موضوع اصلی رفراندوم (انقلاب سفید) چه بود و علمای اسلام در برابر آن چه واکنشی نشان دادند؟

قرن بیستم، قرن بیداری و آزادی خواهی ملت های جهان بود و استعمارگران به این نتیجه رسیدند که دیگر غارت ثروت و هویت فرهنگی ملت های عقب مانده با سرنیزه و نیروی نظامی امکان پذیر نیست. از این رو، برای حفظ منافع و نفوذ خود باید راه دیگری برگزینند. آنان بر آن شدند تا برای رسیدن به اهداف شوم خود، با سر دادن شعار اصلاحات، ترقی، آزادی، تمدن، عدالت و ...، مردم، آزادی خواهان، کارگران و دهقانان را فریب دهند و با امیدوار ساختن آنان به فردایی روشن، راه را بر عصیان و شورش آنان ببندند.
جان اف کِنِدی; رییس جمهور وقت آمریکا درباره ی ماهیت شوم این طرح چنین گفته است:
آمریکا به دیگر رژیم های دست نشانده و وابسته به خود فشار آورد که به منظور پیش گیری از جنبش های ملی و ضد امریکایی، اقدام مزبور را به مرحله ی اجرا بگذارند... .[1]
در این میان، شاه ایران نیز بر اثر فشارهای امریکا، ژست انقلابی به خود گرفت و در سفر خود به آمریکا، برای اجرای (انقلاب سفید) در ایران، تعهد سپرد. مانع بزرگ برای اجرای این طرح، افراد و گروه هایی بودند که ماهیت این طرح را می دانستند و ممکن بود با فعالیت های افشاگرانه ی خود، ماهیت شوم و خطرناک این طرح را آشکار کنند.
شاه از احزاب و سازمان های ملی آن روز، هیچ گونه خطری احساس نمی کرد و تنها خطری که فکر شاه را به خود مشغول ساخته بود، نقش علما و جامعه ی روحانیت بود. وی می دانست که روحانیت در برابر این خیانت ساکت نخواهد نشست. از این رو برای مردمی جلوه دادن (انقلاب سفید)، آن را در شش ماده به رفراندوم گذاشت. (انقلاب سفید) با وجود ظاهر بسیار فریبنده ی آن مانند: اصلاحات ارضی، حذف ساختار ارباب رعیتی، آموزش مردم بی سواد و اصلاح قانون انتخابات، طرحی استعماری برای به یغما بردن سرمایه های ایران بود که به گفته ی طراحان آن، باید دست کم برای صد سال دیگر، ملت ایران را به خواب غفلت می برد.[2]
اهداف: با نگاهی کوتاه به لوایح پیشنهادی شاه، این حقیقت روشن می شود که امریکا با اجرای این نقشه، اهداف زیر را دنبال می کرد:
1. با (اصلاحات ارضی)، نیروی ملی قشر دهقان و کارگر را که بزرگ ترین خطر برای منافع آمریکا به شمار می رفت، فلج می کرد.
2. با طرح (اصلاحات قانون انتخابات)، راه نفوذ و دخالت مستقیم ستون پنجم و عوامل بیگانه که به نام (اقلیت های مذهبی) و (انجمن بانوان) در ایران فعالیت کردند، باز می شد.
3. در قالب طرح (سپاه دانش)، برخی جاسوس های ورزیده و کارآزموده ی (ساواک) به روستاها گسیل می شدند تا از نفوذ نیروهای انقلابی در میان روستانشینان جلوگیری کنند.
4. با شعارهای فریبنده ی (اصلاحات، انقلاب و...)، امیدواری کاذبی در جامعه پدید می آورد و با راه انداختن رفراندوم دروغین، به ملت ایران وانمود می کرد که شاه به افکار عمومی، احترام می گذارد.[3]
- واکنش علمای اسلام به رفراندوم
با آشکار شدن برخی زاویه های اصلی این رفراندوم، علمای اسلام به رهبری حضرت امام خمینی(رحمهم الله)درصدد برآمدند مفهوم و معنای لوایح شش گانه ی مورد نظر شاه را بدانند. به همین دلیل، آقای کمالوند یکی از علمای خرم آباد به دیدار شاه رفت و مخالفت علما را با رفراندوم به او گوشزد کرد. شاه، پیشنهاد علما را نپذیرفت و بر اجرای آن پافشاری کرد.[4] پس از به نتیجه نرسیدن این گفتوگو، امام خمینی برای تحریم رفراندوم، اعلامیه ای صادر کرد که رژیم را با مشکلات بسیاری روبه رو ساخت.
هنوز ساعتی از پخش اعلامیه ی حضرت امام نگذشته بود که موج شعار (رفراندوم قلابی مخالف اسلام است)، آسمان تهران را پر کرد. دامنه ی اعتراض ها به شهرهای دیگر از جمله قم رسید و بازار تهران و قم به تعطیلی کشیده شد. مأموران شاه برای کنترل اوضاع، با مردم درگیر شدند و بسیاری از روحانیانی را که در اعتراض به رفراندوم در خانه ی آقای غروی در تهران گرد آمده بودند، بازداشت و روانه ی زندان کردند. شاه نیز به قم سفر کرد تا موضوع را با مراجع تقلید در میان بگذارد. با تحریم خروج مردم از خانه ها به دستور امام، این نقشه ی شاه نیز خنثی شد و شاه با خشم و بی هیچ دست آوردی به تهران بازگشت.
اعتراض اصلی علما و حضرت امام خمینی به این رفراندوم، درون مایه ی ضد اسلامی لایحه های یاد شده، غیر قانونی بودن اصل رفراندوم و نامشروع بودن صلاحیت اجرا کنندگان آن بود. در اعلامیه ی حضرت امام چنین آمده است:
در قوانین ایران، رفراندوم پیش بینی نشده... معلوم نیست چه مقامی صلاحیت اجرای آن را دارد... مقامات روحانی برای قرآن و مذهب احساس خطر می کنند و این رفراندوم اجباری مقدمه ای برای از بین بردن مواد مربوط به مذهب است... .[5]
سرانجام رفراندوم با وجود اعتراض ها، اعتصاب ها و تحریم مردم به صورت فرمایشی، برگزار شد و رژیم شاه در کمال شگفتی و ناباوری، اعلام کرد که این طرح با نزدیک به 6 میلیون رأی به تصویب ملت ایران رسیده است.[6]
- پی آمدهای تصویب (انقلاب سفید)
با تصویب این طرح، روزنامه های کشور در تبلیغاتی گسترده، این پیروزی را به شاه و ملت تبریک گفتند و حامیان خارجی رژیم نیز با فرستادن تبریک های پیاپی، از این پیروزی، ابراز خرسندی کردند.[7] در مقابل، روحانیان به پیشنهاد امام خمینی به عنوان اعتراض به این طرح، تصمیم گرفتند در ماه رمضان از رفتن به مساجد خودداری کنند[8] که خود، سرآغازی برای پیدایش تحولات بعدی در راه پیش برد اهداف مقدس انقلاب به شمار می آمد.
پی نوشتها:
[1]- همان، ص 219.
[2]. بررسی نهضت امام خمینی، حمید روحانی، صص 115 295.
[3]. همان، ص 219.
[4]. انقلاب اسلامی و چرایی و چگونگی رخداد آن، جمعی از نویسندگان، چاپ معارف، ص 78.
[5]. تاریخ سیاسی معاصر، جلال الدین مدنی، جامعه مدرسین، ج 2، ص 13.
[6]. روزنامه های خبری عصر، 7 بهمن 1341.
[7]. بررسی نهضت امام خمینی، ج 1، صص 225 و 227.
[8]. این طرح پس از چند روز عملی نشد و گروهی از روحانیان برای تبلیغ به مساجد رفتند.