چه عواملی باعث افزایش و کاهش روزی در یک خانه می شود لطفاً توضیح دهید؟

انسان که در این سیارة زمین زندگی می کند وجه امتیاز او نسبت به دیگر موجودات این کره قوة عاقله و عقل و اندیشة اوست و او با اندیشیدن در می یابد که اصل وجودی برای بقاء کافی نیست بلکه در بقای خود ناگزیر به استمداد از امور دیگر همچون خوردن آشامیدن، پوشیدن ها و مسکن و غیر نیازمند است و این مایه های بقاء همان رزق است.[1] البته رزق در لغت به معنای عطاء دائمی آمده است و باید گفت که کلمه رزق فقط مختص به مادیات نمی شود بلکه رزق اعم است از مادیات و معنویات کمااینکه در دعاهای موجود است مثلاً: اللهم الرزقنا توفیق اطاعه؛ خدا توفیق اطاعت خود را روزی من گردان، و معنویات نیز اعم است از دنیوی و اخروی کما اینکه در قرآن به نبوت نیز رزق اطلاق شده است.[2]
اصلی ترین عامل در کسب روزی برای انسان تلاش و کوشش همت خود اوست چرا که لیس للإنسان إلا ما سعی[3] برای انسان هیچ چیز نیست مگر آنچه که کوشیده و به دست آورده یعنی اگر تلاش نمود و حرکت کرد خداوند نیز در دامان او برکت می نهد و اگر سستی کرد چیزی جز تنگدستی نصیب خود نکرده است و خداوند در جای دیگر می فرماید: هر کس بر وفق کوشش و تلاش جزا می یابد.[4] و در این رهگذر هر کس کمر همت بست و به دنبال کسب روزی رفت چه مادی و چه معنوی سود جست و هر کسی تنبلی کرد جز زیان افسون برای خود فراهم نکرده است و در عین این تلاش برای کسب روزی از معصومین سفارش شده که حتی نباید غم روزی فردا بخوریم رسول اکرم صلی الله علیه و آله به امام علی علیه السلام می فرماید: لا تهتم برزق غد فان کل غدیأتی برزقه؛[5] خود را به زحمت نینداز برای رزق فردا که هر روز روزی آن روز به همراهش می رسد.
یکی دیگر از عوامل زیادتی روزی که در روایات به آن بسیار سفارش شده است تجارت است مثلاً در کتاب شریف وسائل الشیعه فصلی از احادیث آمده است که فقط ما را تشویق به تولید و تجارت می کند که ما از باب نمونه چند مورد را ذکر می کنیم در حدیثی از امام صادق علیه السلام آمده است: تسعه أعشار الرزق فی التجارة؛ نُه دهم از رزق در تجارت است.[6] و حتی این تشویق به جایی رسیده که معصومین آن را سبب زیادی عقل می دانند در حدیثی از امام صادق آمده است که: تجارت عقل را زیاد می کند.[7] و در مقابل احادیثی نیز آمده اند که دلالت بر کراهت ترک تجارت می کند.
دیگر از عواملی که سبب ازدیاد روزی می شود توکل به خداوند است در تمامی امور زندگی خصوصاً در رزق و روزی چرا که خداوند موجودی را که آفرید و به آن احسن خالقین گفت و او را خلیفه در روی زمین قرار داد هرگز از یاد نمی برد همانطور که روزی پرندگان آسمان و جنبندگان کوچک زیر زمین را از یاد نمی برد. و ما نیز در مقابل وظیفه داریم یاد او را از خاطر دور نکنیم که تنها روزی دهندة ما خداوند است نه کسی دیگری، از حضرت رسول نقل شده است که فرمودند: لوانکم تتوکلون علی الله حق توکله لرزقکم کما یرزق الطیر...[8] هر کس از شما توکل کند به خداوند به گونه ای که حق توکل را ادا کند خداوند روزی شما را خواهد داد کما اینکه روزی پرندگان در آسمان را خواهد داد. و حضرت علی علیه السلام نیز در این باره می فرماید: من توکل علی الله سبحانه کفی و استغنی هر کس توکل کند به خداوند تعالی او را کافی است و خداوند او را بی نیاز از هر چیز دیگری کند.
قناعت و میانه روی در اقتصاد و معیشت خانواده نیز نزدیکی از اسباب جلب روزی است یعنی نه افراط نه تفریط در این باره نیز احادیث بسیاری موجود می باشد حضرت علی علیه السلام می فرمایند: کن قنعا تکن غنیاً[9] یعنی قانع باش تا بی نیاز شوی از دست درازی و استمداد طلبیدن از غیر خداوند و حضرت در جای دیگر می فرماید: هیچ گنجی مانند قناعت نیست.[10]
دیگر از عواملی که باعث ازدیاد روزی می شود شکر نعمت است چرا که شکر نعمت نعمتت افزون کند و کفر نعمت و ناشکری از کفت بیرون کند حضرت علی علیه السلام در این باره می فرماید: شکر نعمة یضاعفها و یزیدها؛[11] در این مورد نیازی به توضیح بیشتر نیست چرا که امری فطری است و دیگر از عوامل جلب روزی خداوند صدقه و قرض دادن است گذشته از آثار دیگری که دارد خداوند خود ضامن برگشت عوض آن شده است کما اینکه در یکی از آیات می فرماید: .... و ما انفقتم من شی فهو یخلفه و هو خیر الرازقین[12] هر چه در راه خداوند انفاق کنید به شما عوض می بخشد و او بهترین روزی دهندگان است و در جای دیگری می فرمایند: آن کیست که به خداوند قرض نیکو دهد تا خداوند بر او چندین برابر برگرداند و پاداشی با لطف و کرامت به او عطا کند.[13] حضرت علی علیه السلام نیز در این باره می فرمایند: استنزلوا الرزق بالصدقه...[14] و در ادامة این حدیث می فرماید: کسی که به گرفتن عوض یقین و باور داشته باشد در بخشیدن سخی و جوانمرد است. ازدواج نیز بنابر قول پیامبر صلی الله علیه و آله یکی دیگر از عواملی است که می توان به وسیلة آن از خداوند روزی طلبید حضرت می فرمایند: استنزلوا الرزق باالنکاح؛ به وسیله ازدواج از خداوند روزی بخواهید.[15] و نیز از عواملی که موجب فقر و تنگذستی می شود اسراف و احتکار است حضرت علی علیه السلام در این باره می فرمایند: سبب الفقر الأسراف؛[16] باعث فقر و تنگدستی اسراف است و دربارة احتکار کننده می فرماید: المحتکر محروم مِن نعمه: احتکار کننده از نعمت محروم است.
عواملی که موجب جلب روزی می شوند را می توان به چند دسته تقسیم کرد گروهی از آنها عملی بودند مانند تجارت قناعت و... و گروهی از آنها به صورت ذکر دعا نماز و یا مناجات است که در کتب ادعیه برای طلب روزی و اسباب فقر وارد شده است که در اینجا مجالی برای ذکر تمام آنها نمی باشد و ما برای نمونه چند مورد از آنها را بصورت فهرست وار که فرصتی برای ذکر منبع آنها هم نیست ذکر می کنیم خواجه نصیر طوسی در کتاب خود به نقل از کتاب آداب المتعلمین اثر زر نوجی می گوید: زیاد گفتن لا حول و لا قوة الا بالله و صلوات فرستادن بر محمد و آل محمد علیهم السلام روزی را زیاد می کند.[17] و خواجه نصیر در همان کتاب خود از کتاب عدة الداعی اثر ابن فهد حلی نقل می کند که حضرت صادق علیه السلام این دعا را برای طلب روزی فرموده اند: یا الله یا الله یا الله اسئلک به حق من حقه علیک عظیم أن تصلی علی محمد و آل محمد و أن تزرقنی العمل بما علمتنی من معرفته حقک و أن تبسط علی ما خظرت من رزقک.[18]
و در مورد نماز برای طلب روزی: روایت است که مردی نزد رسول خدا آمد و گفت یا رسول الله صاحب عیالم و قرض و وام دارم و حالم سخت است دعایی به من یاد دهید تا به وسیلة آن طلب روزی کنم از خداوند حضرت فرمودند وضوی کاملی بگیر و دو رکعت نماز بخوان پس رکوع و سجود آن را تمام به جا آور و سپس بگو یا ماجد یا واحد یا کریم الوجه إلیک بمحمد نبیّ الرحمه... ادامة این دعا در کتاب مفاتیح الجنان شیخ عباس قمی موجود است. حال به صورت فهرست وار اسبابی که باعث ازدیاد روزی و فقر می شود را بیان می کنیم. عوامل زیادی روزی: دعا، دعا برای پدر و مادر سحر خیزی، دوری از فحشاء، روبیدن ‌درب خانه، شستن ظرفها، صلة ارحام، شستن دست پیش از غذا و بعد از غذا، روشن کردن چراغ پیش از غروب آفتاب، خوردن ریزه های طعام کنار سفره، شانه کردن موی، گرفتن ناخن و شارب روز جمعه انگشتر عقیق و فیروزه و یاقوت در دست کردن، دعا برای مؤمن در خلوت، خواندن آیة الکرسی، سلام کردن قل هو الله احد خواندن بعد از داخل شدن به خانه خواندن سورة واقعه در شب پیش از خواب و.. و عواملی که باعث فقر می شود: انجام گناهان خصوصاً دروغگویی، اظهار فقر در حالی که فقیر نیست، خوابیدن بین مغرب و عشا و بعد از اذان صبح تا طلوع آفتاب، عاق والدین، شانه کردن موی در حال ایستاده، جاروب کردن خانه در شب، برطرف نکردن تار عنکبوت از خانه، ناشسته گذاشتن ظرفهای کثیف در منزل و... که مواردش بسیار است.
در پایان قسمتی از خطبة حضرت علی علیه السلام که دربارة روزی فرموده اند نقل می کنیم: روزی ها را مقدر کرد برخی اندک و برخی فراوان دسته ای در تنگی و دسته ای در زندگانی فراخ و آسان، قسمتی کرد به عدالت تا آن را که خواهد بیازماید در زندگانی آسان یا دشوار و بیازماید سپاس و شکیبایی را در توانگر وفادار.
-------------------------------------
[1] . شرح مناجات شعبانیه محمد گیلانی، نشر سایه چاپ، 73، ص 88.
[2] . سید اکبر قرشی (قاموس القرآن) دارالکتب الاسلامیه، سال 1361، ص 81.
[3] . نجم، 53/39.
[4] . طه 20 -15.
[5] . حکم الظاهره، ص 470 نشر سازمان تبلیغات، 72 علی رضا صابری یزدی.
[6] . وسائل الشیعه، ج17، ح 21845، ص 7، مؤسسة آل البیت.
[7] . وسائل ح2185 ج17.
[8] . حکم الظاهر ص470 ح 4678.
[9] . حکم الظاهره، ص478 ح4732.
[10] . حکم الظاهره، ص 479 ح 4739.
[11] . همان ص 475 ح 4711.
[12] . سبا 39.
[13] . حدید12.
[14] . مقدمه ای بر خدمات اجتماعی محمد زاهدی اصل انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی سال 70 ص 76 75.
[15] . نهج الفصاحه، ص 92.
[16] . حکم الظاهره، ص 492، ح 4829.
[17] . شیوة دین پژوهی، نویسندة خواجه نصیر طوسی، ترجمه باقر غباری، انتشارات بدر سال 73، ص 124.
[18] . قسمتی از خطبة 91 ص 83 و 82 ترجمه شهیدی چاپ 76 انتشارات علمی فرهنگی.
( اندیشه قم )