مراجعه به کتب تاریخی و آثار نویسندگان معاصر، چنین به دست می‌دهد که جناب لیلا در کربلا نبوده است.
استاد شهید مرتضی مطهری مسأله‌ی حضور لیلا در کربلا و در نتیجه افسانه‌ها و قصه‌هایی که درباره‌ی ایشان گفته شده را یکی از موارد تحریف در تاریخ کربلا می‌داند و آن را با استدلال رد می‌نماید.[1]
محدث قمی می‌گوید: (ظاهر آن است که لیلا در کربلا نبوده و من در کتب معتبر ندیدم.)[2]
در جای دیگر می‌نویسد: (در کتب معتبر، ذکری از بودن لیلا در کربلا، یا در کوفه و شام نیست.)[3] همچنین از سخن قاتل علی اکبر که می‌گوید:
علیّ آثام العرب ان مرّ بی یفعل مثل ما کان یفعل ان لم اثکل اباه.[4]
گناه تمامی عرب به گردن من، اگر این جوان از کنار من بگذرد و پدر را به عزایش داغدار نسازم.) در حالی که در عرف می‌گویند: (مادرش را به عزایش بنشانم)؛ اما وی فقط از پدرش یاد می‌کند؛ از این رو استفاده میشود که نه تنها لیلا در کربلا نبوده، که اصلاً در قید حیات نیز نبوده است.
مرحوم دکتر محمد ابراهیم آیتی در این زمینه می‌نویسد: (از مادر علی اکبر، یعنی لیلا، دختر ابی مرة بن مسعود، هم نامی در جریان فاجعه کربلا به میان نیامده است و هیچ نمی‌دانم که ایشان در این تاریخ زنده بوده است یا نه؟... از همسران امام تنها کسی که در این سفر همراه امام(ع) بوده، رباب دختر امرؤالقیس است.[5]
بنابراین با توجه به قرائن و شواهد یاد شده، جناب لیلا در کربلا نبوده است؛ در نتیجه آن داستان‌ها و افسانه‌هایی که در جریان حادثه کربلا به او نسبت داده میشود، بی‌اساس و غیر واقعی است. در پایان تذکر این نکته لازم است که شیخ مفید در ارشاد، طبرسی در اعلام الوری، طبری در تاریخ طبری و ... نام این بانو را همان لیلا ذکر کرده‌اند؛[6] از این رو اطلاق نام (ام لیلی) بر آن بانو صحیح نیست.
اما درباره‌ی حضور شهربانو در کربلا :
قبل از پاسخ به این بخش سؤال، یادآور می‌شویم که اگر چه بنا به نقل مشهور بین مورخان، مادر امام سجاد(ع)، دختر یزدگرد سوم پادشاه ایران بوده و نامش (شهربانو) می‌باشد، اما این شهرت تاریخی، از سوی برخی از محققان معاصر به جهت تردید در روایات این موضوع، مورد خدشه قرار گرفته است.[7]
بنابراین، در اصل نام مادر امام سجاد(ع) که شهربانو و دختر پادشاه باشد، تردید وجود دارد، تا چه رسد به این که وی تا زمان وقوع حادثه‌ی جانگداز کربلا زنده و این واقعه را درک کرده باشد.
آنچه در بعضی از اخبار آمده است، آن است که مادر امام سجاد(ع( هنگام وضع حمل آن حضرت، از دنیا رفته است؛[8] بنابراین بر فرض قبول این که مادر امام سجاد(ع) فرزند پادشاه ساسانی و نامش شهربانو باشد، امّا مانند لیلا در واقعه‌ی کربلا در قید حیات نبوده است.
پی نوشتها:
[1]. حماسة حسینی، مرتضی مطهری، ج 1، ص 26 - 27، چاپ 21، قم، انتشارات صدرا، سال 1373 ه ش.
[2]. منتهی الآمال، شیخ عباس قمی ،ص 375.
[3]. همان، ص 541.
[4]. تاریخ الامم و الملوک، محمد بن جریر الطبری، ج 4، چاپ پنجم، بیروت، موسسه اعلمی للمطبوعات، سال 1409 ه ق، ص 340.
[5]. بررسی تاریخ عاشورا، دکتر محمد ابراهیم آیتی، ص 123.
[6]. علی الاکبر، سید عبدالرزاق مقرّم، ص 14.
[7]. زندگانی علی بن الحسین(ع)، سید جعفر شهیدی، ص 9 27، چاپ ششم، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، سال 1374 ش.
خدمات متقابل اسلام و ایران، مرتضی مطهری، ص 100 101، چاپ هشتم.
[8]. اثبات الوصیة، ابوالحسنی علی بن الحسین مسعودی، ص 170، چاپ اول، قم، انتشارات انصاریان، سال 1417 ق، شهیدی، همان، ص 26.
منبع: نهضت عاشورا (تحریف‌ها و شبهه‌ها)، مرکز مطالعات و پژوهش‌‌های فرهنگی حوزه‌ی علمیه (1381)
