برای پاسخ به قسمت اول این سوال که هدف از کودتای 28 مردادچه بوده لازم است به طور هر چند مختصر از وضعیت و شرایط ایران قبل از کودتا آگاهی یابیم: با آغاز جنگ جهانی دوم کشورهای استعمار زده جهان سوم شاهد ظهور و رشد حرکتهای ضد استعماری بودند در ایران نیز در پی حمایت رضاخان از نیروهای آلمان و عدم توجه وی به تهدیدات و تذکرات روسیه و انگلستان این دو کشور ضمن اشغال خاک ایران او را از حکومت عزل و فرزندش محمد رضا را که فردی سست اراده و بی توجه بود بر تخت نشاندند درچنین شرایطی جامعه ایران نیز به رهبری علما وروشنفکران وارد جریانهای ضد استعماری شدند و حرکتهایی را آغاز کردند. با ورود نیروهای آزادی خواه مذهبی و ملی به مجلس و دولت که در واقع نتیجه حمایت همه جانبه مردم بود این حرکتها رشدی مضاعف یافتند فعالیتهای ضد استعماری ایران با ملی شدن صنعت نفت وارد مرحله جدیدی گردید چرا که مردم توانستند با اتحاد و همدلی یکی از بزرگترین پیروزیهای خود را در سالهای حضور استعمار انگلستان بدست آورند این موفقیت که حاصل اتخاذ سیاست واحد نیروهای ملی و مذهبی بود برای حکومت پهلوی نیز گران آمد تا جائیکه محمد رضا که موقعیت خود را در خطر می دید مخالفتهای خود را با اقدامات مصدق بیشتر نمود که این امر در نهایت منجر به استعفای مصدق شد. در این زمان حضور و حمایت آیت الله کاشانی از مصدق مردم را در سی تیر 1332 به صحنه آورد. رژیم علیرغم کشتار فجیعی که در این روز براه انداخت تاب مقاومت در برابر ملتی یکپارچه و یک صدا نیاورد لذا مصدق با اختیاراتی مضاعف مجددا به نخست وزیری تعیین گردید. در این حوادث چند نکته قابل تامل است: 1. مردم هم چنان تابعیت خود را نسبت به رهبران مذهبی اعلام داشتند. 2. اتحاد نیروهای مذهبی و ملی به عنوان مهم ترین عامل پیروزی شناخته شد. پس از واقعه 30 تیر اگرچه به دلایلی شکاف و جدایی بین نیروهای مذهبی و ملی ایجاد گردید ولی هم چنان حضور و بقاء این نیروها در صحنه سیاسی ایران خطری برای استعمار و استبداد تلقی می گردید در این میان انگلستان که بزرگترین متضرر در این حوادث بود وقتی دریافت که رایزنی های او در زمینه مقابله با ملی شدن نفت ایران کار بجایی نمی برد در نشستی مشترک با آمریکائیان در سال 1952م، 1331ش طرح اجرای کودتا با هدف سرنگونی دولت مصدق را ارائه نمودند.[1]این طرح اگر چه در ابتدا مورد مخالفت آمریکا قرار گرفت ولی آمریکائیان نیز زمانی که توانستند از انگلستان امتیازاتی در خصوص نفت ایران دریافت نمایند با طرح موافقت نمودند با اعلام موافقت آمریکا در 18 مارس 1953م، 27 اسفند 1331ش،[2] نشست هایی بین طرفین برگزار شد و زاهدی به عنوان جانشین مصدق تعیین گردید و مبالغی نیز جهت کمک به اجرای طرح کودتا در اختیار او قرار گرفت[3] از سوی دیگر انگلستان علیرغم آنکه خود طراح اولیه کودتا بود با توجه به شرایط نامساعدی که در ایران برای او وجود داشت ترجیح داد که تمام امور کودتا را به آمریکا بسپارد و خود به ظاهر از صحنه کنار رود.[4] در این میان روسیه کمونیستی نیز به دور از مسائل نبوده است. شوروی اگرچه به طور مستقیم در اجرای طرح نقش نداشته است اما اقدامات نیروهای وابسته به او نشانگر حمایت شوروی از سیاست های آمریکا و انگلستان می باشد که در این میان به طور اختصار به بعضی از اقدامات شوروی و نیروهای داخلی او اشاره می نماییم: 1. تحریک و حمایت از نیروهای کمونیستی مستقر در آذربایجان به رهبری پیشه وری که مدعی استقلال بودند. این امر در جای خود زنگ خطری برای انگلستان و آمریکا و منافع آنها تلقی می شد. 2. وقتی دادگاه لاهه در خصوص پرونده نفت ایران و انگلستان آماده رای گیری شد نماینده شوروی در دادگاه با هدف ندادن رای به نفع ایران به بهانه مریضی حاضر نشد. 3. وقتی دولت مصدق در اثر فشارهای اقتصادی به طور مکرر از شوروی خواست که نفت ایران را خریداری نماید شوروی از این کار خودداری نمود. 4. شوروی از پرداخت 11 تن طلای بدهی خود به ایران در دوره حکومت مصدق سرباز زد ولی پس از کودتا آن را تقدیم دولت کودتا نمود. 5. پس از کودتا شوروی اولین کشوری بود که رژیم کودتا را به رسمیت شناخت. 6. در داخل ایران نیروهای کمونیستی با ایجاد رعب و وحشت و نا امنی در صدد نا امید نمودن مردم و قطع حمایتشان از حکومت مصدق بر آمدند. همچنین این نیروها با تمام توان به افزایش شکاف و اختلاف بین نیروهای مذهبی و ملی می پرداختند. 7. در زمینه اقتصادی نیز این نیروها با برگزاری اعتصابات متعدد و گسترده، تحریم خرید اوراق قرضه دولت فشارهای دیگری بر دولت مصدق می آوردند.[5] در یک جمع بندی می توان اهداف مهم کودتا را چنین دانست: 1. براندازی جنبش های ضد استعماری، نیروهای مذهبی و ملی به رهبری آیت الله کاشانی و دکتر مصدق اگرچه دچار شکاف عمیق و اختلافات شدیدی شده بودند ولی بقاء این نیروها در صحنه سیاست ایران همچنان خطری برای استعمار تلقی می شد لذا لازم بود با کودتایی این نیروها به طور کامل از صحنه بیرون می رفتند. 2. رفع خطر کمونیست در ایران: حرکت کمونیستی که در دوره رضاخان با توجه به تسلط انگلیس بر ایران رشدی در کشور نداشت با ورود نیروهای شوروی به ایران و سقوط رضا خان در ایران به سرعت رشد نمود.[6] تا حدی که چنان چه گذشت، مدعی بزرگی همچون پیشه وری خواهان جدایی قسمت اعظمی از خاک این سرزمین بود از سوی دیگر در پایتخت نیز نیروهای حزب توده با برگزاری میتینگ ها، تظاهرات، و ... در صدد بدست گرفتن اوضاع کشور بودند در این میان دولت مصدق نیز با سکوت و کمکاری در برابر این حرکتها در صدد گرفتن امتیاز از آمریکا و انگلیس بود. اجرای یک کودتا می توانست خطر کمونیست را از ایران و در واقع از حوزه منافع استعمار آمریکا و انگلیس دور نماید. 3. حفظ منافع عظیم استعماری در ایران و منطقه: ملی شدن صنعت نفت و اوج گرفتن حرکتهای ضد استعماری در ایران فقط خطر برای منافع انگلستان و آمریکا در ایران نبود بلکه این امر می توانست به منافع استعمارگران در تمام منطقه خاورمیانه آسیب برساند و الگویی مناسب برای دیگر کشورهای مسلمان منطقه قرار گیرد.[7] 4. با توجه به اهمیت سیاسی ایران و واقع شدن در منطقه مهم سیاسی و نظامی ادامه روند در ایران می توانست منجر به سقوط دولت پهلوی گردد و این به معنای سقوط و از دست رفتن بازارهای تسلیحاتی آمریکا در ایران و منطقه بود چنانچه بعد از کودتا می بینیم که آمریکا، ایران را به عنوان پلیس منطقه قرار داد لذا او را به خرید سلاحهای مدرن تشویق نمود از سوی دیگر زنگ خطری برای سایر کشورهای منطقه به صدا در می آورد و آنان را مشتری تولیدات نظامی خود می نمود. اگر چنین حکومتی به رهبری شخصیتهای مذهبی و ملی کنار گذارده می شد. انتخاب و جایگزین آن هزینه زیادی برای استعمارگران در بر داشت. برای مطالعه بیشتر می توانید از کتاب ارزنده تاریخ سیاسی ایران معاصر نوشته مدنی مراجعه نمائید. -------------------------------------------------------------------------------- [1] . اسرار کودتا، ترجمه دکتر حمید احمدی، چاپ اول، تهران، نشر نی، 1379، ص 29، 30. [2] . سی. ام. وود هاووس، اسرار کودتای 28 مرداد، ترجمه نظام الدین دربندی، چاپ اول، تهران، نشر راهنما، 1364، ص 54، 68. [3] . حسین فردوست، ظهور سقوط سلطنت پهلوی، ج 1، چاپ سوم، تهران: انتشارات اطلاعات، 1370، ص 180. [4] . وود هاووس، پیشین، ص 55، 56. [5] . نگرشی کوتاه بر نهضت ملی ایران(بیانیه سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی) چاپ دوم، 1358، ص 66، 75. [6] . همایون کاتوزیان، مصدق و نبرد قدرت، ترجمه: احمد متدین، موسسه خدمات فرهنگی رسا، 1372، ص 19، 32. [7] . مجله تاریخ معاصر ایران، ص 188، 189.
برای پاسخ به قسمت اول این سوال که هدف از کودتای 28 مردادچه بوده لازم است به طور هر چند مختصر از وضعیت و شرایط ایران قبل از کودتا آگاهی یابیم:
با آغاز جنگ جهانی دوم کشورهای استعمار زده جهان سوم شاهد ظهور و رشد حرکتهای ضد استعماری بودند در ایران نیز در پی حمایت رضاخان از نیروهای آلمان و عدم توجه وی به تهدیدات و تذکرات روسیه و انگلستان این دو کشور ضمن اشغال خاک ایران او را از حکومت عزل و فرزندش محمد رضا را که فردی سست اراده و بی توجه بود بر تخت نشاندند درچنین شرایطی جامعه ایران نیز به رهبری علما وروشنفکران وارد جریانهای ضد استعماری شدند و حرکتهایی را آغاز کردند. با ورود نیروهای آزادی خواه مذهبی و ملی به مجلس و دولت که در واقع نتیجه حمایت همه جانبه مردم بود این حرکتها رشدی مضاعف یافتند فعالیتهای ضد استعماری ایران با ملی شدن صنعت نفت وارد مرحله جدیدی گردید چرا که مردم توانستند با اتحاد و همدلی یکی از بزرگترین پیروزیهای خود را در سالهای حضور استعمار انگلستان بدست آورند این موفقیت که حاصل اتخاذ سیاست واحد نیروهای ملی و مذهبی بود برای حکومت پهلوی نیز گران آمد تا جائیکه محمد رضا که موقعیت خود را در خطر می دید مخالفتهای خود را با اقدامات مصدق بیشتر نمود که این امر در نهایت منجر به استعفای مصدق شد. در این زمان حضور و حمایت آیت الله کاشانی از مصدق مردم را در سی تیر 1332 به صحنه آورد. رژیم علیرغم کشتار فجیعی که در این روز براه انداخت تاب مقاومت در برابر ملتی یکپارچه و یک صدا نیاورد لذا مصدق با اختیاراتی مضاعف مجددا به نخست وزیری تعیین گردید. در این حوادث چند نکته قابل تامل است:
1. مردم هم چنان تابعیت خود را نسبت به رهبران مذهبی اعلام داشتند.
2. اتحاد نیروهای مذهبی و ملی به عنوان مهم ترین عامل پیروزی شناخته شد.
پس از واقعه 30 تیر اگرچه به دلایلی شکاف و جدایی بین نیروهای مذهبی و ملی ایجاد گردید ولی هم چنان حضور و بقاء این نیروها در صحنه سیاسی ایران خطری برای استعمار و استبداد تلقی می گردید در این میان انگلستان که بزرگترین متضرر در این حوادث بود وقتی دریافت که رایزنی های او در زمینه مقابله با ملی شدن نفت ایران کار بجایی نمی برد در نشستی مشترک با آمریکائیان در سال 1952م، 1331ش طرح اجرای کودتا با هدف سرنگونی دولت مصدق را ارائه نمودند.[1]این طرح اگر چه در ابتدا مورد مخالفت آمریکا قرار گرفت ولی آمریکائیان نیز زمانی که توانستند از انگلستان امتیازاتی در خصوص نفت ایران دریافت نمایند با طرح موافقت نمودند با اعلام موافقت آمریکا در 18 مارس 1953م، 27 اسفند 1331ش،[2] نشست هایی بین طرفین برگزار شد و زاهدی به عنوان جانشین مصدق تعیین گردید و مبالغی نیز جهت کمک به اجرای طرح کودتا در اختیار او قرار گرفت[3] از سوی دیگر انگلستان علیرغم آنکه خود طراح اولیه کودتا بود با توجه به شرایط نامساعدی که در ایران برای او وجود داشت ترجیح داد که تمام امور کودتا را به آمریکا بسپارد و خود به ظاهر از صحنه کنار رود.[4] در این میان روسیه کمونیستی نیز به دور از مسائل نبوده است. شوروی اگرچه به طور مستقیم در اجرای طرح نقش نداشته است اما اقدامات نیروهای وابسته به او نشانگر حمایت شوروی از سیاست های آمریکا و انگلستان می باشد که در این میان به طور اختصار به بعضی از اقدامات شوروی و نیروهای داخلی او اشاره می نماییم:
1. تحریک و حمایت از نیروهای کمونیستی مستقر در آذربایجان به رهبری پیشه وری که مدعی استقلال بودند. این امر در جای خود زنگ خطری برای انگلستان و آمریکا و منافع آنها تلقی می شد.
2. وقتی دادگاه لاهه در خصوص پرونده نفت ایران و انگلستان آماده رای گیری شد نماینده شوروی در دادگاه با هدف ندادن رای به نفع ایران به بهانه مریضی حاضر نشد.
3. وقتی دولت مصدق در اثر فشارهای اقتصادی به طور مکرر از شوروی خواست که نفت ایران را خریداری نماید شوروی از این کار خودداری نمود.
4. شوروی از پرداخت 11 تن طلای بدهی خود به ایران در دوره حکومت مصدق سرباز زد ولی پس از کودتا آن را تقدیم دولت کودتا نمود.
5. پس از کودتا شوروی اولین کشوری بود که رژیم کودتا را به رسمیت شناخت.
6. در داخل ایران نیروهای کمونیستی با ایجاد رعب و وحشت و نا امنی در صدد نا امید نمودن مردم و قطع حمایتشان از حکومت مصدق بر آمدند. همچنین این نیروها با تمام توان به افزایش شکاف و اختلاف بین نیروهای مذهبی و ملی می پرداختند.
7. در زمینه اقتصادی نیز این نیروها با برگزاری اعتصابات متعدد و گسترده، تحریم خرید اوراق قرضه دولت فشارهای دیگری بر دولت مصدق می آوردند.[5]
در یک جمع بندی می توان اهداف مهم کودتا را چنین دانست:
1. براندازی جنبش های ضد استعماری، نیروهای مذهبی و ملی به رهبری آیت الله کاشانی و دکتر مصدق اگرچه دچار شکاف عمیق و اختلافات شدیدی شده بودند ولی بقاء این نیروها در صحنه سیاست ایران همچنان خطری برای استعمار تلقی می شد لذا لازم بود با کودتایی این نیروها به طور کامل از صحنه بیرون می رفتند.
2. رفع خطر کمونیست در ایران: حرکت کمونیستی که در دوره رضاخان با توجه به تسلط انگلیس بر ایران رشدی در کشور نداشت با ورود نیروهای شوروی به ایران و سقوط رضا خان در ایران به سرعت رشد نمود.[6] تا حدی که چنان چه گذشت، مدعی بزرگی همچون پیشه وری خواهان جدایی قسمت اعظمی از خاک این سرزمین بود از سوی دیگر در پایتخت نیز نیروهای حزب توده با برگزاری میتینگ ها، تظاهرات، و ... در صدد بدست گرفتن اوضاع کشور بودند در این میان دولت مصدق نیز با سکوت و کمکاری در برابر این حرکتها در صدد گرفتن امتیاز از آمریکا و انگلیس بود. اجرای یک کودتا می توانست خطر کمونیست را از ایران و در واقع از حوزه منافع استعمار آمریکا و انگلیس دور نماید.
3. حفظ منافع عظیم استعماری در ایران و منطقه: ملی شدن صنعت نفت و اوج گرفتن حرکتهای ضد استعماری در ایران فقط خطر برای منافع انگلستان و آمریکا در ایران نبود بلکه این امر می توانست به منافع استعمارگران در تمام منطقه خاورمیانه آسیب برساند و الگویی مناسب برای دیگر کشورهای مسلمان منطقه قرار گیرد.[7]
4. با توجه به اهمیت سیاسی ایران و واقع شدن در منطقه مهم سیاسی و نظامی ادامه روند در ایران می توانست منجر به سقوط دولت پهلوی گردد و این به معنای سقوط و از دست رفتن بازارهای تسلیحاتی آمریکا در ایران و منطقه بود چنانچه بعد از کودتا می بینیم که آمریکا، ایران را به عنوان پلیس منطقه قرار داد لذا او را به خرید سلاحهای مدرن تشویق نمود از سوی دیگر زنگ خطری برای سایر کشورهای منطقه به صدا در می آورد و آنان را مشتری تولیدات نظامی خود می نمود. اگر چنین حکومتی به رهبری شخصیتهای مذهبی و ملی کنار گذارده می شد. انتخاب و جایگزین آن هزینه زیادی برای استعمارگران در بر داشت.
برای مطالعه بیشتر می توانید از کتاب ارزنده تاریخ سیاسی ایران معاصر نوشته مدنی مراجعه نمائید.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . اسرار کودتا، ترجمه دکتر حمید احمدی، چاپ اول، تهران، نشر نی، 1379، ص 29، 30.
[2] . سی. ام. وود هاووس، اسرار کودتای 28 مرداد، ترجمه نظام الدین دربندی، چاپ اول، تهران، نشر راهنما، 1364، ص 54، 68.
[3] . حسین فردوست، ظهور سقوط سلطنت پهلوی، ج 1، چاپ سوم، تهران: انتشارات اطلاعات، 1370، ص 180.
[4] . وود هاووس، پیشین، ص 55، 56.
[5] . نگرشی کوتاه بر نهضت ملی ایران(بیانیه سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی) چاپ دوم، 1358، ص 66، 75.
[6] . همایون کاتوزیان، مصدق و نبرد قدرت، ترجمه: احمد متدین، موسسه خدمات فرهنگی رسا، 1372، ص 19، 32.
[7] . مجله تاریخ معاصر ایران، ص 188، 189.
- [سایر] آیا اگر کودتای 28 مرداد رخ نمی داد، نهضت ملی تداوم می داشت؟
- [سایر] اگر کودتای 28 مرداد سال 32 رخ نمی داد، آیا نهضت ملی می توانست هم چون انقلاب اسلامی تداوم یابد؟
- [سایر] اگر کودتای 28 مرداد سال 32 رخ نمی داد، آیا نهضت ملی می توانست هم چون انقلاب اسلامی تداوم یابد؟
- [سایر] سلام. آیت الله کاشانی قبل از کودتای 28 مرداد 1332، بنا به مطالب ذکر شده در روزنامه های آن زمان به دکتر مصدق اخطار می دهد. ولی پس از کودتای 28 مرداد 1332، آیت الله کاشانی چند جلسه با تیمسار زاهدی برگزار می کند و حتی طبق برخی گزارشها چند هفته بعد از کودتا بزرگترین اشتباه مصدق را سرپیچی از اوامر شاه می خواند و از زاهد مادامی به منفعت ایران قدم بردارد، پشتیبانی می کند. برای رفتار آیت الله کاشانی بعد از کودتا چه توضیحی وجود دارد؟
- [سایر] چه شده که ما قرار دادهای گلستان1813وترکمنچای1828 وپاریس1857و غیره را فراموش کرده و با روسیه و انگلیس که ایران را تکه تکه کردند رابطه داریم اما آمریکا را به خاطر گودتای 28 مرداد نمی بخشیم؟
- [سایر] چرا مقام معظم رهبری کودتای رنگی و مخملی بعد از انتخابات را کودتای کاریکاتوری نامیدند؟
- [سایر] مأموریت مخفی ژنرال هایزر امریکایی در تهران چه بود؟ در مورد کودتای او برای دستگیری امام و انقلابیون توضیح دهید؟
- [سایر] آیه 28 سوره بقره را تفسیر کنید؟
- [سایر] چگونه آیة 28 سورة بقره بر وقوع رجعت، دلالت دارد؟
- [سایر] امروزه نافرمانی مدنی از ابزارهای کودتای مخملی شناخته می شود، با این حال حکومت اسلامی باید با نافرمانی مدنی چگونه برخورد نماید؟
- [آیت الله علوی گرگانی] هدف امر به معروف برپایی واجب، وهدف نهی از منکر جلوگیری از حرام است; بنابراین در امر به معروف ونهی از منکر قصد قربت معتبر نیست.
- [آیت الله بهجت] طلاق دادن زنی که در حال نفاس میباشد، باطل است و نزدیکی کردن با او حرام میباشد. و اگر شوهرش با او نزدیکی کند احتیاط واجب آن است که به دستوری که در احکام حیض (مسئله ?28) گفته شد کفاره بدهد.
- [آیت الله اردبیلی] استبراء عمل مستحبّی است که مردها بعد از بیرون آمدن ادرار انجام میدهند و هدف از انجام آن خارج کردن ادرار باقیمانده در مجرای ادرار و اطمینان از پاکی آن میباشد؛ و دارای اقسامی است، بهترین آنها این است که بعد از قطع شدن ادرار، اگر مخرج مدفوع نجس شده، اوّل آن را تطهیر کنند و بعد سه دفعه با انگشت میانه دست چپ از مخرج مدفوع تا بیخ آلت بکشند و بعد شست را روی آلت و انگشت پهلوی شست را زیر آن بگذارند و سه مرتبه تا ختنهگاه بکشند و پس از آن، سه مرتبه سر آلت را فشار دهند.
- [آیت الله اردبیلی] در مسابقاتی که شرطبندی در آنها جایز است، امور زیر باید رعایت شود: اوّل: ایجاب و قبول را به لفظ یا کاری که دلالت بر آن کند مانند نوشتن و امضا رعایت نمایند. دوم: دو طرف باید عاقل، بالغ و دارای اختیار و قصد باشند. سوم: مقدار جایزه، خواه به صورت عین یا دین، معیّن باشد و یکی از دو طرف یا شخص سوم آن را پرداخت نماید. چهارم: جهاتی که جهل به آنها موجب نزاع میشود روشن گردد، مانند هدف، مقدار مسافت و خط شروع و پایان.
- [آیت الله شبیری زنجانی] اگر به واسطه شیر دادن حقّ شوهر از بین نرود، زن میتواند بدون اجازه شوهرش بچه کس دیگری را شیر بدهد و جایز نیست بدون هدف عقلایی یا به قصد اذیت مؤمن بچهای را شیر کامل دهد که به واسطه آن شیر دادن به آن بچه، همسری به شوهر خود حرام شود؛ مگر آن که زوجین به این امر راضی باشند، لذا جایز نیست مادربزرگ بدون غرض عقلایی یا برای اذیت دختر یا دامادش فرزند آنها را شیر کامل دهد؛ مگر آن که آنها راضی باشند.
- [آیت الله اردبیلی] جهاد بر دو نوع است: (ابتدایی) و (دفاعی). (جهاد ابتدایی) آن است که مسلمانان به منظور دعوت کفّار و مشرکین به اسلام و عدالت و یا جلوگیری از نقض پیمان اهل ذمّه یا طغیان باغیان (شورشیان مسلح) بر امام واجبالطّاعه مسلمین، نیروی نظامی به مناطق آنان گسیل دارند. در حقیقت هدف از جهاد ابتدایی کشور گشایی نیست، بلکه دفاع از حقوق فطری انسانهایی است که توسّط قدرتهای کفر و شرک و طغیان از خدا پرستی و توحید، عدالت و شنیدن و پذیرش آزادانه احکام خداوند محروم شدهاند. (جهاد دفاعی) زمانی است که دشمن به مرز و بوم مسلمانان هجوم آورد و قصد تسلّط سیاسی یا فرهنگی و اقتصادی نسبت به آنان داشته باشد و ممکن است جهاد در برابر باغیان در زمانی که به حمله مسلحانه دست زدهاند نیز جهاد دفاعی محسوب گردد.
- [آیت الله شبیری زنجانی] اگر نذر کند که تا وقت معیّنی عملی را ترک کند، کفاره آن، مانند کفاره افطار روزه ماه رمضان است پس بعد از گذشتن آن وقت میتواند آن عمل را به جا آورد و اگر پیش از گذشتن وقت از روی عمد یا عذر انجام دهد، چنانچه دیگر هدفی از نذر برای ترک آن عمل در بقیه زمان نباشد، لازم نیست در بقیّه مدّت آن را ترک نماید و اگر هدف از نذر هنوز باقی باشد، بنا بر احتیاط باید تا آخر وقت تعیین شده آن عمل را بجا نیاورد و چنانچه دوباره پیش از رسیدن آن وقت بدون عذر آن عمل را انجام دهد، باید به مقداری که در دو مسأله پیش گفته شد کفّاره بدهد و در این فرض اگر از اوّل بیعذر انجام داده باشد، بیتردید باید کفاره دهد که بنا بر احتیاط متعدّد است.
- [آیت الله اردبیلی] زکات از واجبات بزرگ الهی است که در قرآن و روایات در کنار نماز و اعتقاد به آخرت قرار گرفته است و هدف از آن تأمین اجتماعی، تعدیل ثروت، تأمین زندگی فقرا، ایجاد تسهیلات و منافع عمومی و دینی و جذب غیر مسلمانان به اسلام است و یقینا اگر ثروتمندان زکات اموال خویش را بپردازند، فقر از جامعه اسلامی رخت برمیبندد. امام صادق علیهالسلام میفرماید: (همانا خداوند عزّوجلّ در اموال ثروتمندان برای فقرا به اندازه کفایت آنان واجب فرموده است و اگر میدانست آن مقدار کفایت نمیکند، هر آینه بر آن میافزود. آنچه بر سر فقرا آمده است به سبب کاستی الهی نیست، بلکه به علّت منع حقوق آنان از سوی کسانی است که حقوق فقرا را ادا نمیکنند و به درستی اگر مردم حقوق مستمندان را ادا میکردند، آنان در رفاه زندگی میکردند.)(1) با برچیده شدن فقر از جامعه، امنیت اجتماعی نیز حاکم میگردد؛ علی علیهالسلام میفرماید: (اموال خویش را با زکات پاسداری کنید.)(2) پرداختن زکات موجب رهایی از عذاب الهی(3) و حافظ جان و مال است و خداوند عزّوجلّ میفرماید: (هر آنچه را در راه خداوند انفاق میکنید خداوند به شما باز میگرداند و او بهترین روزی دهندگان است.)(4) نماز با پرداختن زکات است که به ثمر مینشیند چنانکه در روایت آمده است: (آن کسی که نماز به پایدارد و زکات نپردازد =============================================================================== 1 وسائل الشیعة، چاپ آل البیت، باب 1 از (أبواب ما تجب فیه الزکاة)،ح2،ج9،ص10. 2 نهج البلاغه، صبحی صالح، حکمت 146. 3 (آنان را که طلا و نقره گنجینه میکنند و آن را در راه خداوند انفاق نمیکنند، به عذاب دردناک بشارت ده.)، توبه(9):34. 4 سبأ(34):39. گویا نماز نخوانده است.)(1)
- [آیت الله مکارم شیرازی] در چند صورت فقط قضای روزه لازم است و کفاره واجب نیست: 1 در صورتی که در شب ماه رمضان جنب باشد و بخوابد و بیدار شود و برای بار دوم یا سوم بخوابد و بیدار نشود، در این صورت احتیاط واجب قضای روزه است. اما اگر در خواب اول بیدار نشود، قضا ندارد و روزه اش صحیح است. 2 هرگاه کاری که روزه را باطل می کند انجام ندهد، ولی نیت روزه نکرده باشد یا قصد کند که روزه خود را بخورد، یا با ریا روزه را باطل نماید. 3 هرگاه در ماه رمضان غسل جنابت را فراموش کند و با همان حال یک یا چند روز روزه بگیرد بنابراحتیاط واجب. 4 در ماه رمضان بدون آن که تحقیق کند صبح شده یا نه، کاری که روزه را باطل می کند انجام دهد، بعد معلوم شود صبح بوده، همچنین اگر بعد از تحقیق شک یا گمان کند که صبح شده است; ولی اگر بعد از تحقیق یقین کند صبح نشده، و چیزی بخورد، بعد معلوم شود که صبح بوده، قضا واجب نیست. 5 هرگاه کسی بگوید صبح نشده و هنوز وقت باقی است و انسان به گفته او کاری که روزه را باطل می کند انجام دهد و بعد معلوم شود صبح بوده، در اینجا نیز قضا لازم است، ولی اگر بعد از تحقیق یقین کند صبح نشده و چیزی بخورد بعد معلوم شود صبح بوده قضا واجب نیست. 6 کسی بگوید صبح شده و انسان به گفته او یقین نکند یا خیال کند شوخی می کند و کاری که روزه را باطل می کند انجام دهد بعد معلوم شود صبح بوده. 7 هرگاه شخص عادلی خبر دهد مغرب شده و او افطار کند بعد معلوم شود مغرب نبوده است. 8 هرگاه در هوای صاف به واسطه تاریکی یقین کند مغرب شده و افطار کند بعد معلوم شود مغرب نبوده. 9 هرگاه برای خنک شدن، یا بدون هدف، آب در دهان بگرداند و بی اختیار فرو رود باید قضا کند، اما اگر فراموش کرده که روزه است و آب را فرو برد قضا ندارد، همچنین اگر برای وضو آب در دهان کند و بی اختیار فرو رود قضا بر او واجب نیست. 10 کسی که با همسر خود بازی کند بدون این که قصد استمناء داشته باشد و منی از او خارج شود، ولی اگر اطمینان داشت که با این کار منی خارج نمی شود و تصادفا خارج شد روزه اش صحیح است و قضا ندارد.
- [آیت الله سیستانی] قرض کردن از بانکهای خصوصی، با شرط پرداخت بیش از مبلغ قرض شده، ربا و حرام است و اگر شخصی به این شکل قرض کند، اصل قرض صحیح و شرط باطل است و پرداخت و گرفتن مبلغ اضافه به عنوان وفای به شرط حرام است. برای رهایی از ربا، راههایی ذکر شده است، مانند: 1 قرض گیرنده، فرضاً کالایی را از بانک یا وکیل او ده یا بیست درصد گرانتر از قیمت واقعی آن میخرد و یا کالایی را به کمتر از قیمت واقعی آن به بانک میفروشد و ضمن معامله شرط میکند که بانک مبلغی را که مورد توافق طرفین است برای مدت معینی به او قرض دهد. در چنین حالی میگویند که قرض گرفتن از بانک جایز است و ربا نیست. لیکن این مسأله خالی از اشکال نیست و احتیاط واجب اجتناب از آن است. همین مسأله در مورد هبه، اجاره و صلح به شرط قرض دادن جاری است. و مانند آن است اگر کسی در یک معامله محاباتی فروش به کمتر از قیمت یا خرید به گرانتر از آن شرط کند که در ادای دین به او مهلت دهد. 2 قرض را تبدیل به بیع بکنند، مانند آنکه بانک مبلغ معینی، مثلاً هزار تومان را به هزار و دویست تومان به صورت نسیه دو ماهه بفروشد. اگرچه در حقیقت این مورد قرض ربوی نیست، لیکن صحت بیع محل اشکال است، البته مانعی ندارد که بانک مبلغی را مثلاً هزار تومان به صورت نسیه به ارز دیگری مانند دینار بفروشد و قیمت آن را طبق نرخ ارز مطابق هزار و دویست تومان مثلاً قرار دهد و در وقت پرداخت جایز است بهجای ارز مذکور تومان پرداخت شود که در این صورت ادای دین از جنس دیگر خواهد بود، و با رضایت طرفین اشکالی ندارد. 3 بانک کالایی را به مبلغی، مثلاً هزار و دویست تومان، به صورت نسیه به مشتری بفروشد و سپس همان را نقداً به مبلغی کمتر از آن، مثلاً هزار تومان بخرد. این شکل معامله نیز در صورتی که در بیع اوّل، شرط شده باشد که بانک کالا را مجدداً نقداً به کمتر از قیمت نسیه آن بخرد و یا قبل از عقد شرط کند و عقد را بر آن مبتنی سازد، مثلاً در ضمن عقد گفته شود بر اساس شرط سابق، صحیح نیست، لیکن اگر چنین شرطی در میان نباشد، اشکالی ندارد. گفتنی است که این راهها اگر هم صحیح باشد یک هدف اساسی در معاملات بانکی را تحقق نمیسازد و آن اینکه بانک بتواند در صورت عدم پرداخت در سررسید قرض پول بیشتری را به عنوان دیرکرد مطالبه نماید؛ زیرا گرفتن سود در صورت تأخیر بدهکار در ادای بدهی خود، ربا و حرام است. اگرچه آن را به صورت شرط ضمن عقد قرار داده باشند.