علّت اصلی خواندن نماز و اهمیت آن این است که مجموعه امتیازهایی در نماز وجود دارد که در دیگر عبادات این امتیازها یافت نمی شود. به تعدادی از آنها اشاره می نماییم:
یاری گرفتن در قرآن آمده است:
(وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ وَ إِنَّها لَکَبِیرَةٌ إِلاّ عَلَی الْخاشِعِینَ)1؛ (از صبر و نماز در برخورد با مشکلات نیرو بگیرید؛ همانا نماز سنگین است مگر برای خاشعان).
از همین رو هرگاه مشکلی برای خانواده رسول خدا صلی الله علیه و آله پیش می آمد ایشان (برای رفع آن) بیان می داشت: برخیزید نماز (مستحبّی) بخوانید بعد می فرمود: این دستور خدای من است.2 و یا در سیره حضرت علی علیه السلام می خوانیم وقتی برای ایشان مشکلی پیش می آمد، به نماز پناه می برد و آیه: (وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ)3 را تلاوت می کرد.
امام رضا علیه السلام از پدرانش از امام علی علیه السلام روایت کرده که حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمود: (هر کس یک نماز واجب را بجای آورد در نزد خداوند یک دعای مستجاب دارد)4. بدون تردید انسان نمازخوان همواره مشمول رحمت و الطاف الهی است.
(وَ أَقیمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّکاةَ وَ أَطیعُوا الرَّسُولَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ)5؛ (و نماز را برپا دارید، و زکات را بدهید، و رسول (خدا) را اطاعت کنید تا مشمول رحمت (او) شوید).
یاد و رحمت الهی به انسان آرامش، عزّت و اقتدار می بخشد:
(أَلا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ)6؛ (آگاه باشید، تنها با یاد خدا دل ها آرامش می یابد!).
عامل رستگاری
از نظر قرآن، نماز عامل فلاح و رستگاری و سعادت انسان است:
(قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَکَّی. وَ ذَکَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّی)7؛ (به یقین کسی که پاکی جست (و خود را تزکیه کرد)، رستگار شد. و (آن که) نام پروردگارش را یاد کرد سپس نماز خواند!).
در اوصاف متّقین می فرماید:
(الَّذِینَ یُؤمِنُونَ بِالْغَیْبِ وَ یُقِیمُونَ الصَّلاةَ... وَ أُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ)8؛ (متّقین کسانی هستند که به غیب [آنچه از حس پوشیده و پنهان است] ایمان می آورند؛ و نماز را برپا می دارند...؛ و آنان رستگارانند).
از همین رو، پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: (مفتاح الجنة الصلاة)9؛ (نماز کلید بهشت است). و همچنین در جای دیگر از نماز به عنوان بهای خرید بهشت یاد فرموده اند: (لِکُلِّ شَی ءٍ ثَمَنٌ وَ ثَمَنُ الْجَنَّةِ الصَّلَوَاتُ الْخَمْسُ)10؛ (برای هر چیزی قیمتی است و قیمت بهشت نماز است). در جای دیگر نماز نور مؤمن معرفی شده است: (الصلوة نور المؤمن)11؛ (نماز نور مؤمن است).
ستون و سیمای دین
لازم به ذکر است؛ در دو کتاب حدیثی (وسائل الشیعه) و (مستدرک الوسائل) که شامل روایات و احادیث فقهی شیعه است؛ در مجموع 59000 روایت وجود دارد و از این تعداد تقریبا نوزده هزار حدیث مربوط به نماز است و این می تواند گویای اهمیت نماز در اسلام باشد که تقریبا یک سوّم روایات فقهی مربوط به نماز و مقدمات آن است.12
حضرت باقر علیه السلام می فرماید: (الصَّلاَةُ عَمُودُ الدِّینِ مَثَلُهَا کَمَثَلِ عَمُودِ الْفُسْطَاطِ إِذَا ثَبَتَ الْعَمُودُ ثَبَتَ الْأَوْتَادُ وَ الْأَطْنَابُ وَ إِذَا مَالَ الْعَمُودُ وَ انْکَسَرَ لَمْ یثْبُتْ وَتِدٌ وَ لاَ طُنُب)13؛ (نماز ستون دین است، مَثل نماز، مَثل ستون خیمه است، هرگاه ستون، ثابت و پا برجا باشد میخ ها و طناب ها ثابت خواهند بود و هر گاه کج شده و بشکند میخ و طنابی نمی ماند).
حضرت علی علیه السلام در وصیت های پایان عمرشان فرموده اند: (اللَّهَ اللَّهَ فِی الصَّلاَةِ فَإِنَّهَا خَیرُ الْعَمَلِ إِنَّهَا عِمَادُ دِینِکُمْ)14؛ (خدا را خدا را درباره نماز، چرا که نماز ستون دین شماست).
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله می فرماید: (برای هر چیز چهره ای است و چهره دین شما نماز است، مبادا کسی چهره و سیمای دینش را خراب نماید).15
معیار مسلمانی
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله می فرماید: (مَا بَینَ الْمُسْلِمِ وَ بَینَ أَنْ یکْفُرَ إِلاَّ أَنْ یتْرُکَ الصَّلاَةَ الْفَرِیضَةَ مُتَعَمِّداً أَوْ یتَهَاوَنَ بِهَا فَلاَ یصَلِّیهَا)16؛ (فاصله بین مسلمانی و کفر نیست جز آن که نماز واجب را از روی عمد ترک کند یا در انجام آن سستی نماید و نماز نخواند).
امام صادق علیه السلام فرمود: (آزمایش کنید شیعه ها را در اوقات نماز که چگونه مواظب آن هستند، و درباره اسرار ما که چگونه آنها را از دشمن ما نهفته می دارند، و درباره اموال خودشان که چگونه با آنها درباره برادران (دینیشان) یاری می دهند)17. و نیز در جای دیگر (نماز) علامت و نشانه عمل کنندگان به دین معرفی شده است: (قَالَ لُقْمَانُ لاِبْنِهِ یا بُنَی لِکُلِّ شَی ءٍ عَلاَمَةٌ یُعْرَفُ بِهَا وَ یُشْهَدُ عَلَیهَا... وَ لِلْعَامِلِ ثَلاَثُ عَلاَمَاتٍ الصَّلاَةُ وَ الصِّیامُ وَ الزَّکَاة)18؛ (حضرت لقمان به فرزندانش فرمود: برای هر چیزی علامتی است که به وسیله آن علامت شناخته می شود و به او شهادت داده می شود،... برای عامل به دین سه علامت است: نماز، روزه، زکات).
محبوب ترین عبادت
حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: (لَیسَ عَمَلٌ أَحَبَّ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنَ الصَّلاَةِ)19؛ (هیچ عمل و طاعتی نزد خدای با عزّت و جلال از نماز محبوب تر نیست).
امام صادق علیه السلام فرمود: (أَحَبُّ الْأَعْمَالِ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ الصَّلاَةُ)20؛ (محبوب ترین اعمال نزد خداوند متعال نماز است).
و نیز از آن حضرت نقل شده است: (أَوَّلُ مَا یحَاسَبُ بِهِ الْعَبْدُ عَلَی الصَّلاَةِ فَإِذَا قُبِلَتْ قُبِلَ مِنْهُ سَائِرُ عَمَلِهِ وَ إِذَا رُدَّتْ عَلَیهِ رُدَّ عَلَیهِ سَائِرُ عَمَلِه)21؛ (نخستین چیزی که در روز قیامت بنده برای آن مورد حساب کشی قرار می گیرد و به آن رسیدگی می کنند نماز است، اگر نماز پذیرفته شد سایر اعمالش نیز پذیرفته می شود، و هرگاه نماز مقبول نیفتاد و به بنده بازگردانده شد باقی اعمالش نیز مردود و بازگردانده خواهد شد).
امام صادق علیه السلام از نماز به بهترین اعمال در قیامت یاد می کند: (إِنَّ أَفْضَلَ الْأَعْمَالِ عِنْدَ اللَّهِ یوْمَ الْقِیامَةِ الصَّلاَة)22؛ (همانا بهترین عمل در روز قیامت نزد خداوند، نماز است).
دژ محکم
امیرالمؤمنین علی علیه السلام فرمودند: (الصَّلاَةُ حِصْنٌ مِنْ سَطَوَاتِ الشَّیطَان)23؛ (نماز، دژ محکمی است در مقابل حملات شیطان). و باز از آن حضرت نقل شده است: (الصَّلاَةُ حِصْنُ الرَّحْمَنِ وَ مَدْحَرَةُ الشَّیطَان)24؛ (نماز، دژ محکم خداوند رحمان و وسیله راندن شیطان است).
احمدبن عامر طائی از حضرت رضا علیه السلام از پدرانش از علی علیه السلام روایت کرده که حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمود: (شیطان از مؤمن دلتنگ است مادامی که نمازهای پنج گانه را بجای آورد، هرگاه نماز خود را ترک گفت شیطان بر او مسلّط می گردد و او را گرفتار گناه و فساد می کند).25
نخستین پرسش روز قیامت
پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: (حَافِظُوا عَلَی الصَّلَوَاتِ الْخَمْسِ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ إِذَا کَانَ یوْمُ الْقِیامَةِ یدْعُو الْعَبْدَ فَأَوَّلُ شَی ءٍ یسْأَلُ عَنْهُ الصَّلاَةُ فَإِنْ جَاءَ بِهَا تَامَّةً وَ إِلاَّ زُخَّ بِهِ فِی النَّار)26؛ (نمازهای پنج گانه را محافظت کنید، زیرا روز قیامت که می شود خداوند بنده اش را فرا می خواند و نخستین چیزی که از او می پرسد نماز است، اگر آن را به طور کامل انجام داده باشد، (به بهشت می رود) وگرنه در آتش افکنده می شود).
نماز همگانی
در پایان گفتنی است؛ هر یک از تکالیف شرعی چه بسا در شرایطی واجب نباشد مثلاً روزه بر بیمار و مسافر و... واجب نیست. خمس و زکات و حج بر کسانی که از تمکّن مالی برخوردارند تعلّق می گیرد. از حضور در صحنه جهاد، زنان، پیرمردان و اصناف دیگری معافند. اما نماز فریضه ای است همگانی در زمان خوف و در حال امنیت در روز و شب، در تمامی ماه های سال بر مرد و زن (البته به استثنای ایام عادت و ولادت)، غنی و فقیر، صحیح و مریض، مقیم و مسافر و... واجب است. حتی قرآن می فرماید اگر شرایط آن چنان سخت و سهمگین بود که مجال پیاده شدن از مرکب وجود نداشت، پیاده یا سواره باید نسبت به انجام این فریضه اقدام گردد.27
پی نوشت:
1. بقره 2، آیه 45.
2. سنن النبی صلی الله علیه و آله، با ترجمه، ج1، ص 158.
3. بقره 2، آیه 45.
4. همان.
5. نور 24، آیه 56.
6. رعد 13، آیه 28.
7. اعلی 87، آیه 15 و 14.
8. بقره 2، آیه 5-3.
9. عوالی اللآلی، ج1، ص 322.
10. جامع الأخبار، ص 73.
11. شهاب الاخبار، ص 50.
12. محمد وحیدی، دانستنی های لازم از نماز، قم: مؤسسه بوستان کتاب مرکز چاپ و نشر دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1387ش، چهارم، ص 24.
13. وسائل الشیعة، ج 4، ص 27.
14. بحارالأنوار، ج75، ص100.
15. الکافی، ج3، ص 270.
16. بحارالأنوار، ج79، ص 216.
17. بحارالأنوار، ج 71، ص 391.
18. بحارالأنوار، ج 13، ص 415.
19. وسائل الشیعه، ج4، ص113.
20. الکافی، ج3، ص 264.
21. من لایحضره الفقیه، ج1، ص 208.
22. مستدرک الوسائل، ج 3، ص 42.
23. تصنیف غررالحکم و دررالکلم، ص 175.
24. همان.
25. مسند الإمام الرضا علیه السلام، ج2، ص 156.
26. عیون أخبار الرضا علیه السلام، ج2، ص 31.
27. محمدرضا رضوان طلب، پرستش آگاهانه، ستاد اقامه نماز، 1375ش، دوم، ص 84.
منبع: www.porseman.org
