با مراجعه به کتب تاریخی کهن و آثار نویسندگان معاصر، چنین بدست می آید که جناب لیلا در کربلا نبوده اند.
استاد شهید مرتضی مطهری مسأله حضور لیلا در کربلا و در نتیجه افسانه ها و قصه هایی که در مورد وی نوشته شده، به عنوان یک از موارد تحریف در تاریخ کربلا، ذکر کرده است و آن را با استدلال رد می نماید.[1]
محدث قمی می گوید: (ظاهر آن است که لیلا در کربلا نبوده و من در کتب معتبر ندیدم).[2]
در جای دیگر می نویسد: (در کتب معتبر ذکری از بودن لیلا در کربلا و یا در کوفه و شام نیست.)[3]
همچنین از سخن کشنده علی اکبر که می گوید: (علی آثام العرب ان مرّبی یفعل مثل ما کان یفعل ان لم اثعکه اباه)[4]
(گناه تمامی عرب به گردن من اگر این جوان از کنار من بگذرد و پدر را به عزایش داغدار نسازم)
در حالی که در عرف چنین می گویند که (مادرش را به عزایش بنشانم); امّا وی فقط از پدرش یاد می کند; چنین استفاده می شود که نه تنها لیلا در کربلا نبوده بلکه اصلا در قید حیات نبوده است.
مورخ معروف، مرحوم دکتر محمد ابراهیم آیتی در این زمینه می نگارد:
(از مادر علی اکبر، یعنی لیلا، دختر ابی مُرّة بن مسعود هم نامی در جریان فاجعه کربلا به میان نیامده است و هیچ نمی دانم که ایشان در این تاریخ زنده بوده است یا نه... (از همسران امام) تنها کسی که در این سفر همراه امام(علیه السلام) بوده (رباب) دختر امرؤ القیس بود.)[5]
بنا بر این با توجه به قرائن و شواهد فوِ، جناب لیلا در کربلا نبوده اند; در نتیجه آن داستان ها و افسانه هایی که در جریان حادثه کربلا به او نسبت داده شده، بی اساس و غیر واقعی است. در پایان تذکر این نکته از قول علامه سید عبدالرزاِ مقرم ضروری است که: (شیخ مفید در ارشاد، طبرسی در اعلام الوری، طبری در تاریخ طبری، و... نام این بانو را همان (لیلا) ذکر کرده اند.)[6] از این رو (ام لیلی) نام بی مسمّایی بیش نیست.
امّا راجع به حضور شهربانو:
قبل از پاسخ به این سؤال باید متذکر شویم که اگر چه بنا به نقل مشهود بین مورخان، مادر امام سجاد(علیه السلام)، دختر یزگرد سوم پادشاه ایران بوده و نامش (شهربانو) می باشد، امّا این شهرت تاریخی توسط برخی از محققان معاصر به خاطر تردید در تمام روایات این موضوع، مورد خدشه قرار گرفته است.[7]
بنا بر این در اصل نام مادر امام سجاد(علیه السلام) که شهربانو باشد و دختر پادشاه، تردید وجود دارد تا چه برسد به این که وی تا زمان وقوع حادثه جانگداز کربلا زنده باشد و این واقعه را درک کرده باشد.
آنچه در بعضی از اخبار آمده است، آنست که مادر علی بن الحسین(علیه السلام) هنگام وضع حمل حضرت در گذشت است.[8] بنابراین بر فرض قبول این که مادر امام سجاد(علیه السلام) فرزند پادشاه ساسانی بوده و نامش شهربانو بوده، وی مثل جناب لیلا در زمان حادثه کربلا در قید حیات نبوده است.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] مرتضی مطهری، حماسه حسینی، ج 1، ص 26 27، چاپ بیست و یکم، قم: انتشارات صدرا، 1373 ش.
[2] شیخ عباس قمی، متنهی الآمال، ص 375.
[3] همان، ص 541.
[4] طبری، محمد بن جدید; تاریخ الامم و الملوک و تاریخ الطبری، ج 4، چاپ پنجم، بیروت: مؤسسه اعلمی اللمطبوعات، 1409 ِ، ص 340.
[5] دکتر محمد ابراهیم آیتی، بررسی تاریخ عاشورا، ص 123.
[6] سید عبدالرزاِ مقدم، علی الاکبر، ص 14.
[7] در این زمینه ر. ک: سید جعفر شهیدی، زندگانی علی بن الحسین(علیه السلام)، چاپ ششم، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1374 ش، ص 9 27 و نیز مرتضی مطهری، خدمات متقابل اسلام و ایران، چاپ هشتم، 100 101.
[8] ابوالحسنی علی بن الحسین مسعودی، اثبات الوصیة، چاپ اول، قم: انتشارات انصاریان، 1417 ِ، ص 170; شهیدی، همان، ص 26.
