در طول تاریخ صف بندی های فرقه ای میان مسلمین، متأسفانه موجب کشتارهای خونینی بوده است و بسیاری از مردم بیگناه قربانی جهل و تعصب های احمقانه و جاه طلبی های عده ای دنیا پرست شده اند و در این کشمکش ها هیچ طائفه ای به اندازه طائفه شیعه قربانی نداشته است، شهادت در راه خدا میراثی ماندگار از ائمه اطهار به این گروه عاشق بوده است. می توان با جرات گفت که از اولین روزهای اسلام کمتر سالی بر شیعه گذشته است که در آن سال داغدار جمعی از عزیزانش که فقط به جرم دوستی و محبت به اهل بیت پیامبر در خون خویش خفته اند، نبوده است. و در میان شهیدان این مکتب خونرنگ خلعت شهادت بر قامت علمای آن بسیار جلوه گر است. مرحوم علامه امینی در کتاب ارزشمند خود شهدا الفضیله که آماری است از عالمان شهید شیعه، ضمن ذکر سایر شهدا از حدود چهل شهید نام میبرد که مستقیماً و فقط بجرم تشیع بدست اهل سنت به شهادت رسیده اند و در پایان کتاب می نویسد که این آمار غیر از کشتارهای دسته جمعی است که گاه و بیگاه در بلاد مختلف بوقوع پیوسته است (مثل کشتار مدرسه شیخ داوود در جزیره بنی صالح بحرین کشتار سنه 997 در خراسان و هتک حریم رضوی کشتارهای کربلا در سنین 1216 و 1258 کشتار مسجد زکریا در حلب در زمان سلطان سلیم عثمانی) که به شهادت بسیاری از فضلاء و دانشوران و شیعیان اهل بیت منجر شده است.[1] اسامی شهیدانی که در کتاب شهدا الفضیله آمده است به ترتیب از قرن 4 الی 14: 1. ابوعلی نافعی انطاکی. 2. محمد بن هانی اندلسی ازدی. 3. ابوالحسن احمد کندی جرجرایی. 4. ابوعلی فتال واعظ نیشابوری. 5. سید عزالدین یحیی. 6. حسن همدانی سکاکینی. 7. ابن محسد شیرازی. 8. علی بن ابی الفضل بن محمد حلبی. 9. امیر سید شریف استرآبادی شیرازی. 10 عمادالدین طوسی. 11. بنایی خراسانی. 12 علامه سید عبدالوهاب حسینی تبریزی. 13 مولی احمد سندی. 14 شیخ شمس الدین شهید اول. 15 شیخ زین الدین شهید ثانی. 16. شیخ فضل اله خراسانی. وی در یکی از ناجوانمردانه ترین جنایات ازبکان اهل سنت در حرم شریف امام رضا به شهادت رسید. 17. شهاب الدین تستری در بخارا به دست ازبک ها که در واقعه حرم رضوی اسیر آنها شده بود به شهادت رسید. 18. احمد هندی تهتهنی. 19 قاضی نورالله شوشتری شهید ثالث. 20 علامه امیر زین العابدین حسینی کاشانی. 21. سلطان حسین استرآبادی. 22. شیخ ابوالفضل هندی. 23 شیخ حسین تنکابنی. 24. محمد رضی قزوینی. 25. میرزا هاشم همدانی. 26. علامه محمد علی سکاکی شیرازی. 27. آقا محمد مهدی مازندرانی. 28. مولی علی زنجانی. 29. سید هبه الله ابوالبرکات عاملی. 30. سید محمد عاملی. 31. شیخ زین عاملی. 32. شیخ صالح عسیلی. 33. علامه میزا محمد مهدی اصفهانی. 34. مولی عبدالصمد همدانی. 35. میرزا محمد کشمیری. 36. حاج رضا استرآبادی. 37. مولی محمد علی قندهاری. 38. شیخ جلیل تبریزی. 39. شیخ علی احسایی.[2] بعد از ذکر اسامی این شهدا در اینجا برای نمونه از شهید زین الدین علی بن احمد عاملی که در برهه ای خاص از تاریخ اسلام به شهادت رسید، یاد می نمائیم او در سال 911 در دهکده (جبع) در جبل عامل لبنان بدنیا آمد در خدمت پدر دانشمندش به تحصیل پرداخت در 14 سالگی به قریه (میس) وارد شد و نزد فقهای آنجا به فراگیری فقه اهل بیت پرداخت پس از (8) سال به (کرک) رفت و نزد علمای آنجا به تحصیل ادامه داد سپس در دمشق و مصر فلسفه و علوم ادبی و ریاضی آموخت، وی پس از مراسم حج 944 به جبع بازگشت و به ارشاد مشغول شد. شهید در 952 به ریاست مدرسه نوریه بعلبک انتخاب گردید و 5 سال به تدریس فقه مذاهب پنج گانه پرداخت.[3] به موازات پیروزی شیعه در ایران در قرن دهم مشکلاتی برای شیعیان سایر نقاط فراهم شد. عثمانیان پس از فتح قسطنطنیه در سال 857 توسط سلطان محمد، مدعی احیای خلافت اسلامی شدند. این ادعا در سال 922 توسط سلطان سلیم پس از فتح مصر و دستگیری آخرین خلیفه عباسی که در تبعید بود عملی شد. اگر چه اهل سنت این واقعه را بسیار خوش داشتند، اما برای شیعه بسیار ناگوار بود. بدیهی بود که شیعه دست به ناسازگاری زده و سنی ها هم قلع قمع کنند سلطان بایزید در سال 907 دستور تبعید آنان را به موریا (شبه جزیره پلویونز) را داد و سلطان سلیم قبل از جنگ با شاه اسماعیل دستور قتل عام شیعه را صادر کرد و تا 40000 نفر هم آمار کشته ها اعلام شد.[4] در این زمان تنگ نظری عالمان سنی عرصه را بر دانشمندان شیعه تنگ کرد. قاضی شهر صیدا به سلطان عثمانی نوشت (در شهرهای شام مردی بدعت گذار و خارج از مذاهب اربعه وجود دارد سلطان فردی را برای دستگیری وی فرستاد شهید در سفر مکه بود که مأموری وی را یافت، وی پس از درخواست مهلت اعمال حج را انجام داد امّا مأمور موصوف در کنار دریای استانبول سر شهید را قطع کرد و بدنش را رها کرده، سر او را به خدمت سلطان برد،) سال شهادت او را 966 نوشته اند). معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر: 1. مفاخر اسلام، علی دوانی 2. شهدا الفضیله، علامه امینی [1] . علامه امینی، شهیدان راه فضیلت، ترجمه: ف.ج ، انتشارات روزبه، بیتا، بیجا. [2] . امینی، شهیدان راه فضیلت، ترجمه ف.ج، انتشارات روزبه، بینا و بیجا (از تمام کتاب). [3] . دوانی، علی، مفاخر اسلام، ص434. [4] . راجر سیوری، ایران عصر صفوی، ترجمه: کامبیز عزیزی ، تهران، نشر مرکز، 1374 ، ص38. ( اندیشه قم )
در طول تاریخ صف بندی های فرقه ای میان مسلمین، متأسفانه موجب کشتارهای خونینی بوده است و بسیاری از مردم بیگناه قربانی جهل و تعصب های احمقانه و جاه طلبی های عده ای دنیا پرست شده اند و در این کشمکش ها هیچ طائفه ای به اندازه طائفه شیعه قربانی نداشته است، شهادت در راه خدا میراثی ماندگار از ائمه اطهار به این گروه عاشق بوده است.
می توان با جرات گفت که از اولین روزهای اسلام کمتر سالی بر شیعه گذشته است که در آن سال داغدار جمعی از عزیزانش که فقط به جرم دوستی و محبت به اهل بیت پیامبر در خون خویش خفته اند، نبوده است. و در میان شهیدان این مکتب خونرنگ خلعت شهادت بر قامت علمای آن بسیار جلوه گر است.
مرحوم علامه امینی در کتاب ارزشمند خود شهدا الفضیله که آماری است از عالمان شهید شیعه، ضمن ذکر سایر شهدا از حدود چهل شهید نام میبرد که مستقیماً و فقط بجرم تشیع بدست اهل سنت به شهادت رسیده اند و در پایان کتاب می نویسد که این آمار غیر از کشتارهای دسته جمعی است که گاه و بیگاه در بلاد مختلف بوقوع پیوسته است (مثل کشتار مدرسه شیخ داوود در جزیره بنی صالح بحرین کشتار سنه 997 در خراسان و هتک حریم رضوی کشتارهای کربلا در سنین 1216 و 1258 کشتار مسجد زکریا در حلب در زمان سلطان سلیم عثمانی) که به شهادت بسیاری از فضلاء و دانشوران و شیعیان اهل بیت منجر شده است.[1]
اسامی شهیدانی که در کتاب شهدا الفضیله آمده است به ترتیب از قرن 4 الی 14:
1. ابوعلی نافعی انطاکی.
2. محمد بن هانی اندلسی ازدی.
3. ابوالحسن احمد کندی جرجرایی.
4. ابوعلی فتال واعظ نیشابوری.
5. سید عزالدین یحیی.
6. حسن همدانی سکاکینی.
7. ابن محسد شیرازی.
8. علی بن ابی الفضل بن محمد حلبی.
9. امیر سید شریف استرآبادی شیرازی.
10 عمادالدین طوسی.
11. بنایی خراسانی.
12 علامه سید عبدالوهاب حسینی تبریزی.
13 مولی احمد سندی.
14 شیخ شمس الدین شهید اول.
15 شیخ زین الدین شهید ثانی.
16. شیخ فضل اله خراسانی. وی در یکی از ناجوانمردانه ترین جنایات ازبکان اهل سنت در حرم شریف امام رضا به شهادت رسید.
17. شهاب الدین تستری در بخارا به دست ازبک ها که در واقعه حرم رضوی اسیر آنها شده بود به شهادت رسید.
18. احمد هندی تهتهنی.
19 قاضی نورالله شوشتری شهید ثالث.
20 علامه امیر زین العابدین حسینی کاشانی.
21. سلطان حسین استرآبادی.
22. شیخ ابوالفضل هندی.
23 شیخ حسین تنکابنی.
24. محمد رضی قزوینی.
25. میرزا هاشم همدانی.
26. علامه محمد علی سکاکی شیرازی.
27. آقا محمد مهدی مازندرانی.
28. مولی علی زنجانی.
29. سید هبه الله ابوالبرکات عاملی.
30. سید محمد عاملی.
31. شیخ زین عاملی.
32. شیخ صالح عسیلی.
33. علامه میزا محمد مهدی اصفهانی.
34. مولی عبدالصمد همدانی.
35. میرزا محمد کشمیری.
36. حاج رضا استرآبادی.
37. مولی محمد علی قندهاری.
38. شیخ جلیل تبریزی.
39. شیخ علی احسایی.[2]
بعد از ذکر اسامی این شهدا در اینجا برای نمونه از شهید زین الدین علی بن احمد عاملی که در برهه ای خاص از تاریخ اسلام به شهادت رسید، یاد می نمائیم او در سال 911 در دهکده (جبع) در جبل عامل لبنان بدنیا آمد در خدمت پدر دانشمندش به تحصیل پرداخت در 14 سالگی به قریه (میس) وارد شد و نزد فقهای آنجا به فراگیری فقه اهل بیت پرداخت پس از (8) سال به (کرک) رفت و نزد علمای آنجا به تحصیل ادامه داد سپس در دمشق و مصر فلسفه و علوم ادبی و ریاضی آموخت، وی پس از مراسم حج 944 به جبع بازگشت و به ارشاد مشغول شد. شهید در 952 به ریاست مدرسه نوریه بعلبک انتخاب گردید و 5 سال به تدریس فقه مذاهب پنج گانه پرداخت.[3]
به موازات پیروزی شیعه در ایران در قرن دهم مشکلاتی برای شیعیان سایر نقاط فراهم شد. عثمانیان پس از فتح قسطنطنیه در سال 857 توسط سلطان محمد، مدعی احیای خلافت اسلامی شدند. این ادعا در سال 922 توسط سلطان سلیم پس از فتح مصر و دستگیری آخرین خلیفه عباسی که در تبعید بود عملی شد. اگر چه اهل سنت این واقعه را بسیار خوش داشتند، اما برای شیعه بسیار ناگوار بود. بدیهی بود که شیعه دست به ناسازگاری زده و سنی ها هم قلع قمع کنند سلطان بایزید در سال 907 دستور تبعید آنان را به موریا (شبه جزیره پلویونز) را داد و سلطان سلیم قبل از جنگ با شاه اسماعیل دستور قتل عام شیعه را صادر کرد و تا 40000 نفر هم آمار کشته ها اعلام شد.[4]
در این زمان تنگ نظری عالمان سنی عرصه را بر دانشمندان شیعه تنگ کرد. قاضی شهر صیدا به سلطان عثمانی نوشت (در شهرهای شام مردی بدعت گذار و خارج از مذاهب اربعه وجود دارد سلطان فردی را برای دستگیری وی فرستاد شهید در سفر مکه بود که مأموری وی را یافت، وی پس از درخواست مهلت اعمال حج را انجام داد امّا مأمور موصوف در کنار دریای استانبول سر شهید را قطع کرد و بدنش را رها کرده، سر او را به خدمت سلطان برد،) سال شهادت او را 966 نوشته اند).
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. مفاخر اسلام، علی دوانی
2. شهدا الفضیله، علامه امینی
[1] . علامه امینی، شهیدان راه فضیلت، ترجمه: ف.ج ، انتشارات روزبه، بیتا، بیجا.
[2] . امینی، شهیدان راه فضیلت، ترجمه ف.ج، انتشارات روزبه، بینا و بیجا (از تمام کتاب).
[3] . دوانی، علی، مفاخر اسلام، ص434.
[4] . راجر سیوری، ایران عصر صفوی، ترجمه: کامبیز عزیزی ، تهران، نشر مرکز، 1374 ، ص38.
( اندیشه قم )
- [آیت الله مکارم شیرازی] کدام یک از موارد زیر صحیح است؟ الف) شهادت اهل سنّت علیه اهل تشیّع در دعاوی مالی یا کیفری (چنان چه خواهان سنّی مذهب، و خوانده شیعه باشد). ب) شهادت اهل سنّت علیه اهل سنّت در دعاوی مالی یا کیفری (چنانچه خواهان و خوانده هر دو سنی باشند.) ج) شهادت اهل سنّت در دعاوی مالی یا کیفری (چنانچه خواهان و خوانده هر دو شیعه باشند; لیکن شهودشان سنّی باشد.) د) شهادت اهل سنّت به نفع اهل تشیّع (چنانچه خواهان شیعه، و خوانده سنّی مذهب باشد.) ه) شهادت اهل کتاب له یا علیه مسلمانان.
- [سایر] آیا از علمای شیعه کسی بوده است که سنی شده باشد؟
- [سایر] اختلاف نظر علمای شیعه و سنی در خصوص طبقه دوم و سوم ارث چیست؟
- [سایر] آیا علمای شیعه و اهل سنت بر وجوب اعتقاد به ظهور مهدی (عج) اتفاق نظر دارند؟
- [سایر] اهل سنت مسائل شرعی خود را چگونه بدست می آورند؟ اسامی چندتااز علمای برجسته سنی در ایران را نام ببرید؟
- [سایر] با این که شیعه باید اهل سنت را امر به معروف و نهی از منکر کند، وحدت با آنان چگونه میسّر است؟
- [سایر] چرا علمای اهل سنت لعن یزید را جایز نمی دانند؟
- [سایر] نظر علمای اهل سنت پیرامون مصلح جهانی چیست؟
- [سایر] نظر علمای اهل سنت در مورد یزید چیست؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] آیا ازدواج مردان سنّی با دختران شیعه جایز است؟ ازدواج مرد شیعه با دختر سنّی چطور؟
- [آیت الله سیستانی] از نظر اهل سنّت، زن از همه تَرَکه شوهر اعمّ از منقول و غیرمنقول مانند زمین و غیره، ارث میبرد. حال آنکه از نظر مذهب امامیه، زن از اصل زمین یا قیمت آن ارث نمیبرد و تنها از قیمت بنا و درختان ارث میبرد، نه اصل آنها. بنابراین اگر مذهب اهل سنّت بر شیعه نافذ باشد به گونهای که زن سنّی مذهب از زمین و اصل بنا و درختان ارث ببرد، در صورتی که دیگر ورثه امامی مذهب باشند، زن امامی مذهب نیز میتواند میراثی را که از زمین و اصل بنا و درختان به او میرسد، بگیرد که سایر ورثه اهل سنت باشند.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] چنانچه یکی از اولاد از نظر سنّی بزرگتر و دیگری از جهت بلوغ بزرگتر باشد قضاء نماز بر اولّی واجب است.
- [آیت الله سیستانی] نظر اهل سنّت آن است که مازاد سهمالارث میراث بر آن، به عَصَبه میت مانند برادر او داده میشود. لکن نظر مذهب امامیه خلاف آن است، مثلاً اگر مردی بمیرد و تنها دختری و برادری داشته باشد، از نظر امامیه باید نیمی از ارث را به دختر به عنوان سهمالارث و نیم دیگر را به عنوان ردّ به او بپردازند و به برادر میت سهمی تعلّق نمیگیرد. لکن نظر اهل سنّت آن است که در این فرض نیمی از ارث میت به برادر پرداخت میشود، چون که از عصبه میت به شمار میرود. حال اگر مذهب اهل سنّت بر وارث امامی مذهب نافذ باشد و مازاد سهمالارث به او پرداخت نشود، عصبه میت اگر امامی مذهب باشند، میتوانند از باب قاعده مقاصّه نوعی، مازاد سهمالارث وارثِ سنّی مذهب را بگیرند.
- [آیت الله سیستانی] بر طبق مذهب امامیه، زن مطلقه یائسه و صغیره اگر چه با آنها نزدیکی شده باشد عدّه ندارند. لیکن بر طبق مذاهب اهلسنّت با اختلافی که در شروط عدّه برای صغیره دارند عدّه بر آنان واجب است. حال اگر شوهر از اهلسنّت باشد، و زن یائسه یا صغیرهاش را با اعتقاد به لزوم عدّه برای صغیره طلاق دهد، ملزم به رعایت قواعد مذهب خود مانند فساد عقد خواهر مطلقه، و نکاح زنانی که جمع آنها با زن در دوران عدّه حرام است، میشود، بنابراین مرد شیعی میتواند با خواهر این مطلقه ازدواج کند هرچند آن مرد سنی با او عقد بسته باشد. و احتیاط واجب برای مرد شیعی نیز آن است که با این زن مطلقه پیش از تمام شدن عدهاش ازدواج نکند، و آن زن نیز اگر شیعه باشد و یا شیعه بشود تا پایان عدّه، ازدواج نکند. همچنین احوط آن است که در ایام عدّه از شوهر نفقه نگیرد، گر چه طبق مذهب شوهر واجبالنفقه او باشد، مگر آنکه از باب اجرای قاعده مقاصّه نوعی در صورت بودن شرایط آن، بتوان نفقه گرفت.
- [آیت الله مکارم شیرازی] هرگاه احتمال صحیح داده شود که سکوت، سبب می شود که عمل منکری معروف، یا عمل معروفی منکر شود، بر همه مخصوصاً علمای اسلام واجب است که حق را اظهار و اعلام کنند و سکوت جایز نیست.
- [امام خمینی] اگر احتمال صحیح داده شود که سکوت موجب آن میشود که منکری معروف شود یا معروفی منکر شود واجب است خصوصاً بر علمای اعلام اظهار حق و اعلام آن، و جایز نیست سکوت.
- [آیت الله مظاهری] اگر خویشان اهل معصیت باشند، در صورتی که صلهرحم کمک در معصیت آنها نشود، باید قطع رحم نکند و در صورت امکان باید آنها را امر به معروف و نهی از منکر نماید.
- [آیت الله اردبیلی] عدالت امام جماعت از چند راه ثابت میشود: اوّل: انسان به عدالت امام جماعت وثوق و اطمینان پیدا کند و فرقی نمیکند که اطمینان از چه راهی حاصل شود، به شرط این که انسان از افراد آشنا به مسائل باشد و از افرادی نباشد که با کمترین چیز به امری اطمینان کند. دوم: شهادت دو مرد عادل به شرط آن که دو مرد عادل دیگر برخلاف آن شهادت ندهند و حتّی اگر یک مرد عادل که گفته او موجب وثوق است، بر خلاف آن شهادت دهد، نمیتوان به شهادت آنها اکتفا کرد. سوم: حسن ظاهر امام جماعت که از رفتار او در اجتماع حاصل میشود.
- [آیت الله سیستانی] از نظر اهل سنّت جمع میان عمه و برادرزادهاش یا خاله و خواهرزادهاش جایز نیست، بدین معنا که اگر هر دو را همزمان عقد کنند، هر دو عقد باطل است، و در صورتی که عقد یکی پس از دیگری باشد، عقد دومی باطل است. لکن از نظر فقه امامیه، عقد عمه پس از برادرزادهاش و خاله پس از خواهرزادهاش مطلقاً جایز است. همچنین عقد برادرزاده پس از عقد عمه و عقد خواهرزاده پس از عقد خاله، مشروط بر آنکه پیش از عقد عمه و خاله رضایت داده باشند و یا بعد از عقد رضایت بدهند جایز است. بنابراین اگر پیرو اهل سنّت، در نکاح میان عمه و برادرزادهاش و یا میان خاله و خواهرزادهاش جمع کند، پس اگر عقد آنها متقارن باشد چون به مذهب آنها عقد هر دو باطل است، برای پیرو مذهب امامیه جایز است بر هر یک از آنها و در صورت رضایت عمه یا خاله بر هر دو عقد کند. و اگر عقد مرد سنّی متقارن نباشد، عقد زن دوّم در فرض مذکور به مذهب آنها باطل است و مرد شیعی میتواند با او ازدواج کند. این حکم در مورد هر یک از آن دو زن در صورتی که امامی باشند، نیز جاری است.
- [آیت الله جوادی آملی] .اثبات سیادت افراد یا به وسیله شهادت دو مرد عادل است؛ یا به این است که در شهر خو د مشهور و معروف به سیادت باشد , بنابراین هر کس ادعا کند که سیّد است، کافی نیست. حکم سادات واجب النفقه