وظایف مجلس خبرگان چیست و نحوة انتخاب اعضای آن چگونه است؟

براساس قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مجلس خبرگان سه وظیفه مهم را بر عهده دارد.
برطبق اصل 107 (تعیین رهبر بر عهدة خبرگان منتخب مردم است).
و خبرگان وظیفه دارند تا دربارة همة فقهای واجد شرایط مذکور در اصل 5 و 109 قانون اساسی بحث و بررسی کنند و هر کس را که واجد شرایط دانستند را انتخاب و به مردم معرفی کنند که نظر و انتخاب آنان برای مردم بر اساس مبانی فقهی[1] و قانونی[2]، معتبر و حجت خواهد بود.
بنابراین وظیفة مجلس خبرگان در وهلة اول، تعیین و انتخاب رهبر برای جمهوری اسلامی ایران است هم چنانکه وظیفه دارند مرتباً رهبر و نحوة اداره امور توسط وی را زیر نظر و نظارت دقیق خویش قرار دهند تا هر گاه از انجام وظایف محولة خویش ناتوان گشت و یا فاقد یکی از شرایط مذکور در قانون اساسی شد او را از کار برکنار سازند.
مطابق اصل یکصد و یازدهم قانون اساسی یکی از وظایف مجلس خبرگان نظارت بر بقای شرایط رهبری است. (هر گاه رهبر از انجام وظایف قانونی خود ناتوان شود یا فاقد یکی از شرایط مذکور در اصول پنجم و یکصد و نهم گردد یا معلوم شود از آغاز فاقد بعضی از شرایط بوده است از مقام خود برکنار خواهد شد. تشخیص این امر به عهده خبرگان مذکور در اصل یکصد و هشتم می‌باشد.[3]) انتخاب رهبر جدید نیز در صلاحیت مجلس خبرگان و از وظایف آن به شمار می‌رود؛ (در صورت فوت یا کناره گیری یا عزل رهبر خبرگان موظفند در اسرع وقت نسبت به تعیین و معرفی رهبر جدید اقدام نمایند.[4])
نحوه انتخاب اعضای مجلس خبرگان
بر اساس قانون اساسی[5]، شرایط خبرگان و کیفیت انتخاب اولین دورة آن توسط شورای نگهبان مشخص شده است و پس از آن، هر گونه تغییر و تجدید نظر در قانون و تصویب سایر مقررات مربوط به وظایف خبرگان در صلاحیت خودِ آنان است بر این اساس قانون نحوة تشکیل مجلس خبرگان در تاریخ 10/ 7/ 1359 تدوین و تنظیم و به تصریب رسید که برخی از مواد این قانون بعداً در مجلس خبرگان مورد اصلاح قرار گرفته است.
بر طبق قانون مذکور عدّه نمایندگان مجلس خبرگان با در نظر گرفتن جمعیت هر استان به ازای هر یک میلیون نفر، جمعیت یک نفر می‌باشد (ماده 1) و به موجب ماده 2 قانون مذکور خبرگان منتخب مردم باید دارای شرایط زیر باشند:
الف. اشتهار به دیانت و وثوق و شایستگی اخلاقی؛
ب. اجتهاد در حدی که قدرت استنباط بعضی مسائل فقهی را داشته باشد و بتواند ولی فقیه واجد شرایط رهبری را تشخیص دهد؛
ج. بینش سیاسی و اجتماعی و آشنایی با مسائل روز داشته باشد؛
د. معتقد بودن به نظام جمهوری اسلامی ایران؛
ه . نداشتن سوابق سوء سیاسی و اجتماعی و...
اعضای خبرگان برای یک دورة هشت ساله (ماده 4) و با اکثریت نسبی رأی شرکت کنندگان (ماده 7) انتخاب می‌شوند که رأی گیری به صورت مخفی و به طور مستقیم صورت می‌گیرد (ماده 5) و طبق ماده 17 قانون مجلس خبرگان مصوب 27/ 4/ 1362 به منظور آمادگی خبرگان برای اجرای اصل 107 قانون اساسی و شناخت حدود و شرایط مذکور در اصل 109 قانون اساسی، ‌کمیسیونی مرکب از 15 نفر از نمایندگان تشکیل می‌شود تا دربارة همة مسائل مربوط تحقیق کند و دربارة همه کسانی که در مظانّ رهبری قرار دارند بررسی به عمل آورد تا مورد استفاده و بررسی خبرگان واقع شود.
و نیز کمیسیون ویژه‌ای برای نظارت بر رهبری در انجام وظایف قانونی تشکیل می‌شود تا مرتباً واجد شرایط بودن وی را مورد بررسی قرار دهد و گزارش آن را به اجلاسیه سالانة مجلس خبرگان ارائه نماید.[6]
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. دکتر سیدمحمد هاشمی، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، ج 2، چاپ پنجم، نشر دادگستر، بی‌تا.
2. عمید زنجانی، فقه سیاسی، ج 1، چاپ اول، امیر کبیر، 1366، ج1، ص435 تا 455.
3. محمد تقی مصباح یزدی، پرسشها و پاسخها، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، 1380، ج2، ص49 تا 55.
4. عبدالله جوادی آملی، ولایت فقیه، ولایت فقاهت و عدالت، قم، نشر اسرا، 1378، ص443 تا 463.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . روایت یعقوب بن شعیب از امام صادق علیه السّلام ، اصول کافی، چاپ اسلامیه، ج 1، ص 309.
[2] . قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، اصل 107.
[3] . اصل یکصد و یازدهم.
[4] . همان.
[5] . همان، اصل 108.
[6]. حکومت اسلامی، سال سوم، شماره دوم.