تاثیر نیت در اعمال چگونه است و چگونه در قیامت سنجش اعمال بر اثر نیت انجام می‌گیرد؟

نیت به معنای انگیزه و آگاهی و توجه به هدف است. بنابراین نیت روح عبادت است چنان که پیامبر گرامی اسلام (ص) فرمودند: (لا عمل الا بنیة)(1) (هیچ عملی نیست [یعنی دارای ارزش نیست‌] مگر اینکه به واسطه نیت باشد). همه اعمال و کردار آدمی، تنها در صورتی ارزش دارد که مبتنی بر نیت باشد زیرا رفتار آدمی بر دو قسم است:
یک. برخی رفتارشان مبتنی بر عادت صرف است یعنی، انسان بدون اینکه بداند چه می‌کند و بدون توجه به آن عملی را انجام دهد، مثل نمازهای بسیاری از ما که ابتداء تا انتهای نماز را بدون توجه به آن انجام می‌دهیم. چنین عملی ارزش ندارد، زیرا اگر چه در ظاهر با نیت انجام شده است، اما در واقع عمل بدون نیت یعنی، بدون انگیزه و آگاهی و هدف و توجه به مضمون و مقصد و مقصود آن است.
دو. برخی رفتار و کردارشان با توجه و آگاهی بدان عمل است که از آن به عمل با نیت تعبیر می‌شود. چنین عملی دارای ارزش است، زیرا از روی توجه است نه صرف عادت.
توضیح این نکته ضروری است که نیتی ارزش دارد که مبتنی بر اخلاص باشد، یعنی، انگیزه انسان فقط خدا و نزدیکی به او باشد،(2) حال که چنین است، روشن می‌شود که در قیامت به ظاهر، رفتار و کردار آدمیان نگاه نمی‌شود بلکه به باطن و حقیقت و انگیزه درونی بنده توجه می‌شود و سنگینی و سبکی اعمال به میزان توجه و اخلاص ما بر می‌گردد. از طرف دیگر رابطه نیت با وجودانسان و کمالات او امری قراردادی نیست بلکه نیت خالص، حاصل معرفت و باورهای صحیح و محکم انسانها است، هر قدر یقین نسبت به خداوند متعال و حاضر و ناظر بودن او و باور مرگ و معاد و مسؤولیت‌های اخروی درجان آدمی ریشه‌دارتر شود نیت او هم خالص‌تر شده و در نتیجه به کمال و قرب الهی نزدیک‌تر خواهد شد.
البته نیت در کنار اعمال صالح است که انسان را به مراتب عالی می‌رساند و در قالب مثال، می‌توان نیت را به ضریب اعمال تشبیه کرد و نمودار تکامل و رشد انسان را می‌توان بدین گونه ترسیم نمود:
معرفت---- عقیده---- عمل صالح و خالص---- معرفت بالاتر---- عقیده قوی‌تر---- عمل خالص‌تر----
با این توضیح رابطه نیت با آگاهی، باور و عمل روشن‌تر شده و معلوم می‌شود که نیت خالص چه نقشی در سعادت جاودانه انسان دارد. پس عمل به تنهایی که از روی حرف عادت باشد، ارزشی ندارد. از طرفی نیت بدون عمل نیز بی معنا است بلکه نیت خالص به همراه عمل صالح است که در قیامت به سنجش الهی در می‌آید.
پی‌نوشت‌
(1) اصول کافی، ج 1، ص 70.
(2) مطهری، مرتضی، تعلیم و تربیت در اسلام، ص 196- 193.