انقلاب اسلامی ایران چه تأثیراتی بیداری اسلامی جهان داشته است؟

با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، بزرگ‌ترین تحوّل جهانی قرن بیستم به وقوع پیوست. بنیان‌گذار این انقلاب بزرگ مردی از پرورش یافتگان مکتب حضرت محمد بن عبدالله صلی الله علیه و آله بود که در بندگی و حق گویی و حق جویی، خروش و استقامت بر آدم، نوح، ابراهیم، موسی و عیسی علیهم السلام اقتدا نموده و بسان جدّش علی ابن ابیطالب علیه السلام با ارادة آهنین و پیام های پرمغز و کلام نافذ خویش پردةتباهی ها و تاریکی ها را درید و جبهة باطل را یکسره به میدان مبارزه طلبید. امام خمینی رحمت الله علیه ، با رهبری این انقلاب، بزرگترین تحول جهانی در قرن بیستم میلادی را رقم زد. دنیا نیز شاهد این معجزة عظیم الهی بود و این واقعیتی است که بارها امام راحلمان بر آن تأکید نمودند:
(یک تحوّل روحی در جامعه پیدا شد که من غیر از آن که بگویم یک معجزه بود، یک ارادة الهی بود، نمی توانم اسم دیگری رویش بگذارم)[1]. ایشان می فرماید: (این جا حساب الهی است، این جا دست خداست، اشخاص نمی توانند یک همچو قدرتی ایجاد کنند .... این ارادة الهی است که تمام حساب های حساب گران مادی را باطل کرد.)[2]
این انقلاب، موجب تحولات عظیم در سرتاسر دنیا شد، به ویژه آنکه نقش انکار ناپذیری در بیداری اسلامی جهان داشت. (فرد هالیدی) استاد روابط بین الملل دانشگاه لندن در این مورد می گوید: (انقلاب اسلامی عظیم ترین انقلاب تاریخ است و همه می دانیم این کار عظیم در پرتو عظمت شخصیت امام خمینی رحمت الله علیه پا گرفت و دست های پرقدرت و فرمانده او بود که این امواج عظیم انسانی را به شور و هیجان و خروش وا می داشت.)[3].(شیخ عبدالعزیز عوده) از رهبران انتفاضه نیز می گوید:(انقلاب امام خمینی رحمت الله علیه مهم ترین و جدّی ترین تلاش در بیدار سازی اسلامی برای اتّحاد ملّت های مسلمان بود)[4].(راجر هاردی) تهیه کنندة برنامه های تلویزیونی شبکة BBC نیز اظهار داشته است: (اسلام امروز بزرگترین مسئله غرب است . حتّی یک مسئلة بین المللی است. اسلام امروز نه فقط مسئله مربوط به خاورمیانه است، بلکه عالم گیر شده و مبارزه با آن مشکل).[5]
در هر حال باید گفت بیداری اسلامی در جهان معاصر، پدیده ای غیر قابل انکار است که پیروزی انقلاب اسلامی و تأثیرات آن نقش بسیار راهبردی در این امر داشته و خواهد داشت. این مسئله با ارائه نظریة (صدور انقلاب اسلامی) از سوی امام خمینی رحمت الله علیه رنگ و شکل واقعی تری به خود گرفت. جمهوری اسلامی از همان روزهای نخست، صدور انقلاب را از ارکان سیاست خارجی خود اعلام کرده است. با این حال می توان با بررسی اجمالی در برخی از مناطق دنیا، به نوعی تأثیر انقلاب اسلامی بر بیداری اسلامی جهان را ارزیابی نمود:
تأثیرات انقلاب بر بیداری اسلامی:
جان.ال.اسپوزیتو، در کتاب (انقلاب ایران و بازتاب جهانی آن) بازتاب جهانی انقلاب ایران را در چهار شکل ارزیابی می نماید: نخست در دو کشور لبنان و بحرین.
دوّم، در تعداد بیشتری از کشورها، الگوی ایران و تشویق های این کشور جریان های سیاسی اسلامی پیشین را تقویت کرده و شتاب بیشتری بخشیده است. (مصر، تونس، نیجریه، اتّحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی سابق، پاکستان و فیلیپین)
سوّم، ایران نقش عام تری در برانگیختن ایدئولوژی و تفکر سیاسی اسلامی ایفاء کرده است.(مصر، سودان، مالزی و اندونزی)
چهارم، الگو و فعالیت های ایران دلیل و بهانة لازم را فراهم آورده تا بعضی حکومت ها (عراق، مصر، تونس و اندونزی) جنبش های اسلام گرای مخالف را مهار و سرکوب کنند.[6] البته در تمامی صفحات این کتاب مهم، بر بیان مصادیق تأثیرات انقلاب اسلامی در بیداری اسلامی جهانی اشاره شده است، اما ما با توجه به منابع متعدد، به برخی از کشورها اشاره خواهیم کرد.
1. آسیای مرکزی (شوروی سابق): با توجه به این نکته که حکومت مرکزی شوروی، به طور رسمی منادی جامعه ای ملحد بود، و با وجود محدودیت های رسمی برای عمل به مذهب، اسلام به صورت نیروی پویا در زندگی مردم آسیای مرکزی شوروی جلوه گر شده، و بی تردید انقلاب ایران در احیای مذهبی این مناطق، مؤثر بوده است. پدیدة گسترش اسلام در بین جوانان ازبکستان، ترکمنستان، تاجیکستان و سراسر آسیای مرکزی، هراس فزاینده حکومت ها را در پی داشته است. برای مثال، اظهار نگرانی هایی بوده است از این که در بخش هایی از ازبکستان، تا یک پنجم دانش آموزان کلاس های نهم و دهم، پذیرفته اند که مؤمنان مذهبی هستند و دیگر از ابراز هویت مذهبی خود شرمنده نیستند. همچنین اظهارات مشابهی در ترکمنستان صورت گرفت، چرا که مربیان و مقامات آن جا، محرک احیای مذهبی تحت تأثیر انقلاب اسلامی بودند.[7]
2. جنوب شرقی آسیا (مالزی و اندونزی):
احیای اسلام و تأثیر انقلاب در بیداری اسلامی مردم جنوب شرقی آسیا، به شیوه های گوناگونی به ویژه در مالزی و اندونزی متجلّی شده است. از نشانه های آشکار این امر، حجاب بسیاری از زنان؛ توجه هر چه بیشتر مردم و نخبگان سیاسی به نماز، روزه و سایر عبادات اسلامی، برنامه های مذهبی بیشتر در تلویزیون به ویژه در مالزی، استناد به اسلام در سخنرانی های سیاست مداران و مشارکت بیشتر در سازمان های اسلامی بین المللی است. در اندونزی نیز، سازمانی که هیأت انقلاب اسلامی اندونزی نام داشت، متهم شد که با تأثیر پذیری مستقیم از انقلاب ایران، درصدد براندازی رژیم سوهارتو برآمده است؛ همچنین گفته شد که مسلمانان رادیکال، خواستار بنا نهادن دولتی اسلامی طبق الگوی ایران بوده اند.[8]
3. کشورهای حوزه خلیج فارس و عرب:
حرکت های اسلامی در بیشتر کشورهای اسلامی و عربی در دهة هشتاد یعنی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، رفته رفته به سمت رسیدن به حاکمیت بوده است، به طوری که تا به امروز میان آن ها و دولت هایشان جنگ ادامه دارد؛ مانند شورش های خودجوش سیاسی در عربستان، پاکستان، کویت و بحرین. مهم ترین تأثیر گذاران ایران انقلابی بر جهان اسلام در سطح افکار و ایدئولوژی است.
4. سودان: برنامة رسمی (اسلامی کردن دولت و جامعة سودان) در سپتامبر 1983 توسط (جعفر نمیری) آغاز شد. این برنامه هنگامی شروع شد که توجّه جهانیان به موضوعی معطوف شده بود که بسیاری، آن را رستاخیز اسلامی می نامند. انقلاب ایران به این رستاخیز، جان تازه ای دمید. در مفهوم تاریخی وسیع تر ، انقلاب ایران از طریق تأثیر بر رستاخیز عام اسلامی، به شکل گیری تجربة (اسلامی کردن) در سودان کمک کرد.[9]
5. تونس و لیبی: انقلاب ایران، زمانی در این دو کشور مطرح شد که سلطة حاکمان غیر مذهبی، مورد چالش گروه هایی از جامعه قرار داشت که از پذیرش نظریة خاص این حکومت ها دربارة این که اسلام عقب مانده و تاریک اندیش در مقابل ارزش های حکومت های نوگرا قرار گرفته است، امتناع می ورزیدند. انقلاب ایران، به تمایلات اسلامی و انقلابی که بیش تر در این دو کشور وجود داشت، شتاب بیشتری بخشید.
6. نیجریه: رهبری امام خمینی و فکر انقلاب اسلامی در جامعة نیجریه و به ویژه در میان مسلمانان محروم شمال، احساسات و واکنش هایی را در بر داشت. استقرار جمهوری اسلامی، گرایش نهفته به سوی احیاگری و اصلاح اسلامی را در نیجریّه برانگیخت رهبران محلّی احیاگری اسلام در نیجریه، نسخة بنیاد گرایی اسلامی طرّاحی و عمل شده در ایران را در جهت پوشش دادن به مبارزه علیه فساد فزاینده و مادی گرایی بیش از حد تشکیلات سیاسی نیجریه، ماهرانه به کار گرفتند. (جنبش میقاتسین) تحت تأثیر فراوان احیاگری اسلامی در ایران قرار گرفت.[10]
7. مصر: انقلاب اسلامی ایران، روند رستاخیز اسلامی را در مصر تسریع کرده و این در حالی است که ایران به هیچ وجه دخالت مستقیم و حتّی غیر مستقیم در مصر نداشته است. در مصر، گروه های انقلابی همچون اخوان المسلمین، تحت تأثیر انقلاب ایران بودند. دانشجویان سنّی (الجماعة الاسلامیه) در دانشگاه قاهره اعلام کردند که انقلاب ایران، شایستة بررسی عمیق است تا از آن درس بگیریم، انگیزه کسب کنیم و از این سرمشق، بهره مند شویم.
8. الجزایر: انقلاب ایران در الجزایر نیز موجب بیداری روز افزون اسلامی شده است. استاد (شیخ ابراهیم زاک زاکی) از مبارزان و رهبران حرکت اسلامی در الجزایر می گوید:(روشی که امام به ما نشان دادند، بر این امر تأکید داشت که نیازی نیست ما همه چیز را از ابتداء شروع کنیم. فقط باید راه را ادامه دهیم، زیرا بسیاری از کارها قبلاً انجام شده است. پیروزی انقلاب اسلامی ایران و اعتبار و تجربیات به دست آمده در الجزایر و تأثیری که در سیستم موجود دارد، روشن می کند که دانشگاه های شرعی چگونه باید اداره شود و دادگاه های شرعی چگونه باید تشکیل گردد...[11]
9. بوسنی و هرزگوین: پروفسور انیس امین کاریچ، وزیر فرهنگ و هنر و تعلیم و تربیت بوسنی می گوید: از زمان انقلاب اسلامی تاکنون، ما در هرزگوین، امام خمینی را (پدربزرگ) تلفظ می کنیم و ما می دانیم که پدربزرگ چه کسی بود؟ و چقدر در بیداری و هدایت انسان ها موثر بود؟...[12]
10. غرب و آمریکا: تحلیل گران و صاحب نظران معتقدند که با آغاز عصر امام خمینی، دین و دین داری در جهان گسترش یافته است و دین، زنده شده است. (محمد لنسل) رییس مرکز فرهنگی تجدید حیات اسلام در اتریش می گوید: بی تردید انقلاب اسلامی امام خمینی، نه تنها تصویر تازه ای از اسلام در اروپا ارائه کرد بلکه حتّی زندگی مذهبی غیر مسلمانان را هم دگرگون ساخت.[13]
تأثیرات انقلاب اسلامی در بیداری اسلامی جهان، بسیار گسترده و قابل اعتناء است که البته ذکر ابعاد آن در این مقال نمی گنجد. به عبارت دیگر: هیچ وقت نمی توان (دریا) را در (قطره) خلاصه کرد. اما در پایان می توان به عنوان جواب کوتاه و در عین حال کامل به این پرسش، به سخن آیة الله مصباح اشاره کرد که گفته است: (مهم ترین دستاورد حرکت امام خمینی رحمت الله علیه ، احیای دین و دین گرایی در جهان معاصر بود به گونه ای که به برکت این حرکت، نه تنها پیروان دین اسلام بلکه پیروان دیگر ادیان از جمله مسیحیت نیز حیاتی دوباره یافته و در نتیجة گرایش به دین و دین داری در سایر ملل افزایش یافت.)[14]
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. انقلاب ایران و بازتاب جهانی آن، جان ال اسپوزیتو، ترجمه: محسن مدیر شانه‌چی، 1382، تهران.
2. عصر امام خمینی، میر احمد رضا حاجتی، قم 1382.
3. امام خمینی و جهان معاصر، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام، تهران 1375.
4. مقالة (بازتاب انفجار نور در جهان، هفته نامة پرتو سخن، شماره 267، صص، 5-4.)
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . حاجتی، میراحمد رضا، عصر امام خمینی، دفتر تبلیغات اسلامی، قم، 1382، صفحه 39،
[2] . پیشین.
[3] . روزنامة اطلاعات، 13/4/1368.
[4] . عصر امام خمینی، پیشین، صفحه 148.
[5] . روزنامة جمهوری اسلامی، 15/1/1369.
[6] . مترجم، محسن مدیر شانه چی، مرکز بازشناسی اسلام و ایران، تهران: 1382، صفحه 331-330.
[7] . هفته نامة پرتو سخن، 21/11/1383، صفحه 4.
[8] . پیشین.
[9] . پیشین.
[10] . همان.
[11] . پیشین، صفحه 5.
[12] . همان.
[13] . همان.
[14] . فصل نامة حضور، ش 24، صفحه 263-262.