احساس
احساس در لغت، به معنی دریافتن، آگاه شدن و درک چیزی با یکی از حواس است.
چگونه درس دینی راتدریس کنیم که احساس خستگی نکنندوچه عواملی باعث می شوداین درس خسته کننده شود؟
عوامل بسیاری در این زمینه نقش دارند که به عنوان نمونه به مواردی می‌توان اشاره نمود الف: عوامل خسته کننده 1. بی‌توجهی به سطح رشد شناختی دانش‌آموزان؛ اصول و آموزه‌های دینی بیشتر جنبة انتزاعی دارند، که یادگیری شایسته و مناسب آن رشد شناختی بیشتر و برتری را می‌طلبد،[1] اما دیده میشود پیش از آنکه ذهنیت کودکان آمادة دریافت این مفاهیم و دروس باشند، به آنها عرضه میشود، لذا مناسب است که در برنامه‌ریزی و شیوة تدریس، به ویژگی‌های سنی کودکان و دانش‌آموزان توجه جدّی شود. 2. حجم زیاد مطالب؛ علاوه بر آنکه ویژگی‌های سنّی و شناختی دانش‌آموزان مورد توجه واقع نمی‌شود، درس دینی که به دانش‌آموزان ارایه میشود، از حجم انبوهی برخوردار است، بگونه‌ای که درک و فهم آن در زمان کوتاه اختصاص یافته در برنامه‌های درسی دشوار می‌باشد. 3. اهتمام اندک خانواده‌ها به تربیت دینی فرزندان یکی از عوامل اصلی آنکه دانش‌آموزان درس دینی را خسته کننده و مشکل‌آفرین می‌دانند. عدم آشنایی آنان با این موضوعات و اهتمام اندک خانواده‌ها به تربیت دینی فرزندان است.[2] اگر والدین از سنین پایین فرزندان‌شان‌را با مفاهیم و آموزه‌های دینی آشنا کنند و آموزش موضوعات دینی را در قالب تربیت دینی ارایه کنند، کودکان به‌صورت طبیعی با این مفاهیم و موضوعات آشنا می‌شوند و در مدرسه احساس خستگی نمی‌کنند. 4. مربیان و معلمان غیر متخصص و کار ناآزموده آموزش درس دینی شیوه و سبک خاصی را می‌طلبد که می‌بایست مربیان و معلمان علاوه بر آشنایی با اصول و مبانی رشد و یادگیری، از مهارت‌های لازم برخوردار باشند اما شواهد نشان می‌دهد که عمدة آموزگاران و معلمان درس دینی از آموزش‌های علمی و شغلی کافی که آنان را برای انجام صحیح و شایسته تدریس موضوعات دینی مهیّا سازد، برخوردار نیستند. تعداد اندکی از آنان در علوم تربیتی و روان‌شناسی تحصیل کردهاند و شاید اغلب معلمان و مربیان خود با مسایل و موضوعات دینی به‌صورت مطلوب آشنایی ندارند، از این‌رو درس دینی برای آنان درسی خواهد بود که به‌صورت سطحی ارایه میشود و تنها به حفظ و تلقین اکتفا می‌کند، بی‌آنکه به درک صحیح یا فراگیری کامل، توجهی داشته باشند.[3] 5. بی‌اعتنایی به اقناع منطقی دانش‌آموزان بسنده کردن به حفظ، تلاوت و بیان ساده و سطحی موضوعات درس دینی بی‌آنکه حکمت و فایدة موضوعات دینی در حدّ قابل فهم دانش‌آموزان، ارایه شود، از دیگر مشکلات و عوامل اصلی بی‌علاقه شدن و احساس خستگی دانش‌آموزان از درس دینی است. بیان موضوعات و احکام دینی بدون توجه به حکمت‌ها و ابعاد تربیتی آن، باعث خستگی و کاهش علاقه دانش‌آموزان به این درس میشود، زیرا دانش‌آموزان برداشت‌شان از درس دینی یکسری مفاهیم خشک و بی‌روحی است که هیچ اثر و نتیجه‌ای در زندگی واقعی آنها ندارد. لذا نگرش و نحوه برخوردشان با درس دینی تا حدودی منفی است.[4] 6. انتزاعی بودن مفاهیم و موضوعات درس دینی یکی دیگر از عواملی که باعث شده درس دینی خسته کننده باشد و دانش‌آموزان علاقة چندانی از خود نشان ندهند، ماهیت و محتوای درس دینی است که تشکیل یافته از یکسری مفاهیم و موضوعات انتزاعی و ذهنی می‌باشد، موضوعاتی که در دروس دینی مطرح میشود، کمتر با موضوعات ملموس و محسوس که دانش‌آموزان با آنها سر و کار دارند، در ارتباط است، لذا فهم و درک آنها برای دانش‌آموزان که از نظر رشد شناختی به مرحلة درک مسایل انتزاعی و رشد عملیات عینی نرسیده‌اند، بسیار مشکل می‌باشد. ب: بخش دوم سوال به این مربوط میشود که: با وجود تمامی این مشکلات چگونه باید برخورد کرد؟ آیا برنامه‌های متنوع و جذّاب جنبی مفید نمی‌باشد؟ برنامه‌های متنوع و جذّاب جنبی گرچه می‌تواند مفید باشد اما به طور کلی مشکل آموزش درس دینی را حل نمی‌کند و شاید هم در پاره‌ای موارد نتیجة منفی بدنبال داشته باشد و آن این‌که اگر در کنار درس دینی زمینه و امکانات تفریحی برای دانش‌آموزان فراهم شود بگونه‌ای که جذّابیت آنها بیش از درس دینی باشد، دانش‌آموزان، بیشتر به سوی آنها علاقه پیدا می‌کنند و کمتر به درس دینی اهمیت می‌دهند، بنابراین باید بدنبال راه حل‌هایی بود که بجای پرداختن به مسایل حاشیه‌ای مشکل اصلی یعنی مشکل در روش تدریس، محتوای متون درس دینی و... را حلّ نمود، عمده‌ترین راه حل‌های مشکل یاد شده عبارتند از: 1. تربیت معلّمان و مربیّان شایسته دانشکده‌ها ومراکز تعلیم و تربیت به تربیت معلمان و مربیان دلسوز و علاقمند به مسایل دینی اقدام نموده، از این پس سعی شود که تدریس موضوعات دینی به افراد با تجربه و کار آزموده واگذار شود. برخوردار بودن از هنر جذب دانش‌آموزان و... 2. بازنگری و اصلاح محتوایی متون درس دینی[5] با توجه به مشکلات یاد شده، ضروری به نظر می‌رسد که محتوای متون درس دینی به سبک روان، قابل فهم و متناسب با ویژگی‌های سنّی دانش‌آموزان تهیه شود؛ و اساساً از گنجانیدن و طرح مفاهیم عمیق و انتزاعی دینی برای دانش‌آموزان سال‌های اول و... جداً خودداری شود. 3. استفاده از مثال‌های روشن و قابل فهم طرح موضوعات دینی در قالب مثال‌های جذّاب و با زبان ساده، در درک دانش‌آموزان از درس دینی و ایجاد انگیزه در آنها می‌تواند بسیار مفید و راهگشا باشد.[6] 4. اهتمام به تربیت دینی کودکان از سوی خانواده‌ها الگو و محیط، اثر مستقیمی در شکل‌گیری شخصیت دینی فرد دارد، اگر کودک در خانه و خانواده‌ای رشد یابد که زندگی ناب اسلامی دارد و به تربیت دینی فرزندان اهتمام می‌ورزند، کودکان به مرور زمان با مفاهیم و موضوعات دینی آشنایی پیدا نموده و به دین علاقمند می‌شوند، و هنگامی که به مدرسه می‌روند نیز به درس دینی از خود علاقه نشان خواهند داد. 5. ارایه درس دینی به صورت غیر مستقیم[7] برخی صاحبنظران و کارشناسان مسایل روان‌شناسی و تربیتی راه حل اصلی را در این می‌دانند که درس دینی باید به صورت غیر مستقیم ارایه شود. یعنی به جای آنکه کتاب مستقلی و درس خاصی به موضوعات دینی اختصاص داده شود، موضوعات دینی در لابلای کتاب‌های دیگر و در قالب مثال‌هایی متناسب با آن دروس ارایه شود. استدلال این صاحبنظران بر این است که: 1. استفاده از روش غیر مستقیم بسیار مفید و موثرتر از روش مستقیم است لذا، جذابیت دروس دیگر و علاقمندی دانش‌آموزان به آنها، باعث میشود که موضوعات دینی را نیز به صورت غیر مستقیم، بیاموزند 2. دین و موضوعات دینی با تمام ابعاد زندگی انسان آمیخته است، لذا محدود کردن درس دینی را به کتاب خاص و زمان ویژه، باعث جدایی دین از دیگر ابعاد زندگی انسان میشود، دین مانند هنر و... نیست که مربوط به بخشی از زندگی انسان باشد و لذا در قالب کتاب خاصی ارایه شود، بلکه دین در همه ابعاد زندگی و همه موضوعات درسی از جمله هنر، ادبیات، علوم و... مطرح است، از این‌رو آموزش درس دینی نیز باید در ضمن دروس دیگر انجام شود.[8] 6. مرتبط ساختن درس دینی با مسایل روز و ضروری زندگی موضوعات دینی به یکسری مباحث اعتقادی خلاصه نمی‌شود بلکه تمام گسترة زندگی انسان و مسایل آن را در برمی‌گیرد، یکی از عوامل اصلی این‌که برخی نگرش منفی نسبت به دین و مسایل دینی دارند، ناآشنایی آنها با گسترة مسایل دینی و نقش آن در زندگی است، باید موضوعات دینی در قالب مسایل ضروری زندگی و با استفاده از هنر و ادبیات در سنین مختلف برای دانش‌آموزان ارایه شود. معرف کتاب: 1. ناصر باهنر، آموزش مفاهیم دینی همگام با روان‌شناسی رشد، سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ اول، 1378. 2. جان اچ خلاول، رشد شناختی، ترجمه: فرهاد ماهر، رشد، چاپ اول، 1377. 3. عبدالعظیم کریمی، مراحل شکل‌گیری اخلاق در کودک، تربیت، چاپ دوم، 1376. 4. عبدالعظیم کریمی، رویکرد نمادین به تربیت دینی، انتشارات قدیانی، چاپ دوم، 1378. -------------------------------- [1] . برای مطالعه بیشتر ر.ک: منصور و دادستان، دیدگاه پیاژه در گسترة تحول روانی، انتشارات دریا، چاپ اول، 1376. [2] . شکوه نوابی‌نژاد، سه گفتار دربارة راهنمایی و تربیت فرزندان، انجمن اولیأ و مربیان، چاپ پنجم، 1374، فصل 1 تا 4. [3] . برای مطالعه بیشتر ر.ک: شکوه نوابی‌نژاد، همان، بخش سوم، فصل 1 تا 7. [4] . برای مطالعه بیشتر ر.ک: علی نصرآبادی، مدیریت و پیشرفت تحصیلی، موسسه امام عصر (عج)، چاپ اول، 1377. [5] . برای مطالعه بیشتر ر.ک: محمد مهدی پورعلی‌فرد، نکته‌هایی دربارة روش تربیت دینی نسل جوان و نوجوان، انتشارات شاکر، چاپ اول، 1379، فصل‌های 2، 3، 4. [6] . برای مطالعه بیشتر در این خصوص ر.ک: ناصر باهنر، آموزش مفاهیم دینی همگام با روان‌شناسی رشد، سازمان تبلیغات اسلامی، 1378، چاپ اول، فصل 5. [7] . ر.ک: عبدالعظیم کریمی، رویکردهای نمادین به تربیت دینی، انتشارات قدیانی، چاپ دوم، 1378، فصل‌های 4 و 5. [8] . راه حل پنجم منعکس کنندة دیدگاه دکتر خانم دادستان، متخصص در زمینة علوم روان‌شناسی و تربیتی می‌باشد که به صورت شفاهی طرح نموده‌اند و با توجه به اهمیت این دیدگاه و نیز جایگاه علمی ایشان، بیان گردید. ( اندیشه قم )
عوامل بسیاری در این زمینه نقش دارند که به عنوان نمونه به مواردی می‌توان اشاره نمود الف: عوامل خسته کننده 1. بی‌توجهی به سطح رشد شناختی دانش‌آموزان؛ اصول و آموزه‌های دینی بیشتر جنبة انتزاعی دارند، که یادگیری شایسته و مناسب آن رشد شناختی بیشتر و برتری را می‌طلبد،[1] اما دیده میشود پیش از آنکه ذهنیت کودکان آمادة دریافت این مفاهیم و دروس باشند، به آنها عرضه میشود، لذا مناسب است که در برنامه‌ریزی و شیوة تدریس، به ویژگی‌های سنی کودکان و دانش‌آموزان توجه جدّی شود. 2. حجم زیاد مطالب؛ علاوه بر آنکه ویژگی‌های سنّی و شناختی دانش‌آموزان مورد توجه واقع نمی‌شود، درس دینی که به دانش‌آموزان ارایه میشود، از حجم انبوهی برخوردار است، بگونه‌ای که درک و فهم آن در زمان کوتاه اختصاص یافته در برنامه‌های درسی دشوار می‌باشد. 3. اهتمام اندک خانواده‌ها به تربیت دینی فرزندان یکی از عوامل اصلی آنکه دانش‌آموزان درس دینی را خسته کننده و مشکل‌آفرین می‌دانند. عدم آشنایی آنان با این موضوعات و اهتمام اندک خانواده‌ها به تربیت دینی فرزندان است.[2] اگر والدین از سنین پایین فرزندان‌شان‌را با مفاهیم و آموزه‌های دینی آشنا کنند و آموزش موضوعات دینی را در قالب تربیت دینی ارایه کنند، کودکان به‌صورت طبیعی با این مفاهیم و موضوعات آشنا می‌شوند و در مدرسه احساس خستگی نمی‌کنند. 4. مربیان و معلمان غیر متخصص و کار ناآزموده آموزش درس دینی شیوه و سبک خاصی را می‌طلبد که می‌بایست مربیان و معلمان علاوه بر آشنایی با اصول و مبانی رشد و یادگیری، از مهارت‌های لازم برخوردار باشند اما شواهد نشان می‌دهد که عمدة آموزگاران و معلمان درس دینی از آموزش‌های علمی و شغلی کافی که آنان را برای انجام صحیح و شایسته تدریس موضوعات دینی مهیّا سازد، برخوردار نیستند. تعداد اندکی از آنان در علوم تربیتی و روان‌شناسی تحصیل کردهاند و شاید اغلب معلمان و مربیان خود با مسایل و موضوعات دینی به‌صورت مطلوب آشنایی ندارند، از این‌رو درس دینی برای آنان درسی خواهد بود که به‌صورت سطحی ارایه میشود و تنها به حفظ و تلقین اکتفا می‌کند، بی‌آنکه به درک صحیح یا فراگیری کامل، توجهی داشته باشند.[3] 5. بی‌اعتنایی به اقناع منطقی دانش‌آموزان بسنده کردن به حفظ، تلاوت و بیان ساده و سطحی موضوعات درس دینی بی‌آنکه حکمت و فایدة موضوعات دینی در حدّ قابل فهم دانش‌آموزان، ارایه شود، از دیگر مشکلات و عوامل اصلی بی‌علاقه شدن و احساس خستگی دانش‌آموزان از درس دینی است. بیان موضوعات و احکام دینی بدون توجه به حکمت‌ها و ابعاد تربیتی آن، باعث خستگی و کاهش علاقه دانش‌آموزان به این درس میشود، زیرا دانش‌آموزان برداشت‌شان از درس دینی یکسری مفاهیم خشک و بی‌روحی است که هیچ اثر و نتیجه‌ای در زندگی واقعی آنها ندارد. لذا نگرش و نحوه برخوردشان با درس دینی تا حدودی منفی است.[4] 6. انتزاعی بودن مفاهیم و موضوعات درس دینی یکی دیگر از عواملی که باعث شده درس دینی خسته کننده باشد و دانش‌آموزان علاقة چندانی از خود نشان ندهند، ماهیت و محتوای درس دینی است که تشکیل یافته از یکسری مفاهیم و موضوعات انتزاعی و ذهنی می‌باشد، موضوعاتی که در دروس دینی مطرح میشود، کمتر با موضوعات ملموس و محسوس که دانش‌آموزان با آنها سر و کار دارند، در ارتباط است، لذا فهم و درک آنها برای دانش‌آموزان که از نظر رشد شناختی به مرحلة درک مسایل انتزاعی و رشد عملیات عینی نرسیده‌اند، بسیار مشکل می‌باشد. ب: بخش دوم سوال به این مربوط میشود که: با وجود تمامی این مشکلات چگونه باید برخورد کرد؟ آیا برنامه‌های متنوع و جذّاب جنبی مفید نمی‌باشد؟ برنامه‌های متنوع و جذّاب جنبی گرچه می‌تواند مفید باشد اما به طور کلی مشکل آموزش درس دینی را حل نمی‌کند و شاید هم در پاره‌ای موارد نتیجة منفی بدنبال داشته باشد و آن این‌که اگر در کنار درس دینی زمینه و امکانات تفریحی برای دانش‌آموزان فراهم شود بگونه‌ای که جذّابیت آنها بیش از درس دینی باشد، دانش‌آموزان، بیشتر به سوی آنها علاقه پیدا می‌کنند و کمتر به درس دینی اهمیت می‌دهند، بنابراین باید بدنبال راه حل‌هایی بود که بجای پرداختن به مسایل حاشیه‌ای مشکل اصلی یعنی مشکل در روش تدریس، محتوای متون درس دینی و... را حلّ نمود، عمده‌ترین راه حل‌های مشکل یاد شده عبارتند از: 1. تربیت معلّمان و مربیّان شایسته دانشکده‌ها ومراکز تعلیم و تربیت به تربیت معلمان و مربیان دلسوز و علاقمند به مسایل دینی اقدام نموده، از این پس سعی شود که تدریس موضوعات دینی به افراد با تجربه و کار آزموده واگذار شود. برخوردار بودن از هنر جذب دانش‌آموزان و... 2. بازنگری و اصلاح محتوایی متون درس دینی[5] با توجه به مشکلات یاد شده، ضروری به نظر می‌رسد که محتوای متون درس دینی به سبک روان، قابل فهم و متناسب با ویژگی‌های سنّی دانش‌آموزان تهیه شود؛ و اساساً از گنجانیدن و طرح مفاهیم عمیق و انتزاعی دینی برای دانش‌آموزان سال‌های اول و... جداً خودداری شود. 3. استفاده از مثال‌های روشن و قابل فهم طرح موضوعات دینی در قالب مثال‌های جذّاب و با زبان ساده، در درک دانش‌آموزان از درس دینی و ایجاد انگیزه در آنها می‌تواند بسیار مفید و راهگشا باشد.[6] 4. اهتمام به تربیت دینی کودکان از سوی خانواده‌ها الگو و محیط، اثر مستقیمی در شکل‌گیری شخصیت دینی فرد دارد، اگر کودک در خانه و خانواده‌ای رشد یابد که زندگی ناب اسلامی دارد و به تربیت دینی فرزندان اهتمام می‌ورزند، کودکان به مرور زمان با مفاهیم و موضوعات دینی آشنایی پیدا نموده و به دین علاقمند می‌شوند، و هنگامی که به مدرسه می‌روند نیز به درس دینی از خود علاقه نشان خواهند داد. 5. ارایه درس دینی به صورت غیر مستقیم[7] برخی صاحبنظران و کارشناسان مسایل روان‌شناسی و تربیتی راه حل اصلی را در این می‌دانند که درس دینی باید به صورت غیر مستقیم ارایه شود. یعنی به جای آنکه کتاب مستقلی و درس خاصی به موضوعات دینی اختصاص داده شود، موضوعات دینی در لابلای کتاب‌های دیگر و در قالب مثال‌هایی متناسب با آن دروس ارایه شود. استدلال این صاحبنظران بر این است که: 1. استفاده از روش غیر مستقیم بسیار مفید و موثرتر از روش مستقیم است لذا، جذابیت دروس دیگر و علاقمندی دانش‌آموزان به آنها، باعث میشود که موضوعات دینی را نیز به صورت غیر مستقیم، بیاموزند 2. دین و موضوعات دینی با تمام ابعاد زندگی انسان آمیخته است، لذا محدود کردن درس دینی را به کتاب خاص و زمان ویژه، باعث جدایی دین از دیگر ابعاد زندگی انسان میشود، دین مانند هنر و... نیست که مربوط به بخشی از زندگی انسان باشد و لذا در قالب کتاب خاصی ارایه شود، بلکه دین در همه ابعاد زندگی و همه موضوعات درسی از جمله هنر، ادبیات، علوم و... مطرح است، از این‌رو آموزش درس دینی نیز باید در ضمن دروس دیگر انجام شود.[8] 6. مرتبط ساختن درس دینی با مسایل روز و ضروری زندگی موضوعات دینی به یکسری مباحث اعتقادی خلاصه نمی‌شود بلکه تمام گسترة زندگی انسان و مسایل آن را در برمی‌گیرد، یکی از عوامل اصلی این‌که برخی نگرش منفی نسبت به دین و مسایل دینی دارند، ناآشنایی آنها با گسترة مسایل دینی و نقش آن در زندگی است، باید موضوعات دینی در قالب مسایل ضروری زندگی و با استفاده از هنر و ادبیات در سنین مختلف برای دانش‌آموزان ارایه شود. معرف کتاب: 1. ناصر باهنر، آموزش مفاهیم دینی همگام با روان‌شناسی رشد، سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ اول، 1378. 2. جان اچ خلاول، رشد شناختی، ترجمه: فرهاد ماهر، رشد، چاپ اول، 1377. 3. عبدالعظیم کریمی، مراحل شکل‌گیری اخلاق در کودک، تربیت، چاپ دوم، 1376. 4. عبدالعظیم کریمی، رویکرد نمادین به تربیت دینی، انتشارات قدیانی، چاپ دوم، 1378. -------------------------------- [1] . برای مطالعه بیشتر ر.ک: منصور و دادستان، دیدگاه پیاژه در گسترة تحول روانی، انتشارات دریا، چاپ اول، 1376. [2] . شکوه نوابی‌نژاد، سه گفتار دربارة راهنمایی و تربیت فرزندان، انجمن اولیأ و مربیان، چاپ پنجم، 1374، فصل 1 تا 4. [3] . برای مطالعه بیشتر ر.ک: شکوه نوابی‌نژاد، همان، بخش سوم، فصل 1 تا 7. [4] . برای مطالعه بیشتر ر.ک: علی نصرآبادی، مدیریت و پیشرفت تحصیلی، موسسه امام عصر (عج)، چاپ اول، 1377. [5] . برای مطالعه بیشتر ر.ک: محمد مهدی پورعلی‌فرد، نکته‌هایی دربارة روش تربیت دینی نسل جوان و نوجوان، انتشارات شاکر، چاپ اول، 1379، فصل‌های 2، 3، 4. [6] . برای مطالعه بیشتر در این خصوص ر.ک: ناصر باهنر، آموزش مفاهیم دینی همگام با روان‌شناسی رشد، سازمان تبلیغات اسلامی، 1378، چاپ اول، فصل 5. [7] . ر.ک: عبدالعظیم کریمی، رویکردهای نمادین به تربیت دینی، انتشارات قدیانی، چاپ دوم، 1378، فصل‌های 4 و 5. [8] . راه حل پنجم منعکس کنندة دیدگاه دکتر خانم دادستان، متخصص در زمینة علوم روان‌شناسی و تربیتی می‌باشد که به صورت شفاهی طرح نموده‌اند و با توجه به اهمیت این دیدگاه و نیز جایگاه علمی ایشان، بیان گردید. ( اندیشه قم )
عنوان سوال:
چگونه درس دینی راتدریس کنیم که احساس خستگی نکنندوچه عواملی باعث می شوداین درس خسته کننده شود؟
پاسخ:
عوامل بسیاری در این زمینه نقش دارند که به عنوان نمونه به مواردی می‌توان اشاره نمود
الف: عوامل خسته کننده
1. بی‌توجهی به سطح رشد شناختی دانش‌آموزان؛ اصول و آموزه‌های دینی بیشتر جنبة انتزاعی دارند، که یادگیری شایسته و مناسب آن رشد شناختی بیشتر و برتری را می‌طلبد،[1] اما دیده میشود پیش از آنکه ذهنیت کودکان آمادة دریافت این مفاهیم و دروس باشند، به آنها عرضه میشود، لذا مناسب است که در برنامه‌ریزی و شیوة تدریس، به ویژگی‌های سنی کودکان و دانش‌آموزان توجه جدّی شود.
2. حجم زیاد مطالب؛ علاوه بر آنکه ویژگی‌های سنّی و شناختی دانش‌آموزان مورد توجه واقع نمی‌شود، درس دینی که به دانش‌آموزان ارایه میشود، از حجم انبوهی برخوردار است، بگونه‌ای که درک و فهم آن در زمان کوتاه اختصاص یافته در برنامه‌های درسی دشوار می‌باشد.
3. اهتمام اندک خانواده‌ها به تربیت دینی فرزندان یکی از عوامل اصلی آنکه دانش‌آموزان درس دینی را خسته کننده و مشکل‌آفرین می‌دانند. عدم آشنایی آنان با این موضوعات و اهتمام اندک خانواده‌ها به تربیت دینی فرزندان است.[2] اگر والدین از سنین پایین فرزندان‌شان‌را با مفاهیم و آموزه‌های دینی آشنا کنند و آموزش موضوعات دینی را در قالب تربیت دینی ارایه کنند، کودکان به‌صورت طبیعی با این مفاهیم و موضوعات آشنا می‌شوند و در مدرسه احساس خستگی نمی‌کنند.
4. مربیان و معلمان غیر متخصص و کار ناآزموده آموزش درس دینی شیوه و سبک خاصی را می‌طلبد که می‌بایست مربیان و معلمان علاوه بر آشنایی با اصول و مبانی رشد و یادگیری، از مهارت‌های لازم برخوردار باشند اما شواهد نشان می‌دهد که عمدة آموزگاران و معلمان درس دینی از آموزش‌های علمی و شغلی کافی که آنان را برای انجام صحیح و شایسته تدریس موضوعات دینی مهیّا سازد، برخوردار نیستند. تعداد اندکی از آنان در علوم تربیتی و روان‌شناسی تحصیل کردهاند و شاید اغلب معلمان و مربیان خود با مسایل و موضوعات دینی به‌صورت مطلوب آشنایی ندارند، از این‌رو درس دینی برای آنان درسی خواهد بود که به‌صورت سطحی ارایه میشود و تنها به حفظ و تلقین اکتفا می‌کند، بی‌آنکه به درک صحیح یا فراگیری کامل، توجهی داشته باشند.[3]
5. بی‌اعتنایی به اقناع منطقی دانش‌آموزان بسنده کردن به حفظ، تلاوت و بیان ساده و سطحی موضوعات درس دینی بی‌آنکه حکمت و فایدة موضوعات دینی در حدّ قابل فهم دانش‌آموزان، ارایه شود، از دیگر مشکلات و عوامل اصلی بی‌علاقه شدن و احساس خستگی دانش‌آموزان از درس دینی است. بیان موضوعات و احکام دینی بدون توجه به حکمت‌ها و ابعاد تربیتی آن، باعث خستگی و کاهش علاقه دانش‌آموزان به این درس میشود، زیرا دانش‌آموزان برداشت‌شان از درس دینی یکسری مفاهیم خشک و بی‌روحی است که هیچ اثر و نتیجه‌ای در زندگی واقعی آنها ندارد. لذا نگرش و نحوه برخوردشان با درس دینی تا حدودی منفی است.[4]
6. انتزاعی بودن مفاهیم و موضوعات درس دینی یکی دیگر از عواملی که باعث شده درس دینی خسته کننده باشد و دانش‌آموزان علاقة چندانی از خود نشان ندهند، ماهیت و محتوای درس دینی است که تشکیل یافته از یکسری مفاهیم و موضوعات انتزاعی و ذهنی می‌باشد، موضوعاتی که در دروس دینی مطرح میشود، کمتر با موضوعات ملموس و محسوس که دانش‌آموزان با آنها سر و کار دارند، در ارتباط است، لذا فهم و درک آنها برای دانش‌آموزان که از نظر رشد شناختی به مرحلة درک مسایل انتزاعی و رشد عملیات عینی نرسیده‌اند، بسیار مشکل می‌باشد.
ب: بخش دوم سوال به این مربوط میشود که: با وجود تمامی این مشکلات چگونه باید برخورد کرد؟ آیا برنامه‌های متنوع و جذّاب جنبی مفید نمی‌باشد؟
برنامه‌های متنوع و جذّاب جنبی گرچه می‌تواند مفید باشد اما به طور کلی مشکل آموزش درس دینی را حل نمی‌کند و شاید هم در پاره‌ای موارد نتیجة منفی بدنبال داشته باشد و آن این‌که اگر در کنار درس دینی زمینه و امکانات تفریحی برای دانش‌آموزان فراهم شود بگونه‌ای که جذّابیت آنها بیش از درس دینی باشد، دانش‌آموزان، بیشتر به سوی آنها علاقه پیدا می‌کنند و کمتر به درس دینی اهمیت می‌دهند، بنابراین باید بدنبال راه حل‌هایی بود که بجای پرداختن به مسایل حاشیه‌ای مشکل اصلی یعنی مشکل در روش تدریس، محتوای متون درس دینی و... را حلّ نمود، عمده‌ترین راه حل‌های مشکل یاد شده عبارتند از:
1. تربیت معلّمان و مربیّان شایسته دانشکده‌ها ومراکز تعلیم و تربیت به تربیت معلمان و مربیان دلسوز و علاقمند به مسایل دینی اقدام نموده، از این پس سعی شود که تدریس موضوعات دینی به افراد با تجربه و کار آزموده واگذار شود. برخوردار بودن از هنر جذب دانش‌آموزان و...
2. بازنگری و اصلاح محتوایی متون درس دینی[5]
با توجه به مشکلات یاد شده، ضروری به نظر می‌رسد که محتوای متون درس دینی به سبک روان، قابل فهم و متناسب با ویژگی‌های سنّی دانش‌آموزان تهیه شود؛ و اساساً از گنجانیدن و طرح مفاهیم عمیق و انتزاعی دینی برای دانش‌آموزان سال‌های اول و... جداً خودداری شود.
3. استفاده از مثال‌های روشن و قابل فهم طرح موضوعات دینی در قالب مثال‌های جذّاب و با زبان ساده، در درک دانش‌آموزان از درس دینی و ایجاد انگیزه در آنها می‌تواند بسیار مفید و راهگشا باشد.[6]
4. اهتمام به تربیت دینی کودکان از سوی خانواده‌ها الگو و محیط، اثر مستقیمی در شکل‌گیری شخصیت دینی فرد دارد، اگر کودک در خانه و خانواده‌ای رشد یابد که زندگی ناب اسلامی دارد و به تربیت دینی فرزندان اهتمام می‌ورزند، کودکان به مرور زمان با مفاهیم و موضوعات دینی آشنایی پیدا نموده و به دین علاقمند می‌شوند، و هنگامی که به مدرسه می‌روند نیز به درس دینی از خود علاقه نشان خواهند داد.
5. ارایه درس دینی به صورت غیر مستقیم[7]
برخی صاحبنظران و کارشناسان مسایل روان‌شناسی و تربیتی راه حل اصلی را در این می‌دانند که درس دینی باید به صورت غیر مستقیم ارایه شود. یعنی به جای آنکه کتاب مستقلی و درس خاصی به موضوعات دینی اختصاص داده شود، موضوعات دینی در لابلای کتاب‌های دیگر و در قالب مثال‌هایی متناسب با آن دروس ارایه شود. استدلال این صاحبنظران بر این است که:
1. استفاده از روش غیر مستقیم بسیار مفید و موثرتر از روش مستقیم است لذا، جذابیت دروس دیگر و علاقمندی دانش‌آموزان به آنها، باعث میشود که موضوعات دینی را نیز به صورت غیر مستقیم، بیاموزند
2. دین و موضوعات دینی با تمام ابعاد زندگی انسان آمیخته است، لذا محدود کردن درس دینی را به کتاب خاص و زمان ویژه، باعث جدایی دین از دیگر ابعاد زندگی انسان میشود، دین مانند هنر و... نیست که مربوط به بخشی از زندگی انسان باشد و لذا در قالب کتاب خاصی ارایه شود، بلکه دین در همه ابعاد زندگی و همه موضوعات درسی از جمله هنر، ادبیات، علوم و... مطرح است، از این‌رو آموزش درس دینی نیز باید در ضمن دروس دیگر انجام شود.[8]
6. مرتبط ساختن درس دینی با مسایل روز و ضروری زندگی موضوعات دینی به یکسری مباحث اعتقادی خلاصه نمی‌شود بلکه تمام گسترة زندگی انسان و مسایل آن را در برمی‌گیرد، یکی از عوامل اصلی این‌که برخی نگرش منفی نسبت به دین و مسایل دینی دارند، ناآشنایی آنها با گسترة مسایل دینی و نقش آن در زندگی است، باید موضوعات دینی در قالب مسایل ضروری زندگی و با استفاده از هنر و ادبیات در سنین مختلف برای دانش‌آموزان ارایه شود.
معرف کتاب:
1. ناصر باهنر، آموزش مفاهیم دینی همگام با روان‌شناسی رشد، سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ اول، 1378.
2. جان اچ خلاول، رشد شناختی، ترجمه: فرهاد ماهر، رشد، چاپ اول، 1377.
3. عبدالعظیم کریمی، مراحل شکل‌گیری اخلاق در کودک، تربیت، چاپ دوم، 1376.
4. عبدالعظیم کریمی، رویکرد نمادین به تربیت دینی، انتشارات قدیانی، چاپ دوم، 1378.
--------------------------------
[1] . برای مطالعه بیشتر ر.ک: منصور و دادستان، دیدگاه پیاژه در گسترة تحول روانی، انتشارات دریا، چاپ اول، 1376.
[2] . شکوه نوابی‌نژاد، سه گفتار دربارة راهنمایی و تربیت فرزندان، انجمن اولیأ و مربیان، چاپ پنجم، 1374، فصل 1 تا 4.
[3] . برای مطالعه بیشتر ر.ک: شکوه نوابی‌نژاد، همان، بخش سوم، فصل 1 تا 7.
[4] . برای مطالعه بیشتر ر.ک: علی نصرآبادی، مدیریت و پیشرفت تحصیلی، موسسه امام عصر (عج)، چاپ اول، 1377.
[5] . برای مطالعه بیشتر ر.ک: محمد مهدی پورعلی‌فرد، نکته‌هایی دربارة روش تربیت دینی نسل جوان و نوجوان، انتشارات شاکر، چاپ اول، 1379، فصل‌های 2، 3، 4.
[6] . برای مطالعه بیشتر در این خصوص ر.ک: ناصر باهنر، آموزش مفاهیم دینی همگام با روان‌شناسی رشد، سازمان تبلیغات اسلامی، 1378، چاپ اول، فصل 5.
[7] . ر.ک: عبدالعظیم کریمی، رویکردهای نمادین به تربیت دینی، انتشارات قدیانی، چاپ دوم، 1378، فصل‌های 4 و 5.
[8] . راه حل پنجم منعکس کنندة دیدگاه دکتر خانم دادستان، متخصص در زمینة علوم روان‌شناسی و تربیتی می‌باشد که به صورت شفاهی طرح نموده‌اند و با توجه به اهمیت این دیدگاه و نیز جایگاه علمی ایشان، بیان گردید.
( اندیشه قم )
- [سایر] سلام من یک مشکل دارم لطفا مرا راهنمایی بفرمایید به مدت چند سال است که بعد از ظهر ها اصلا تمرکز ندارم و درس را نمیتوانم بخوانم همش احساس خستگی ذهنی می کنم و دیگه مطالبو نمی فهمم و سریع از پشت میز درس میروم و این باعث از دست رفتن زمان من و کلا عقب ماندن من در درس شده است. با تشکر
- [سایر] چه عواملی باعث شکست انقلاب مشروطه شد؟
- [سایر] چه عواملی باعث میشود، امام زمان (عج) را نشناسیم؟
- [سایر] در ایران چه عواملی باعث شکل گیری انقلاب اسلامی شد؟
- [سایر] آیا عواملی وجود دارد که احساس مسؤولیت در فرزندان را تقویت کند؟
- [سایر] راه پیش گیری از خواب آلودگی به هنگام مطالعه و احساس خستگی زودرس چیست؟
- [سایر] عواملی که باعث قداست قیام عاشورا و جاودانگی آن پس از قرنها شد، چیست؟
- [سایر] چه عواملی باعث میشود که کودکان در مورد مسائل جنسی خود آگاه باشند؟
- [سایر] چرا بعضی از آدمها همیشه دروغ می‌گویند چه عواملی باعث میشود که دروغ بگویند؟
- [سایر] چه عواملی باعث افزایش امید و تحریک و پویایی ملت ایران می شود؟