لازم است بدانیم که چندتن از ائمه علیهم السّلام به ابن الرضا معروف بودند، چون امامان بعد از امام رضا علیه السّلام همه از نسل پاک امام رضا علیه السّلام هستند چنان که همه امامان از نسل پاک حسین بن علی علیه السّلام هستند. یکی از امامانیکه معروف به ابن الرضا بوده است، امام جواد علیه السّلام ، فرزند بزرگوار امام رضا، علیه السّلام است.[1] شاید بنی عباس با این اسم این ائمه را یاد می‌نمود چنان که در منابع آمده است[2]، امام جواد علیه السّلام و امام هادی و امام عسکری علیهم السّلام در دوران بنی عباس به این عنوان نامیده شده‌اند. حتی موسی المبرقع فرزند امام جواد که قبرش در قم است، نیز بدین عنوان نامیده شده است.[3] علت خاصی شاید نداشته است، شاید به این خاطر بوده است که چون امام رضا علیه السّلام مدتی ولایت عهدی را در زمان مأمون قبول کرد و شهرت امام با لقبشان که (الرضا) می‌باشد، سبب شد فرزندانش بعد از آن به ابن الرضا معروف باشند، چنان که تصریحاً در بحار چنین آمده است:، (و کان هُوَ و ابوه و جدُّهُ یُعرَف کلُّ منهم فی زمانه بابن الرضا)[4] یعنی امام عسکری و پدرش امام هادی و جدش امام جواد همه‌شان در زمان خود معروف به ابن الرضا علیه السّلام بودند. شاید علت این معروفیت به خاطر این بوده است که علویان از شاخه‌های مختلف زیاد بوده‌اند، و سادات جلیل القدر متعدد بودند، که به خاطر مشخص شدن آنها و ممتاز بودنشان و حساسیت موقعیت آنها از لحاظ سیاسی برای دستگاه خلافت معروف به ابن الرضا شده بودند.
حضرت آیت الله شبیری زنجانی می‌فرمودند: مرحوم آیت الله حجت رضوان الله تعالی علیه احتمال داده‌اند که اینها (بنی عباس) خواسته‌اند با این لقب نشان بدهند که چون امام رضا علیه السّلام ولایتعهدی را قبول نمود، اینها به دنیا گرایش داشتند (یعنی فرزندان امام رضا علیه السّلام )، فلذا بیشتر بنی عباس این طور می‌گفتند، خود آیت الله شبیری فرمودند: چون امام رضا علیه السّلام با تمام فرقه‌های مذهبی و علمی و کلامی مناظره نموده و در میان تمام فرقه‌ها مشهور شد، فلذا شهرت امام رضا علیه السّلام در بین تمام فرقه‌ها به خاطر مقام رفیع علمی‌شان سبب شده بود که فرزندان آن حضرت به این عنوان (ابن الرضا) مشهور باشند، و به این عنوان شناخته شوند.
به نظر می‌رسد این احتمال قریب به ثواب باشد چون ائمه در بین شیعیان و علمای شیعه شناخته شده بودند و بنی عباس هم آنها را می‌شناختند، به عنوان علویان، لذا این فرقه‌های دیگر مذهبی و علمی بودند که بعد از مناظرات علمی با امام رضا علیه السّلام آشنا شدند و تحت تأثیر مقام علمی و معنوی امام قرار گرفتند لذا فرزندان آن حضرت به ابن الرضا معروف شدند بعد از شناخته و معروف شدن امام رضا علیه السّلام [5].
امامت امام جواد علیه السّلام بعد از شهادت پدر بزرگوارش امام رضا علیه السّلام آغاز شد، براساس سنت الهی امامت هر امامی بعد از وفات امام قبل از خود آغاز میشد و زمانی که امام رضا علیه السّلام در مرو به شهادت رسید تنها فرزند خردسالش امام محمد تقی جانشین او شد،[6] در آن زمان امام جواد در مدینه بود و در سن نوجوانی که حدوداً نُه سال گفته‌اند براساس کلام شیخ مفید آن حضرت در سال 195 متولد شده و در سال 220 شهید شده است.[7]
بنابراین دوران حیات آن حضرت 25 سال بوده است[8]، شیخ مفید سن امام جواد را در هنگام شهادت امام رضا علیه السّلام هفت سال و یک ماه می‌داند. [9] در سالی که امام رضا علیه السّلام شهید شد (203)[10] دوران امامت امام جواد آغاز شد بنابراین طبق برخی از نظرها امام جواد در 9 سالگی به امامت رسید. یعنی هنگام شهادت پدرش 9 ساله بود[11] ولی طبق نظر علمای بزرگی چون شیخ مفید در 7 سالگی به امامت رسید. بنابراین امام جواد علیه السّلام مانند حضرت عیسی و یحیی که در کودکی پیامبر شدند[12] در سن نوجوانی به امامت رسید همانطوریکه امام زمان علیه السّلام نیز در همین سنین به امامت رسیده‌اند.[13]
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. زندگی چهارده معصوم(ع) عماد زاده.
2. سیره پیشوایان، مهدی پیشوائی.
3. با خورشید سامرا، محمد جواد طبسی، ترجمه عباس جلالی.
4. حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، رسول جعفریان.
-----------------------------------------
[1] . مفید، محمد، الارشاد، قم، آل البیت، 1414، ج2، ص 28.
[2] . همان و مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، تهران، اسلامیه، 1368، ج 50، ص 74.
[3] . همان.
[4] . همان، ج 50، 236 و مفید، نیز در کتاب خود مکرراً این عنوان (ابن الرضا) را آورده است، آنچه مسلم است این است که آن حضرات معروف به ابن الرضا علیه السّلام بودند.
[5] . با تصرف در عبارت به نقل از حضرت آیت الله شبیری زنجانی.
[6] . مفید، پیشین، ص 270 و 271.
[7] . همان، 1414، ص 295.
[8] . همان، ص 295.
[9] . همان، ص 271.
[10] . همان، ص 246 و قمی، عباس، منتهی الآمال، قم، هجرت، چاپ سوم، 1376، ج2، ص575.
[11] . همان.
[12] . مریم/12 و 29.
[13] . مفید، پیشین، ص339.
( اندیشه قم )
