روش از بین بردن عمل غیرارادی عادت های کودکان چیست؟

برای از بین بردن عمل غیرارادی عادت های کودکانتان ، به یک برنامه مشخص نیاز خواهید داشت. در این سلسله مقالات قصد داریم شش روش را که ما به طور موفقیت آمیزی در طی سالها از آنها استفاده کرده ایم، تشریح نماییم. در مقاله ی قبل به بررسی روش "شکل دهی" پرداختیم . در این مقاله به بررسی دو روش ( شناسایی محرک) و (خودآگاهی) می پردازیم :
شناسایی محرک
بسیاری ازعادتها فقط در موقعیتها یا مکانهای خاصی عمل می شوند. روش شناسایی محرک به شما کمک می کند تا تعیین نمایید چه وقت و کجا کودکانتان رفتار عادتی شان را بیشتر به کار می برند.
شما می توانید از طریق اجتناب کردن، تغییر دادن یا حذف تدریجی محرک، ارتباطی را که کودکتان بین آن زمان، مکان یا موقعیت و خود عادت ایجاد کرده است، از بین ببرید.
برای مثال اگر کودکتان غالباً در هنگام تماشای تلویزیون انگشت خود را میمکد ، می توان دفعات تکرار این عادت را به آسانی با محدود کردن زمان تماشای تلویزیون، کاهش داد. به علت این که شکل دهی برای فرایند ترک عادت ضروری است، نباید بلافاصله با حذف کامل محرک به این عادت پایان داد. همان طور که دارید با سایر روشها کار می کنید تا از شر این عادت بد خلاص شوید، می توانید به تدریج محرکهایی که عادت را تحریک می کنند، از بین ببرید.
محرکهای عادت نبایستی در طی فرایند ترک عادت نادیده گرفته شوند. اگر تنها سعی کنید که رفتار عادتی را تغییر دهید و توجهی به پیوندها و ارتباطات این رفتار نداشته باشید، این محرکها دائماً کودکانتان را وسوسه نموده و تلاشهایتان را ضایع خواهند کرد.
خودآگاهی
کاملاً روشن است که اگر شما در مورد چکه کردن شیر آب اطلاعی نداشته باشید، انگیزه ای هم برای بستن آن نخواهید داشت. در حقیقت بی توجهی و بنابراین درست نکردن شیر آب، سبب می شود که یک چکه ی کوچک تبدیل به یک جریان محکم و قوی شود.
به همین ترتیب اگر کودکانتان از عادتهای بدی که اکتساب کرده اند، آگاهی نداشته باشند، انگیزه ای برای ترک این عادتها نخواهند داشت.
عادت نیز مانند نشتی شیر آب است و اگر نادیده گرفته شود مطمئناً به جریانی قوی تبدیل خواهد شد. به همین دلیل است که آگاهی عامل بسیار مهمی در فرایند ترک عادت است.
تکنیکهای خودآگاهی که در سلسله مقالات کودک بخش خانواده تبیان توصیه شده است ، به کودکان کمک می کند تا از عادتهایشان به طریقی پیگیرانه و بدون عیب جویی و انتقاد، آگاهی یابند.
ممکن است درگذشته سعی کرده باشید با فریاد زدن عباراتی نظیر (ناخنت را نخور!) (انگشتت را مک نزن!) یا (انگشتت را از بینی ات بیرن بیار! )، کودکانتان را از عادتهایشان آگاه سازید. این روش به ناگهان کودکان را از آنچه انجام می دهند، آگاه می سازد ، ولی در عین حال شرمندگی، ناراحتی یا خشمی که در نتیجه ی این روش در کودکان به وجود می آید باعث می شود تا آنان هر چه بیشتر در صدد دستیابی به امنیتی باشند که عادت به آنها می بخشد.
ترک هر عادت مستلزم مجموعه ای از تکنیکهای آگاهی بخش منحصر به فرد است، ولی غالباً روند کار همیشه یکسان است. برای این که کودکان بهتر بفهمند که واقعاً چه چیزی رخ می دهد، چه احساسی به آنها دست می دهد و چگونه به نظر دیگران می رسند؛باید به آنان تعلیم داد که عمداً و بارها و بارها عادت خود را انجام دهند.
مثلاً کسانی که شستشان را می مکند، در جلوی آینه می نشینند و عمداً شروع به شست مکیدن می کنند. آنان این کار را هر روز انجام می دهند تا تصویر این عمل در ذهن شان نقش ببندد. پس زمانی که پدر و مادر آنها را متوجه عادتشان بکنند، کودکان تصویر ذهنی روشنی از آنچه می کنند دارند.یا این مسئله که چگونه به نظر می رسند و چرا دوستانشان آنان را (بچه) می خوانند.
به همین طریق کسانی که دندان قرچه می کنند، حواس خود را معطوف به حرکات بدنی عادتشان می کنند. بعد از ساییدن عمدی دندانها به هم، کودکان برای پدر و مادرشان توصیف می کنند که دقیقاً چه اتفاقی برای فک و ماهیچه های گردنشان افتاده است، دندانهایشان کدام طرف را ساییده است و این که آیا حرکت فک به جلو و عقب بوده یا به طرفین و بالاخره این که این تنش چه احساسی در آنان به وجود آورده است.
علاوه بر این روشهای خودآگاهی عمدی، شما می توانید در زمانی که عادت رخ می دهد به آرامی و مهربانی مانع انجام آن شوید. به جای استفاده از روش قدیمی فریاد کشیدن، یک روش ارتباطی (رمزی) ایجاد کنید:
مثلاً دستتان را محکم به شانه ی او فشار دهید یا با به کار بردن یک پیام رمزی مانند (هی، رفیق، چه خبرها؟ چه طوری؟) باعث قطع رفتار بد کودک شده و آگاهی او را به عادت افزایش داده و در عین حال از ناراحت کردن و تمسخر او اجتناب ورزید.
هدف از این وقفه، ترک رفتار عادتی، افزایش آگاهی کودک نسبت به عادت و همزمان با آن اجتناب ورزیدن از تمسخر دیگران و اضطراب می باشد.
دادن آگاهی به کودکان در ابتدا ممکن است باعث شود که برخی از آنان عادتهایشان را به کرات انجام دهند. اگر این مسئله رخ داد، نگران نشوید. این مورد شبیه تمیز کردن یک کمد است که قبل از اتمام کار همه چیز شلوغتر به نظر می رسد.
به عبارت دیگر کار را باید از جایی شروع کرد در غیر این صورت نتیجه ای حاصل نمی شود. آگاهی دادن قطعاً بخش ضروری فرآیند ترک عادت می باشد. بنابراین یک رفتار را نمی توان تغییر داد مگر آن که درباره ی آن آگاهی و شناخت ایجاد کرد.
داشتن امید به تنهایی ، عادتهای بد کودکتان را از بین نمی برد. برای از بین بردن عمل غیرارادی عادت ، به یک برنامه مشخص نیاز خواهید داشت. در این چند مقاله قصد داریم شش روش را که ما به طور موفقیت آمیزی در طی سالها از آنها استفاده کرده ایم، تشریح نماییم.
این روشها عبارتند از:
(شکل دهی)،
( شناسایی محرک)
(خودآگاهی)
(پیشگیری پاسخ)
(پاسخ جایگزین)
و (نظارت).
هر روش به تفصیل توضیح داده خواهد شد .
شکل دهی
عادتها به تدریج و تقریباً ناآگاهانه شکل می گیرند. ترک دادن آنها هم باید آرام و به تدریج انجام پذیرد. این روش تدریجی تغییر رفتار، شکل دهی نامیده می شود و کودکانتان را قدم به قدم به طرف هدفشان نزدیک می کند.
همان طور که (مارک تواین) می گوید: (عادت، عادت است و آدم نباید آن را بگیرد و از پنجره پرتش کند بیرون، بلکه با زبان خوش ، پله پله آن را پایین بیاورد و از در بیرونش کند.)
اکثر والدین زمانی که شکیبایی خود را از دست داده اند ، به روشهای ترک عادت رو می آورند. آنان به من می گویند :
(بس است! دیگر اجازه نمی دهم بچه ام مایه ی خنده و مسخره ی هم مدرسه ای هایش قرار بگیرد. چه کار باید بکنم که این مسئله دوباره تکرار نشود؟)
متأسفانه مجبورم به این والدین خوش نیت بگویم که درمان فوری ثابتی برای عادتهای بد وجود ندارد. ترک عادت ، روندی تدریجی و کند است که ذره ذره تعداد دفعات تکرار عادت را تقلیل می دهد تا این که نهایتاً آن را از بین می برد ، یا به نوع مطلوبتری تبدیل می کند .
انتظار نداشته باشید کودکانتان از همین فردا عادتهای بدشان را ترک نمایند، در این صورت هر دوی شما ناامید و سرخورده خواهید شد. ابتدا تلاش کنید تا هر روز از دفعات تکرار عادت بکاهید:
کاهش دوازده بار ناخن جویدن به ده بار، نشانه ی پیشرفت و سزاوار تشویق است، نه نا امیدی.
برای مثال به جای این که به کودکانتان بگویید که (دیگر) ناخنشان را نجوند، بهتر است بگویید موقع انجام تکالیف مدرسه این کار را نکنند. زمان انجام تکالیف که زمانی محدود و کوتاه است بهترین موقعیت برای پدر و مادر است که از نزدیک ، پیشرفتهای بچه را زیر نظر بگیرند، موفقیتهایش را تحسین کنند و گوش به زنگ برگشت احتمالی عادت باشند و آن را گوشزد کنند.
زمانی که کودکان قادر شدند بدون ناخن جویدن تکالیفشان را انجام دهند، آن وقت می توان هدف جدیدی را تعیین کرد. مثلاً می توان این عادت را موقع تماشا کردن تلویزیون نیز منع نمود. بعداً می توان با کمک معلم این عادت را طی ساعتهایی که بچه در مدرسه است محدودتر کرد، و از هر فرصتی برای این کار استفاده نمود تا این که کودک بر عادت غلبه کند.
شکل دهی رفتار یک جزء جدایی ناپذیر از تشکیل عادت و همچنین یک عامل حیاتی در فرایند ترک عادت است. به هر حال به ندرت (شکل دهی) به تنهایی قادر به از بین بردن یک عادت تثبیت شده و ریشه دار خواهد بود.
این روش را باید همراه با سایر روشهایی که در این سلسله مقالات شرح داده می شود، به کار برد. این روشها ، آگاهی های بیشتری به کودکان در ارتباط با عادتشان می دهد، فعالیتهای دیگری را به عنوان جایگزین پیشنهاد می کند و سیستم مبتنی بر پاداش و تنبیه را ارائه می دهد.
www.eporsesh.com