سرزنش
سرزنش سخن توبیخ آمیز گفتن به کسى و بازخواست کردن او در برابر لغزشى است که از او سر زده است. سرزنش از الفاظی است که در فقه کاربرد دارد.
چرا در امر فحشا، زن بیش از مردمورد سرزنش قرار می‌گیرد؟
یکی از پرسش‌هایی که مطرح است این است که در امر فحشا، با این که زن و مرد به صورت مساوی شریک هستند، ولی زن بیشتر مورد سرزنش و نکوهش قرار می‌گیرد؛ چرا؟ برخی این اشکال را تقویت نموده و می‌گویند اگر مرد قوی‌تر است، پس او باید بیشتر در مقام کنترل خود برآید و اگر زن و مرد مرتکب عمل زشتی شده‌اند، مرد لایق سرزنش بیش‌تری است تا زن. این اشکال، قبل از این که به اصل دین بازگردد و ناشی از شناخت و معرفت به تعالیم دین باشد، از عادت‌ها و سنن غلط در جوامع دینی سرچشمه می‌گیرد. هرگز در متون دینی نیامده است که در ارتکاب اعمال خلاف دین، جنس زن باید بیشتر از مرد مورد مذمّت واقع شود. در این گونه اعمال که جامعه‌ی انسانی را تهدید و ارکان نظام اجتماعی را متزلزل می‌کند، اسلام برای زن و مرد، مجازات مساوی در نظر گرفته است و این که در برخی از موارد، عرف مردم، در یک عمل خاص، گناه فردی را شدیدتر از دیگری می‌بیند، ناشی از جای‌گزینی سنت‌های قومی و قبیله‌ای به جای سنت‌های دینی است. باید تلاش نمود نخست، سنن غلط را از بین برد و سپس با خرافه‌زدایی، زمینه‌ای را برای اجرای تعالیم واقعی دین فراهم نمود. پس پاسخ این پرسش این است که چنین چیزی در اسلام وجود ندارد که زن بیش از مرد مورد سرزنش واقع شود؛ البته تفکر اعراب جاهلیت قبل از اسلام همین بوده است و برخی از مفسران در تعلیل زنده به گور کردن دختران در میان برخی از اقوام عرب، وجود همین اندیشه را دخیل می‌دانند. نظر صاحب تفسیر المیزان نیز همین است. ایشان ضمن بحثی طولانی درباره‌ی هویت زن در اسلام، می‌فرمایند: از بقایای خرافات اعراب جاهلی بعد از اسلام این است که اگر زن و مرد مرتکب عمل زشت زنا گردند، ننگ در دامن زن تا ابد می‌ماند؛ هر چند هم توبه کرده باشد، ولی دامن مرد ننگین نمی‌شود هر چند که توبه هم نکرده باشد. باید دانست که اسلام این عمل نکوهیده را هم برای زن ننگ می‌داند و هم برای مرد، و هر دو را مستحق عذاب و عقوبت می‌داند.[1] پس اگر تفکری باطل و فرهنگی ناصواب در میان گروهی از مردم جامعه‌ی اسلامی، رایج باشد، نباید آن را به نام دین تمام کرد. مقررات اجتماعی اسلام بسیار دقیق‌تر از آن چیزی است که برخی بخواهند به آسانی بر آن خدشه وارد نمایند. برخی از مقرراتِ شرعِ مقدسِ اسلام درباره‌ی زن و مرد، متفاوت است؛ اما این تفاوت‌ها روی حکمت‌های خاصی است که اندیشه و عقل بشری به سختی می‌تواند به سرّ و حکمت آن پی ببرد. در فرهنگ اسلام، ملاک ارزش انسان، قرب الهی و عفت و پاک‌دامنی است و هر آن کس که به این ملاک‌ها نزدیک شود، گرامی است و آن که از تعالیم الهی سرپیچی نماید، در میان مسلمین ارزشی ندارد، چه مرد باشد و چه زن؛ پس جنسیت، معیار ارزش و ضد ارزش بودن نیست، بلکه تقوا و خدا ترسی، میزان و معیار است. پی نوشت: 1. المیزان، ج 2. ص 275 به بعد. منبع: جوانان و پرسش‌های اخلاقی، مصطفی خلیلی، ناشر: مرکز مطالعات و پژوهش‌‌های فرهنگی حوزه علمیه(بهار 1381)
یکی از پرسش‌هایی که مطرح است این است که در امر فحشا، با این که زن و مرد به صورت مساوی شریک هستند، ولی زن بیشتر مورد سرزنش و نکوهش قرار می‌گیرد؛ چرا؟ برخی این اشکال را تقویت نموده و می‌گویند اگر مرد قوی‌تر است، پس او باید بیشتر در مقام کنترل خود برآید و اگر زن و مرد مرتکب عمل زشتی شده‌اند، مرد لایق سرزنش بیش‌تری است تا زن. این اشکال، قبل از این که به اصل دین بازگردد و ناشی از شناخت و معرفت به تعالیم دین باشد، از عادت‌ها و سنن غلط در جوامع دینی سرچشمه می‌گیرد. هرگز در متون دینی نیامده است که در ارتکاب اعمال خلاف دین، جنس زن باید بیشتر از مرد مورد مذمّت واقع شود. در این گونه اعمال که جامعه‌ی انسانی را تهدید و ارکان نظام اجتماعی را متزلزل می‌کند، اسلام برای زن و مرد، مجازات مساوی در نظر گرفته است و این که در برخی از موارد، عرف مردم، در یک عمل خاص، گناه فردی را شدیدتر از دیگری می‌بیند، ناشی از جای‌گزینی سنت‌های قومی و قبیله‌ای به جای سنت‌های دینی است. باید تلاش نمود نخست، سنن غلط را از بین برد و سپس با خرافه‌زدایی، زمینه‌ای را برای اجرای تعالیم واقعی دین فراهم نمود. پس پاسخ این پرسش این است که چنین چیزی در اسلام وجود ندارد که زن بیش از مرد مورد سرزنش واقع شود؛ البته تفکر اعراب جاهلیت قبل از اسلام همین بوده است و برخی از مفسران در تعلیل زنده به گور کردن دختران در میان برخی از اقوام عرب، وجود همین اندیشه را دخیل می‌دانند. نظر صاحب تفسیر المیزان نیز همین است. ایشان ضمن بحثی طولانی درباره‌ی هویت زن در اسلام، می‌فرمایند: از بقایای خرافات اعراب جاهلی بعد از اسلام این است که اگر زن و مرد مرتکب عمل زشت زنا گردند، ننگ در دامن زن تا ابد می‌ماند؛ هر چند هم توبه کرده باشد، ولی دامن مرد ننگین نمی‌شود هر چند که توبه هم نکرده باشد. باید دانست که اسلام این عمل نکوهیده را هم برای زن ننگ می‌داند و هم برای مرد، و هر دو را مستحق عذاب و عقوبت می‌داند.[1] پس اگر تفکری باطل و فرهنگی ناصواب در میان گروهی از مردم جامعه‌ی اسلامی، رایج باشد، نباید آن را به نام دین تمام کرد. مقررات اجتماعی اسلام بسیار دقیق‌تر از آن چیزی است که برخی بخواهند به آسانی بر آن خدشه وارد نمایند. برخی از مقرراتِ شرعِ مقدسِ اسلام درباره‌ی زن و مرد، متفاوت است؛ اما این تفاوت‌ها روی حکمت‌های خاصی است که اندیشه و عقل بشری به سختی می‌تواند به سرّ و حکمت آن پی ببرد. در فرهنگ اسلام، ملاک ارزش انسان، قرب الهی و عفت و پاک‌دامنی است و هر آن کس که به این ملاک‌ها نزدیک شود، گرامی است و آن که از تعالیم الهی سرپیچی نماید، در میان مسلمین ارزشی ندارد، چه مرد باشد و چه زن؛ پس جنسیت، معیار ارزش و ضد ارزش بودن نیست، بلکه تقوا و خدا ترسی، میزان و معیار است. پی نوشت: 1. المیزان، ج 2. ص 275 به بعد. منبع: جوانان و پرسش‌های اخلاقی، مصطفی خلیلی، ناشر: مرکز مطالعات و پژوهش‌‌های فرهنگی حوزه علمیه(بهار 1381)
پاسخ:
یکی از پرسش‌هایی که مطرح است این است که در امر فحشا، با این که زن و مرد به صورت مساوی شریک هستند، ولی زن بیشتر مورد سرزنش و نکوهش قرار می‌گیرد؛ چرا؟
برخی این اشکال را تقویت نموده و می‌گویند اگر مرد قوی‌تر است، پس او باید بیشتر در مقام کنترل خود برآید و اگر زن و مرد مرتکب عمل زشتی شده‌اند، مرد لایق سرزنش بیش‌تری است تا زن.
این اشکال، قبل از این که به اصل دین بازگردد و ناشی از شناخت و معرفت به تعالیم دین باشد، از عادت‌ها و سنن غلط در جوامع دینی سرچشمه می‌گیرد.
هرگز در متون دینی نیامده است که در ارتکاب اعمال خلاف دین، جنس زن باید بیشتر از مرد مورد مذمّت واقع شود. در این گونه اعمال که جامعه‌ی انسانی را تهدید و ارکان نظام اجتماعی را متزلزل می‌کند، اسلام برای زن و مرد، مجازات مساوی در نظر گرفته است و این که در برخی از موارد، عرف مردم، در یک عمل خاص، گناه فردی را شدیدتر از دیگری می‌بیند، ناشی از جای‌گزینی سنت‌های قومی و قبیله‌ای به جای سنت‌های دینی است. باید تلاش نمود نخست، سنن غلط را از بین برد و سپس با خرافه‌زدایی، زمینه‌ای را برای اجرای تعالیم واقعی دین فراهم نمود. پس پاسخ این پرسش این است که چنین چیزی در اسلام وجود ندارد که زن بیش از مرد مورد سرزنش واقع شود؛ البته تفکر اعراب جاهلیت قبل از اسلام همین بوده است و برخی از مفسران در تعلیل زنده به گور کردن دختران در میان برخی از اقوام عرب، وجود همین اندیشه را دخیل می‌دانند. نظر صاحب تفسیر المیزان نیز همین است. ایشان ضمن بحثی طولانی درباره‌ی هویت زن در اسلام، می‌فرمایند:
از بقایای خرافات اعراب جاهلی بعد از اسلام این است که اگر زن و مرد مرتکب عمل زشت زنا گردند، ننگ در دامن زن تا ابد می‌ماند؛ هر چند هم توبه کرده باشد، ولی دامن مرد ننگین نمی‌شود هر چند که توبه هم نکرده باشد. باید دانست که اسلام این عمل نکوهیده را هم برای زن ننگ می‌داند و هم برای مرد، و هر دو را مستحق عذاب و عقوبت می‌داند.[1]
پس اگر تفکری باطل و فرهنگی ناصواب در میان گروهی از مردم جامعه‌ی اسلامی، رایج باشد، نباید آن را به نام دین تمام کرد. مقررات اجتماعی اسلام بسیار دقیق‌تر از آن چیزی است که برخی بخواهند به آسانی بر آن خدشه وارد نمایند. برخی از مقرراتِ شرعِ مقدسِ اسلام درباره‌ی زن و مرد، متفاوت است؛ اما این تفاوت‌ها روی حکمت‌های خاصی است که اندیشه و عقل بشری به سختی می‌تواند به سرّ و حکمت آن پی ببرد. در فرهنگ اسلام، ملاک ارزش انسان، قرب الهی و عفت و پاک‌دامنی است و هر آن کس که به این ملاک‌ها نزدیک شود، گرامی است و آن که از تعالیم الهی سرپیچی نماید، در میان مسلمین ارزشی ندارد، چه مرد باشد و چه زن؛ پس جنسیت، معیار ارزش و ضد ارزش بودن نیست، بلکه تقوا و خدا ترسی، میزان و معیار است.
پی نوشت:
1. المیزان، ج 2. ص 275 به بعد.
منبع: جوانان و پرسش‌های اخلاقی، مصطفی خلیلی، ناشر: مرکز مطالعات و پژوهش‌‌های فرهنگی حوزه علمیه(بهار 1381)
- [سایر] آیا نسبت فحشا به عایشه درست است؟
- [آیت الله علوی گرگانی] در خیابانها بعضی از جوانان روابط نامشروع با دختران دارند در صورتی که انسان بداند اگر امر به معروف کند مورد توهین یا ضرب و شتم قرار می‌گیرد وظیفه چیست؟
- [سایر] ازدواج با فحشا، چه فرقی با هم دارند؟ در ازدواج هم مثل فحشا، مرد نفقه می دهد و بهره جنسی می برد!
- [سایر] در این زمان که امام عصر (عج) غایب است، باز هدایت امر انجام می‌گیرد یا نه؟
- [سایر] سلام. زنی که همسر دوم میشود، آیا گناهکار است؟ یعنی مورد نفرین زن اول قرار می‌گیرد؟ یا از نظر شرع خطایی نکرده است؟
- [سایر] آیا نظام اعتقادی اسلام در سنجش عقلانی قرار می‌گیرد؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] اگر امر شوهر در تقابل با امر ولی فقیه قرار بگیرد اطاعت از کدامیک لازم است؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] اگر امر شوهر در تقابل با امر ولی فقیه قرار بگیرد اطاعت از کدامیک لازم است؟
- [سایر] چه کسی نباید تهمت زننده را سرزنش کند؟
- [سایر] زنی که مرتب برای افراد متعدد در عقد نکاح موقت قرار می‌گیرد، نیاز به عده دارد؟
- [آیت الله شبیری زنجانی] هر گاه انسان کسی را وصیّ کند و بگوید که اگر آن کس بمیرد فلانی وصیّ باشد، بعد از آن که وصیّ اوّل مرد، مسؤولیّت امر بر عهده وصیّ دوم قرار می‌گیرد.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . درجه سوم از امر به معروف و نهی از منکر آن است که اگر معصیتکار، به زبان خوش و کلام حسن، ترک معصیت نکرد، با غلظت و کلام خشن و تعییر و سرزنش، امر و نهی کند با مراعات ترتیب درجات زبری و خشونت.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . امر به معروف و نهی از منکر، یکی از تعالیم مهمه اسلامی است که حیثیت و شرافت و بقاء عزت و ترقی و تعالی مسلمانان، و اجرای احکام و جلوگیری از فحشا و فساد و تأمین امنیت اجتماعی، به آن وابسته است.
- [آیت الله بهجت] خون اگر عرفاً دارای مالیت باشد و منافع حلالی داشته باشد که در معامله مورد قصد قرار می‌گیرد، فروش آن اشکال ندارد.
- [آیت الله اردبیلی] وزن یا حجم خونی که مورد خرید و فروش قرار می‌گیرد، باید معلوم باشد، ولی در صورتی که وزن و مقدار آن را ندانند، میتوانند مصالحه نمایند.
- [آیت الله مظاهری] اشاعه فحشا (یعنی پراکنده کردن فساد و زشتکاری) از گناهان کبیره در اسلام است و قرآن شریف برای کسی که دوست دارد گناهان آشکار شوند، عذاب دنیا و آخرت را وعده داده است، چه برسد که بخواهد عمل اشاعه فحشا را انجام دهد: (انَّ الَّذینَ یُحِبُّونَ أَنْ تَشیعَ الْفاحِشَةَ فِی الَّذینَ امَنُوا لَهُمْ عَذابٌ الیمٌ فِی الدُّنْیا وَ الْاخِرَة)[1] (به تحقیق کسانی که دوست میدارند که زشت کاری در میان آنان که ایمان آوردهاند، شیوع پیدا کند، برای آنان در دنیا و آخرت عذابی پر درد خواهد بود.) و آن اقسامی دارد: الف) عیبی را به دروغ نسبت دادن به کسی و آن را درمیان مردم شیوع دادن، و این قسم علاوه بر گناه اشاعه فحشا، گناه تهمت را نیز دارد، و افرادی که دامن به آن شایعه میزنند و آن را برای دیگران می‌گویند، اگر بدانند که تهمت است، گناهشان مثل کسی است که شایعه را اختراع نموده و اگر ندانند، حرام است و گناه اشاعه فحشا را دارد، علاوه بر اینکه آن شایعه تهمت است و گناه از آن را نیز دارد. ب) پخش کردن عیبی که در کسی هست در میان مردم، و این صورت علاوه بر گناه اشاعه فحشا، گناه غیبت را نیز دارد. ج) گناهی را علنی و در میان مردم انجام دادن، نظیر بیرون آمدن زن با وضع جلف یا بدحجاب و یا بیحجاب و نظیر پخش موسیقیهای شهوتانگیز و پخش غناها و آهنگهای محرّک و یا پخش گفتههای جلف و محرّک در میان مردم و نظیر پخش کتاب‌های عشقی و رمانهای محرّک و امثال اینها، و این صورت علاوه بر گناهی که مترتّب بر اصل کار است، گناه اشاعه فحشا را نیز دارد و در بسیاری از موارد، گناه دوّم بالاتر از گناه اوّل است.
- [آیت الله مظاهری] مأموم نباید جلوتر از امام بایستد بلکه باید مساوی یا قدری عقبتر از امام بایستد، و چنانچه قد او بلندتر از امام باشد به طوری که در رکوع و سجودش جلوتر از امام قرار می‌گیرد اشکال ندارد.
- [آیت الله بهجت] مالی که مورد وصیت قرار می‌گیرد باید قابلیت تملّک داشته باشد؛ پس وصیت به شراب یا سگ و خوک و امثال آنها باطل است، مگر آنکه مقصود او جهت حلالی، مثل وصیت به شراب برای سرکه کردن باشد.
- [آیت الله خوئی] اگر زن بعد از عقد بفهمد که تخمهای شوهرش را کشیدهاند درصورتی که امر را بر آن زن مشتبه کرده باشند می‌تواند عقد را به هم بزند و در غیر فرض اشتباه کاری احتیاط ترک نشود.
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] اگر زن بعد از عقد بفهمد که تخمهای شوهرش را کشیده اند؛ در صورتی که امر را بر آن زن مشتبه کرده باشند؛ می تواند عقد را به هم بزند و در غیر این فرض اشتباه اندازی احتیاط ترک نشود.