در مورد خدمت دین یا به عبارت دیگر کارکردهای دین مختصراً توضیح دهید.

خدمات دین و در واقع فواید ایمان را می‌توان به طور کلی به حوزة دنیا و آخرت تقسیم کرد. امّا شاید دربارة کارکردهای دین در جهان آخرت صحبت به تمام و کمال گفته شده باشد و در یک بیان کوتاه می‌توان آن را رسیدن به مرتبه‌ای از سعادت در جهان آخرت با توجّه به اعمالی که هر فردی در این دنیا انجام می‌دهد، دانست. ولی اکثر الهیون حوزة کارکردهای دین را به حق شامل دنیای مادی نیز می‌دانند و لذا تلاش ما در این مختصر این خواهد بود تا فهرست‌وار به برخی از این موارد اشاره کنیم. در یک تقسیم‌بندی کلی می‌توان خدمات دین در دنیا را به دو حوزة الف: اجتماعی و ب: فردی تقسیم کرد که در حوزه اجتماعی باید به این موارد اشاره داشته باشیم.
کنترل افراد جامعه و بهبود روابط اجتماعی
انسان در صورتی می‌تواند به کمالات نوعی خود برسد و در زندگی سعادتمند شود که با سایر افراد تشکیل اجتماع دهد و در انجام اعمال حیاتی که انواع و اقسام بسیاری دارد و یک فرد نمی‌تواند به تنهایی همة آن‌ها را انجام دهد با دیگران همکای نماید. این امر، انسانِ اجتماعی را نیازمند به قوانین و مقرراتی می‌سازد که حافظ حقوق افراد باشد و بهرة هر کسی را از مزایای جامعه مشخص نماید. این قوانین و مقررات در صورتی می‌تواند مؤثر باشد که قوانین جزائی دیگری برای تهدید به تخلف و تشویق به اطاعت وجود داشته باشد و برای ضمانت اجرای آن‌ها نیروی حاکمه‌ای با عدل و انصاف و راستی و درستی بر جامعه حکومت نماید. قوانین و مقررات نیز از تخلف و نافرمانی در امان نمی‌ماند مگر این‌که بر پایة اخلاق فاضلة انسانی قرار داده شود و اخلاق هم نمی‌تواند سعادت انسانی را تضمین کند و او را وادار به انجام کارهای شایسته نماید جز این‌که متکی به باورهای اعتقادی به ویژه اعتقاد به خدا و معاد باشد یعنی شخص ایمان داشته باشد که جهان که انسان هم جزئی از آن است خدای یگانه‌ای دارد که همیشه بوده و خواهد بود و کوچک‌ترین چیزی از او مخفی نمی‌ماند و سرانجام همه را به سوی خود بازمی‌گرداند به نیکوکار پاداش و به بدکار کیفر دردناک می‌دهد و سپس در نعمت یا نقمت جاودانه خواهد بود.[1] بنابراین دین از طریق نظارت درونی تأثیر و نقش به‌سزائی در کنترل افراد جامعه و بهبود روابط اجتماعی ایفا می‌کند.
تقدیم منافع مهم‌تر دیگران بر منافع شخص
(باورهای دینی، منشاء پیدایش انگیزه‌های عالی و همت‌های والا، جهت گذشتن از منافع شخصی این جهانی و توجّه به منافع اجتماعی و در نتیجه فعلیت بخشیدن به انفاق و شهادت‌طلبی و ایثار و جان‌بازی است. هم‌چنان که مقابله با ستم‌گران و بی‌توجهی به منافع زودگذر دنیوی است.)[2]
ب. کارکردهای فردی ایمان
1. ابدیت طلبی: همین که ابدیت به فکر بشر می‌آید به جهان دیگر پیوند می‌خورد، در او احساسات و تمایلات ابدیت‌خواهی به وجود می‌آورد. پیدایش این‌گونه تصورات وسیع و گسترده و پیدایش این‌گونه تمایلات و خواسته‌های عظیم در انسان با ساختمان بدنی و جسمانی محدود انسان به هیچ وجه جور در نمی‌آید. اینجاست که یک عدم تعادل عجیب و ناراحت‌کننده‌ای میان آرزوها و خواسته‌های او از یک طرف و استعداد جسمانی خود از طرف دیگر می‌بیند و تنها چیزی که این احساس و این احتیاج را به صورت کامل مطمئن تأمین می‌کند ایمان است.[3]
2. روشن‌بینی و بصیرت: خداوند در سورة انفال آیه 29 می‌فرماید: (إِنْ تَتَّقُوا اللَّهَ یَجْعَلْ لَکُمْ فُرْقاناً) یعنی اگر تقوای الهی داشته باشید خداوند برای شما مایة تمییز و تشخیص قرار می‌دهد. این مضمون علاوه بر این‌که در قرآن کریم آمده، در روایات بسیاری نیز وارد شده است. (دین با ارایة برنامه‌ها و دستورالعمل‌ها، انسان را به تجربة عرفانی و علم حضوری و شهودی سوق می‌دهد و آن را از کجی‌ها و راه‌های منحرف باز می‌دارد. اگر مؤمنانی هم‌چون حارثة بن زید در صدر اسلام به مقام رؤیت شهودی حق و گشودن چشم برزخی رسیدند و در عرصه اجتماعات نیز پیامبر را یاری نموده و مقام وحدت و کثرت را یافتند، به جهت درس‌آموزی از مکتب پیامبر بود.)[4]
3. پیروزی بر شداید: (وَ مَنْ یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً)[5] هر کس که تقوای الهی داشته باشد خداوند برای او راه بیرون شدن از سختی‌ها را قرار می‌دهد (وَ مَنْ یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَلْ لَهُ مِنْ أَمْرِهِ یُسْراً)[6] هر کس که تقوای خدا داشته باشد خداوند یک نوع سهولت و آسانی در کار او قرار می‌دهد. با توجّه به آنچه که در مورد اثر روشن‌بینی و بصیرت تقوا گفتیم؛ اثر دوم یعنی نجات از مهالک و مضایق نیز برای تقوا ثابت می‌شود. وقتی که تقوا پیدا شد راه از چاه تمییز داده می‌شود و انسان کمتر گرفتار می‌شود و اگر گرفتار شد در روشنی تقوا روزنه بیرون رفتن را بهتر پیدا می‌کند.[7]
4. بهجت و انسباط[8]
الف. (خوشبینی) اولین اثر ایمان مذهبی از نظر بهجت‌زائی و انسباط آفرینی (خوشبینی) است خوشبینی به جهان خلقت و هستی. ایمان مذهبی از آن جهت که تلقی انسان را نسبت به جهان شکل خاصی می‌دهد، به این نحو که آفرینش را هدفدار و هدف را خیر و تکامل و سعادت معرفی می‌کند، طبعاً‌ دید انسان را نسبت به کل هستی خوش‌بینانه می‌سازد.
ب. آرامش خاطر؛ انسان فطرتاً جویای سعادت خویش است و آنچه مایة سعادت انسان است دو چیز است: 1. تلاش 2.اطمینان به شرایط محیط. به عنوان مثال موفقیت دانش‌آموز معلول دو چیز است سعی و تلاش خود و دیگری مساعدت و آمادگی محیط مدرسه و تشویق وترغیب اولیاء مدرسه. تکلیف انسان با خودش روشن است ولی آنچه انسان را به اضطراب و نگرانی می‌اندازد این سؤال است که آیا انجام این کارِ خوب فایده دارد؟ آیا صداقت و امانت‌داری بیهوده است؟ ایمان مذهبی به حکم‌ این‌که به انسان که یک طرفه معامله است نسبت به جهان دیگر که طرف دیگر معامله است اعتماد و اطمینان می‌بخشد، دلهره و نگرانی نسبت به جهان را در برابر انسان زایل می‌سازد و به جای آن به او آرامش خاطر می‌دهد.
ج. برخورداری بیشتر از لذت‌های معنوی مانند لذتی که انسان از احسان و خدمت و یا از محبوبیت و احترام و یا از موفقیت می‌برد که این لذات از لذات مادی هم قوی‌تر و هم دیرپاتر است. لذت عبادت هم از این گونه لذات است.
5. (کاهش ناراحتی‌ها) ایمان مذهبی در انسان نیروی مقاومت می‌آفریند، تلخی‌ها را شیرین می‌کند، انسان با ایمان می‌داند هر چیزی در جهان حساب معینی دارد و اگر عکس‌العمل‌اش در برابر تلخی‌ها به نحو مطلوب باشد، فرضاً خود این امر غیر قابل جبران باشد به نحو دیگری از طرف خداوند متعال جبران می‌شود. قیافة مرگ در چشم فرد با ایمان، با آنچه در چشم فرد بی‌ایمان می‌نماید عوض می‌شود از نظر چنین فردی مرگ نیستی و فنا نیست بلکه انتقال از جهان عمل و کشت است به جهان نتیجه و محصول. از این رو چنین فردی نگرانی‌های خویش را از مرگ‌، با کوشش در کارهای نیک که در زبان دین (عمل صالح) نامیده می‌شود برطرف می‌سازد.[9]
علاوه بر کارکرد‌های دین به طور کلی در رابطه با کارکرد هر یک از عبادات، مناسک و یا احکام شریعت اسلام نیز مطالب بسیاری بیان شده که در صورت نیاز می‌توانید در فهرست‌ منابعی برای مطالعة بیشتر به آن کتاب‌ها مراجعه فرمائید.
منابعی برای مطالعة بیشتر
1. عبدالله جوادی آملی، اسرار عبادات، تهران، انتشارات الزهرا، چاپ هفتم، 1376.
2. عبدالحسین خسروپناه، کلام جدید، قم، مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی حوزة علمیة قم، چاپ اول 1379، ص 245 تا 267.

--------------------------------------------------------------------------------
[1] . محمد حسین طباطبائی، مجموعة پرسش‌ها و پاسخ‌ها، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ اول، 1371، جلد دوم، ص 259 تا 262.
[2] . عبدالحسین خسروپناه، کلام جدید، قم مرکز مطالعات و پژوهش‌های حوزة علمیه، چاپ اول، 1379، ص 258.
[3] . مرتضی مطهری، امدادهای غیبی در زندگی بشر، تهران، انتشارات صدرا، چاپ ششم، 1372، ص 40 تا 43.
[4] . عبدالحسین خسروپناه، کلام جدید، ص 263.
[5] . سورة طلاق، آیة 2.
[6] . سورة طلاق، آیة 4.
[7] . مرتضی مطهری، ده گفتار. تهران، انتشارات صدرا، چاپ نهم، 1373، ص 57 تا 64.
[8] . مرتضی مطهری، انسان و ایمان، تهران انتشارات صدرا، چاپ دهم، 1373، ص 39 تا 44.
[9] . مرتضی مطهری، انسان و ایمان، ص 35 تا 37.