1. پاسخ سؤال را در چهار بخش می‌توان ارایه نمود: أ. تعریف "کمال" و تفاوت آن با "تمام" و... ، ب. کمال انسان، ج. کمال انسان از منظر دین اسلام، د. راه رسیدن به کمال.
2 "کمال" گاه مترادف با "تمام" به کار می‌رود و گاه در مفهومی غیر از تمام، و مقابل کمال و تمام، "نقص" است.
3. کمال عبارت است از: فعلیت و هستی محض و نداشتن قوه و استعداد و یا صفت یا اوصافی که فعلیت اخیر شیء، اقتضای واجد شدن آنها را دارد.
4. کمال در درجات و مراحل یک شیء، و تمام تحقق و وجود اجزای یک شیء است . از این رو شیء می‌تواند تمام باشد، ولی کامل نباشد. "پیشرفت" نیز، در برخی استعمالات، مفهومی غیر از مفهوم کمال دارد.
5. موجودات جهان هستی دوگونه‌اند: مادی و مجرد. آنچه که دارای حرکت و استکمال و تکامل است، موجودات مادی‌اند، و کمال هر موجود، متناسب با همان موجود است. موجودات مجرد محض، تمام کمالات خود را از ابتدای خلقت خویش، دریافت نموده‌اند.
6. تشخیص کمال اختیاری انسان از کمال دیگر موجودات دشوارتر است و شناخت کمال انسان، به معنای شناخت ذهنی و علم حصولی به آن است، ولی درک وجدانی و شهودی کمال، برای افرادی میسّر است که خودشان به آن نایل شده باشند.
7. در این که کمال انسان در چیست، میان فلاسفه و دانشمندان اختلاف است و آرای فراوانی وجود دارد، برخی از آنها عبارت اند از:
أ. نظریه‌ی برخورداری از طبیعت، ب. نظریه‌ی قدرت، ج. نظریه‌ی حکما و فلاسفه‌ی اسلامی (عقل)، د. نظریه‌ی عرفا (عشق).
شرح و تفصیل و نقد هر یک از نظریات یاد شده، نیازمند فرصت دیگری است.
8. همه ی ذرات عالم هستی در حال حرکت به سوی کمال و لقای حق‌اند، و مشمول قانون کلی "صیرورت" و "شدن" می‌باشند. "الا الی اللَّه تصیر الامور" و انسان نیز از این قانون، مستثنی نیست.
تفاوت "صیرورت" به معنای تحول و شدن و تکامل با "سیر" به مفهوم حرکت (در اجرام زمینی و آسمانی)، از مطالبی است که از قرآن کریم استفاده می‌شود.
9. مقصد و نهایت همه ی تحول‌ها و تغییرها و شدن‌ها، به ویژه در انسان، همان "ملاقات و قرب الاهی" است.
10. برای رسیدن به کمال انسان، (ملاقات و قرب الاهی)، نیاز به وسیله است و این وسیله همان "بندگی و عبادت" است. بندگی عالی‌ترین مقام و مرحله‌ی سیر الی اللَّه و شریف‌ترین درجه‌ی انسان کامل است. "عبودیت"، گوهری است که باطن آن "ربوبیت" است. نام "بنده" بهترین اسم هاست و پیامبر اکرم (ص) نه تنها "عبداللَّه" می‌باشد، بلکه "عبده" است که بنده بودن برای هویت مطلقه‌ی الاهی است. لذا در نماز می‌گوییم "اشهد ان محمداً عبده و رسوله".
بنده کسی است که نسبت به خداوند علم و یقین دارد، از غیر او دوری می‌جوید، بدون هیچ حجاب و واسطه‌ای، به خدا نزدیک است.
11. تنها راه بندگی، "طاعت و عبادت" است که بعد از معرفت و شهود بنده نسبت به ذات اقدس الاهی، و رفع حجاب "انیت و انانیت" خود، موظف به آن است.
12. "عبادت" به معنای وسیع آن، تمامی کارهایی را که بنده برای نزدیکی و رضای او انجام می‌دهد، شامل می‌گردد. و هدف از خلقت نیز، عبادت می‌باشد.
13. مهم ترین عبادتی که در کلمات نورانی معصومین (ع) و بزرگان اهل معرفت و واصلان قرب الاهی، بیان گردیده است، انجام واجبات و ترک محرمات و گناهان است.
14. از مهم ترین کارهایی که در روایات و سخنان علمای ربانی برای رسیدن به کمال یافت می‌شود، پنج عمل است:
صَمْت و جوع و سَهَر و عزلت و ذکری به دوام
ناتمامان جهان را کند این پنج تمام
http://farsi.islamquest.net
