نخست باید دانست؛ هر نوع عادتی زشت و ناپسند نمی باشد و حتی عادت کردن به بسیاری از امور می تواند برای انسان مفید باشد مثل زمانی که انسان به ورزش کردن عادت کرده باشد که این عادت برای سلامتی وی بسیار مفید است.
امّا در خصوص عادت کردن نسبت به اعمال عبادی همچون نماز باید گفت که عادت کردن نسبت به عبادات دو گونه است. برخی عادت ها ریشه در آگاهی و آزادی انسان ندارد و صرفاً یک عادت کور است، چنین عادتی البته ارزش اخلاقی ندارد و انسان ساز نیست، اما عادت هایی که پشتوانه اختیاری دارد، یعنی ناشی از آگاهی و آزادی انسان است مانند عادت به نماز اوّل وقت و سایر اعمال و عباداتی که ناشی از آگاهی عمیق انسانی و دینی است، باعث پایین آمدن ارزش عمل نمی شود و با عادت از نوع اوّل فرق دارد.
در روایتی از امام صادق علیه السلام در همین زمینه نقل گردیده که: (لاَ تَنْظُرُوا إِلَی طُولِ رُکُوعِ الرَّجُلِ وَ سُجُودِهِ فَإِنَّ ذَلِکَ شَی ءٌ قَدِ اعْتَادَهُ فَلَوْ تَرَکَهُ اسْتَوْحَشَ لِذَلِکَ وَ لَکِنِ انْظُرُوا إِلَی صِدْقِ حَدِیثِهِ وَ أَدَاءِ أَمَانَتِه)1؛ (به طول رکوع و سجود شخص ننگرید (فریفته نگردید) زیرا ممکن است به آن عادت کرده باشد و اگر ترک کند وحشتش گیرد؛ و لیکن به راستی گفتار و ادای امانتش بنگرید).
در این حدیث دو نشانه برای نماز از روی عادت می توان یافت:
نشانه اوّل، کسی که اعمال عبادیش از روی عادت است اگر به هر دلیلی آن را با کیفیت گذشته بجای نیاورد این امر موجب نگرانی او می شود.
نشانه دوّم، نماز چنین فردی همراه با ارزش های دینی دیگر صداقت در گفتار و اداء امانت همراه نیست.
البته نماز دارای مراتب فراوان و درجات بسیاری است و هر درجه آن دارای ارزش است و حتی اگر این اهمیت دادن به نماز از روی عادت هم باشد باز ارزنده است زیرا آثار و برکات نماز و به خصوص نماز اوّل وقت به اندازه ای زیاد و فراوان است که حتی انجام آن از روی عادت نیز خداپسند و موجب خشنودی خداوند است، البته انسان باید بکوشد تا با بالا بردن آگاهی خود درباره فلسفه نماز اوّل وقت و عبادت و مانند آن، هر چه بیشتر اعمال خود را اختیاری و آگاهانه تر نماید.
پی نوشت:
1. بحارالأنوار، ج68، ص 8.
منبع: www.porseman.org
