چرا شیعیان در نماز از مُهر استفاده می نمایند؟

بنا بر روایات بسیاری - که شیعه و سنّی نقل نموده اند - پیامبر صلی الله علیه و آله بر خاک سجده می کردند و در تابستان که بر اثر هوای عربستان، خاک و ماسه های کف مسجدالنبی بسیار گرم و سوزان می شد، بر حصیر سجده می کردند. پیامبر صلی الله علیه و آله فرموده اند: (جُعلت فی الارضُ مسجداً و طهوراً)1؛ (زمین برای من، سجده گاه و مایه پاکیزگی قرار داده شده است). از این روایت به خوبی استفاده می شود؛ که پیامبر صلی الله علیه و آله خاک و زمین را به عنوان سجده گاه و جهت تیمّم استفاده می کردند و در این باره تمامی شیعیان و اهل سنّت اتّفاق نظر دارند.
مُهر همان خاک است که به صورت فشرده در آمده و سجده بر خاک امری معمول است که از زمان پیامبر صلی الله علیه و آله بوده و از آنجا که امروزه همه مساجد فرش دارد و سجده بر فرش تشریع نشده است، لذا شیعیان مهری از خاک تهیه می کنند که (زمین) بر آن صدق کند و پاک و تمیز باشد.
برخی روایات اهل تسنّن نیز بر استفاده برخی صحابه از چیزی شبیه مُهر امروزی برای سجده در نماز تصریح دارد، ابن سعد در طبقات الکبری در احوال مسروق بن اجدع2 می گوید: (کان مسروق اذا خرج یخرج بلبنه یسجد علیها فی السفینه)3؛ (وقتی مسروق بیرون می رفت خشتی همراه خود می برد و در کشتی بر آن سجده می کرد).
زرّین می گوید: (کتب الی علی بن عبداللّه بن عباس رضی الله عنه ان ابعث الی بلوح من احجار المروه اسجد علیه)4؛ (علی بن عبداللّه بن عباس به من نوشت که لوحی از سنگ های مروه برایم بیاور تا بر آن سجده کنم). از این ادله معلوم می شود که سجده بر مُهر یا همان لوح، بدعت نیست.
مُهر نزد شیعه موضوعیت ندارد؛ بلکه ملاک همان سجده بر خاک است و مُهر وسیله ای است که سجده بر خاک را در هر جا و هر مکان سهل و آسان می سازد. و سجده بر خاک مخصوص یعنی بر تربت سیّدالشهدا علیه السلام مورد عمل و تأکید امامان معصوم علیهم السلام چون حضرت صادق علیه السلام بوده است5.
عالمان برجسته و عارفان اهل سنّت نیز سجده بر خاک را تأکید کرده اند؛ هم چنان که امام محمد غزالی در کتاب (احیاء العلوم) بر این مسئله انگشت نهاده و آورده است: (أن عمربن عبد العزیز رضی الله عنه کان لا یسجد إلا علی التراب)6؛ (عمربن عبدالعزیز این گونه بود که سجده نمی کرد مگر بر خاک).
بنابراین سجده بر مُهر شرک نیست چرا که شرک آن است که سجده برای غیر خدا باشد ولی شیعیان بر خاک سجده می کنند، نه برای خاک! برخلاف حرکت بت پرستان که بت ها را مسجود قرار داده و در پیشگاه آنها کرنش و تواضع می نمودند.
بنابراین، مخالفت برخی از اهل سنّت با این مسئله، از روی ناآگاهی و تعصّبات جاهلانه است و از نظر منابع فقهی و عالمان برجسته اهل سنّت نیز سجده بر خاک افضل است و اگر اشکالی هست بر رفتار برخی اهل سنّت وارد است که برخلاف سنّت پیامبر صلی الله علیه و آله بر فرش سجده می کنند.
اما در خصوص برتری تربت امام حسین علیه السلام، علاّمه امینی(ره) می فرماید: (این امر بر دو اصل اساسی استوار است:
الف) آن که شیعه امامیه در صدد آن است که برای خود تربت و مُهری پاک به همراه داشته باشد تا بر آن سجده نماید.
ب) برخی از مکان ها بر بعضی دیگر برتری دارد، لذا آثار و برکاتی بر آن مترتّب است؛ به همین دلیل کعبه و حرم، حکم خاصی به خود گرفته است. از جمله سرزمین هایی که دارای آثار و برکاتی خاص است.
استاد عباس محمود عقاد - نویسنده مصری - در مورد سرزمین کربلا می نویسد: (سرزمین کربلا حرمی است که مسلمانان برای عبرت و یادآوری به زیارت آن می آیند و غیرمسلمین برای مشاهده و بازدید، ولی اگر بنا باشد که حق این سرزمین ادا شود باید آن را زیارت گاه هر انسانی قرار داد که برای نوع خود نصیبی از قداست و بهره ای از فضیلت قائل است، زیرا ما به یاد نداریم که قطعه ای از زمین به مانند کربلا این چنین دارای فضیلت و منقبت باشد و این نیست مگر به جهت آن که این سرزمین با اسم کربلا و منزلگاه حسین علیه السلام مقرون و عجین شده است).7
از همین رو گرچه سجده بر هر خاکی، بلکه هر سنگ و چوب پاکی جایز و صحیح است اما براساس همین امتیازی که تربت امام حسین علیه السلام دارد، امام صادق علیه السلام جز بر خاک کربلا سجده نمی کرد و این کار را از سر خشوع و خضوع برای خدا می کرد.8 و می فرمود: (سجده بر خاک حسین علیه السلام حجاب های هفت گانه را از میان بردارد)9.
بنابراین، سجده بر خاک و مُهر در نماز، عمل به سنّت و روش پیامبر صلی الله علیه و آله و ائمه معصومین علیهم السلام است.
پی نوشت:
1. صحیح، بخاری، ج 1، کتاب الصلاة، ص 91.
2. مسروق بن اجدع، فقیه مدینه و از شاگردان خلفای راشدین بود.
3. ابن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، دار صادر، 1377ه.ق، ج 6، ص79.
4. اخبار مکه، ازرقی، ج3، ص 151، به نقل از: سجده بر تربت، سیّدرضا حسینی نسب، انتشارات سیّدالشهداء قم، 1369.
5. النوری، مستدرک الوسائل، مؤسه آل البیت، ج 4، ص 12، باب استحباب السجود علی تربهالحسین علیه السلاماو لوح منها و اتخاذ السبحه منها).
6. ابو حامد غزالی، إحیاء علوم الدین، بیروت، دارالکتاب العربی، ج2، ص 267.
7. ابوالشهدا، ص 145.
8. وسائل الشیعة، ج 5، ص 366.
9. همان.
منبع: www.porseman.org