسادها و بی‌بندوباری‌های یزید؛ آنهایی که با امام جنگیدند همة‌آنها کافرند و جهاد امام با کفار بود.
2. تعاون، یعنی وقتی مردم کوفه از او دعوت کردند حضرت برای همکاری با آنها قبول فرمود که امامت آنها را بر عهده گیرد.
3. اعتراض به حکومت فاسد وقت: وضع موجود بر اساس وظیفة الهی امامت که این عامل از دو عامل دیگر مهمتر بود چون قبل از اینکه نامه‌ای از طرف مردم کوفه دریافت کند حضرت فلسفة قیام خود را اینگونه بیان می‌فرماید: (انی ما خرجت اشراً ‌و لا بطراً... انما خرجت لطلب الاصلاح فی امة جدی، ارید ان آمر بالمعروف و أنهی عن المنکر)[5] من برای طلب جاه و مقام از مدینه خارج نشدم بلکه برای اصلاح امت جدم خارج شدم می‌خواهم امر به معروف و نهی از منکر کنم و از تمامیت دین اسلام دفاع نمایم پس جا دارد یک قسم دیگر به جهاد بیفزاییم هر چند اصطلاح معروفی نیست و آن (دفاع از ارزش‌های اسلامی است) که به مراتب از دفاع از مال و جان و ناموس بالاتر است چرا که ارزشهای اسلامی است که به مال و جان و.... ارزش و تقدس می‌دهد.
نتیجه
در زمانی که می‌رفت تا مردم به جاهلیت قبل از اسلام برگردند و فساد و تباهی جامعه اسلامی را فراگیرد قیام اباعبدالله علیه السّلام که یک نوع جهاد دفاعی تهاجمی بود صورت گرفت و اسلام را دوباره احیا کرد.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
حماسه حسینی (شهید مطهری) ج 2، عاشورا انگیزه‌ها، آثار و... (آیت الله مکارم) و کتبی که دربارة فلسفه قیام امام حسین علیه السّلام به رشتة تحریر درآمده است.
پاورقی ها:
[1] . مجمع البحرین، ج 3،‌ص 31.
[2] . نهج الفصاحة.
[3] . احمد قاضی زاده، جهاد و شهادت در اسلام، نمایشگاه و نشر کتاب قم، 1361، ش، ص 2.
[4] . مرتضی مطهری، حماسة حسینی، انتشارات صدرا، چاپ 26، 1377 ش، ج 2، ص 278.
[5] . محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، مؤسسه الوفاء بیروت 1404 ق، ج 44، ص 329، باب 37.
منبع : اندیشه قم