نقش روشنفکرانی مانند دکتر شریعتی در مبارزه با استبداد شاهنشاهی و جلب حضور مردم در مبارزات چه بود؟

جواب اجمالی:
مراجعه به طیف‌های گوناگون تظاهر کننده بر ضد رژیم پهلوی و بررسی آماری آنان نشان می‌دهد، اصولاً بسیاری از این اقشار کارگران صنعت نفت طلاب حوزه‌های علمیه، بازاریان، پیشه‌وران و... هم بوده‌اند هیچ گونه ارتباطی با روشنفکران نداشته و حتی نگرشی منفی از آنان داشته‌اند. همچنین اسناد به دست آمده از ساواک و بازجوئی‌های انجام شده از انقلابیون و دست نوشته‌های روزنامه‌نگاران داخلی و خارجی حاکی از آن است که طیف عمدة تظاهر کنندگان خود را مقلد و پیرو امام خمینی(ره) و تربیت شدة شاگردان امام خمینی(ره) می‌دانند.
جواب تفصیلی:
پاسخ این سوال را با توجه به تاریخ مستند انقلاب اسلامی بررسی می‌کنیم.
با مراجعه به آمار جمعیتی شرکت کننده در تظاهرات قبل از انقلاب در می‌یابیم که اصولاً طیف وسیعی از مردم غیر از گروه‌هایی از دانشجویان با روشنفکران هیچ گونه ارتباطی ندارند و نه تنها تربیت شدة روشنفکران نیستند بلکه نوعی بدبینی نسبت به برخی از آنها دارند و آنها را مسبّب شکست خوردن دو نهضت پیشین مردم یعنی نهضت مشروطه و نهضت ملی شدن صنعت نقت می‌دانند.[1]
علاوه بر اینکه ماهیت انقلاب اسلامی و متدین بودن مردم تظاهر کننده با تفکر فوق در تضاد می‌باشد چراکه روشنفکری در ایران همیشه همراه مؤلفه‌هایی چون غربزدگی، گریز از مظاهر مذهبی و لاابالی گری دینی مطرح بوده است و چگونه این چنین روشنفکرانی می‌توانند مردان متدین و زنان محجبه تربیت کنند؟[2]
علاوه بر آنچه گفته شده تناسب زمانی تظاهرات‌های مردمی با ایامی چون تاسوعا و عاشورا و همچنین با پیام‌های امام خمینی(ره) حاکی از آن است که مردم در تظاهرات‌هایشان به ندای امام و روحانیت انقلابی لبیک می‌گفته‌اند و امام و روحانیت را مربیان راستین و انقلابیون صادق می‌دانسته‌اند که نمونة این امر را می‌توان در فرار سربازان و درجه‌داران از پادگان‌ها به زمان امام تظاهرات خونین تاسوعا و عاشورای سال 1357 هجری شمسی به دعوت امام، راهپیمایی‌های روزهای 17 شهریور 19 دی و 29 بهمن به زمان امام و درخواست روحانیت انقلابی و... جستجو کرد.[3]
نوشته‌های تاریخ‌نویسان غربی از جمله نیکی، آرکدی[4] نیز حکایت از آن دارد که مردم شرکت کننده در تظاهرات‌های زمان انقلاب مقلدان امام راحل و تربیت شدگان مکتب وی بودند و اصولاً توهینی به مراد و مربی و مرجع محبوب مردم در ژانویة 1987 (برابر با دی ماه 1356) در روزنامه اطلاعات موجب شعله‌ور شدن آتش خشم مردم بر ضد رژیم منحوس پهلوی گردید.[5]
به نوشته وی ((امام) خمینی از محبوبیت شخصی قابل ملاحظه‌ای بخصوص در میان طبقات پایین بازاری و طبقات محروم‌تر مناطق شهری که بار عمدة انقلاب را به دوش داشتند برخوردار است.[6]
گزارش‌های مأمورین سازمان امنیت شاه ساواک نیز حاکی از آن است که طیف عمده مردم تظاهر کننده در کشور تحت تربیت و تأثیرپذیری از روحانیونی همچون شهید مرتضی مطهری، شهید آیت الله بهشتی، شهید دکتر مفتح، شهید دکتر باهنر و شهیدان صدوقی، قاضی طباطبایی، اشرفی اصفهانی و.. بوده‌اند. اسناد ساواک راجع به این بخش به قدری زیاد است که هنوز هم، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات و مرکز اسناد انقلاب اسلام از تهیه و انتشار آن فارغ نشده‌اند گرچه وجود کسانی مثل دکتر شریعتی و برخی از شاگردان دانشجوی ایشان نیز تأثیرات قابل توجهی در ایجاد جو انقلابی در داخل دانشگاه‌ها و خارج از آن داشته است که قابل توجه می‌باشد.
به هر حال این ا دعا که همة مردان و زنان معترض به رژیم پهلوی، تربیت شدة روشنفکران بوده‌اند ادعائی نه چندان درست بلکه تا حدودی شبیه به یک طنز سیاسی می‌باشد.
منابعی برای مطالعه بیشتر
خوانندگان عزیز را برای مطالعة بیشتر به منابع ذیل ارجاع می‌دهیم:
1. حدیث انقلاب، شمس آل‌احمد، حوزة هنرهای سازمان تبلیغات اسلامی، (تهران: چ2، 1372).
2. تقویم تاریخ انقلاب اسلامی ایران، گروه تحقیق انتشارات سروش، (تهران، سروش 1369).
3. انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات (تهران، مرکز اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، 1377).
4. یاران امام به روایت اسناد ساواک مرکز اسناد تاریخی وزارت اطلاعات (تهران، مرکز اسناد تاریخی، وزارت اطلاعات 1377).

--------------------------------------------------------------------------------
[1] . درآمدی بر ریشه‌های انقلاب، مقالة روشن‌فکری و روشنفکران، دکتر رضا داوری اردکانی، ص367، (قم، بی‌تا، 1376).
[2] . همان.
[3] . گام به گام با انقلاب، جلد اول، اکبر خلیلی، ص148، (تهران: چ2، سروش، 1360).
[4] . Nicy.R.Kedy.
[5] . ریشه‌های انقلاب ایران، نیکی آر کدی، ترجمة دکتر عبدالرحیم گواهی، ص413، (تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چ2، 1375).
[6] . همان، ص449.