چرا وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در برخی مواقع مانند مساله هسته ای ایران از موضع مدارا و اتعال بر می آید؟

برای تبیین مطلب خوب است ابتدا بیانی از وظایف وزارت خارجه داشته باشیم:
1. توجه و مراقبت دایم دربارة وقایع بین المللی و اوضاع داخلی کشورها و تهیه گزارش‌ها یا پیش نویس ها و اظهار نظر های لازم جهت اطلاع دولت جمهوری اسلامی ایران.
2. بررسی، برقراری، حفظ و توسعه روابط خارجی جمهوری اسلامی با سایر دول و سازمان های بین المللی.
3. انجام مذاکره و مکاتبات با دول خارجی و سازمان های بین المللی.
4. ادارة مأموریتهای سیاسی و کنسولی وزارت خارجه و نظارت بر نمایندگی های دولت جمهوری اسلامی در خارج از کشور.
5. انجام و تأمین ارتباط بین ارگانهای مختلف دولت جمهوری اسلامی ایران با دول خارجی و سازمانهای بین المللی در کلیه مسایل[1]
اما سیاستی که باید این وزارتخانه و مسئولین آن اتخاذ کنند باید مطابق قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و سیاست های کلانی باشد که رهبری نظام ارائه می دهند از همین روی طبق اصل 152 قانون اساسی: (سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، بر اساس نفی هر گونه سلطه جویی و سلطه پذیری، حفظ استقلال همه جانبه و تمامیت ارضی کشور، دفاع از حقوق همة مسلمانان و عدم تعهد در برابر قدرتهای سلطه گر و روابط صلح آمیز متقابل با دول غیر محارب استوار است). و رهبر معظم انقلاب به عنوان تصمیم گیرندة نهایی، مخالفت با سلطه گری و سلطه پذیری، دفاع از مسلمانان و ملت های مظلوم و طرفداران اسلام را از جمله اصول مستحکم سیاست خارجی ایران بر شمردند و خاطر نشان کردند: (ممکن است در مقاطعی، اهداف تاکتیکی و استفاده از ابزارهای تاکتیکی در عرصة سیاست خارجی مورد توجه قرار گیرد؛ اما روح و جوهرة سیاست خارجی نظام اسلامی، به هیچ وجه تغییر نکرده و نخواهد کرد.)[2]
البته ممکن است در برخی موارد سکوت و یا احیاناً توافقی صورت پذیرد، ولی این سکوت به معنای انفعال و ترس نیست بلکه به خاطر مصلحت و حفظ منافع ملت، برای رسیدن به منافع بزرگتر است، و الّا اصل و روح سیاست خارجی ما تغییری نکرده است. همان طور که این مسئله در زمان پیامبر بزرگوار اسلام نیز روی داده است آنجایی که به خاطر حفظ منافع ملّت، به طور مصلحتی با دشمنانش صلح و توافق می نمود. این مسئله نشانگر ضعف و انفعال دولت نبوی نبود، بلکه بیانگر حفظ منفعت و اجرای مصلحت برای نیل به اهداف عالیتر بود. بر همین مبنا رهبر انقلاب هم تأکید می کنند که چه بسا ممکن است ملاحظاتی در برخورد با غربی ها صورت پذیرد، اما این ملاحظات یک ابزار تاکتیکی است و تحت هیچ عنوان به معنای انفعال و ترس قلمداد نمی گردد.
رهبر انقلاب در این مورد از موضع برتر و قوی سخن گفتند و تأکید کردند: (در مسائلی همچون حقوق بشر، مبارزه با تروریسم... و ممنوعیت استفاده از سلاح های کشتار جمعی، ما باید مدعی باشیم نه غربی ها، چرا که مواضع ما کاملاً به حق است و باید در همه مجامع و مراودات، با اعتماد به نفس کامل، و از موضعی تهاجمی و فعّال، این مواضع اصولی را به طور مستمر بیان و سلطه گران را با چالش هایی جدّی روبرو کرد.)[3] این سخنان شجاعانه رهبر انقلاب که در دیدار با کارگزاران سیاست خارجی ایران ایراد شد، حاکی از این قضیه است که در مقابل دشمنان باید ما پرسشگر باشیم نه آنها و موضع ما باید تهاجمی و فعال باشد نه تدافعی و انفعالی.
رئیس جمهور کشورمان نیز در پاسخ به سؤالی که پیرامون حملة احتمالی اسرائیل به ایران مطرح شده بود صراحتاً بیان کرد (اسرائیل غلط می کند) و در موضعگیری دیگر ضمن اعلام اقتدار و تسلیم ناپذیری دولت و ملت در مقابل زورگویی ها تأکید نمود که: (...ما اهل صلحیم اما اهل تسلیم شدن در مقابل زورگوییها و سوء استفاده دیگران نیستیم.)[4]
آقای هاشمی رفسنجانی نیز با انتقاد شدید از آژانس بین المللی اتمی و کشورهای غربی، تهدید کرد در صورت صدور قطعنامه بر ضد ایران، ایران از این آژانس شکایت خواهد نمود. او همچنین هشدار داد که اگر در این زمینه حق کشی شود، باید همة غربی ها و بویژه آمریکایی ها یقیناً بدانند که در آینده دوباره با ما مواجه خواهند شد، ولی این بار چند قدم عقبتر از وضعیت کنونی. او همچنین تأکید نمود؛ اگر بخواهند با، بی قانونی و زورگویی عمل کنند، ایران ثابت کرده است که زیر بار زور نمی رود و روی حق خود خواهد ایستاد.[5] آقای رفسنجانی در دیدار با سفیر آلمان در ایران نیز این مسئله را به او گوشزد نمود که: (قدرتهای بزرگ باید بدانند که ایران تحت هیچ شرایطی از منافع صلح آمیز هسته ای نمی گذرد.[6]
فرماندهان عالی رتبة نظامی کشورمان نیز ضمن اخطار شدید الّلحن خطاب به کشورهای غربی بویژه آمریکا و اسرائیل هشدار دادند که هر گونه دست درازی به خاک ایران و پایگاههای انرژی اتمی را با ضربة شدیدی به منافع آنها پاسخ خواهند داد. این موضع قاطع تا آنجا بود که یکی از فرماندهان سپاه تهدید کرد در صورت تعرض اسرائیل به خاک ایران، دودمان آنها را بر باد خواهیم داد. وزیر دفاع کشورمان نیز ضمن اخطار به اسرائیل، آنها را از هر گونه سوء نظر نسبت به ایران بر حذر داشت.[7]
بنابراین موضع مسئولین عالی رتبة کشور از موضع اقتدار و حفظ منافع و اجرای مصلحت است نه از موضع انفعال و ترس این موضع گیری ها بویژه موضع گیری شجاعانة رهبر معظم انقلاب به حدی بود که دشمنان را مجبور به عقب نشینی نمود تا آنجا که روزنامة معروف (گاردین) به دولت لندن گوشزد نمود که: (با وجود فشارهای گوناگون، رهبری ایران تسلیم تهدیدها و فشارها نمی شود.)[8]
البته لازم است تا مسولین وزارت خارجه همگام با سیاست های کلانی که رهبری نظام اتخاذ می کنند با دیپلماسی و اتخاذ تدابیر قوی تر با مسائل خارجی مواجه شوند و نقاط ضعف و مواردی را که دشمن ممکن است دولت را به انفعال بکشاند تقویت نمایند.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، منوچهر محمدی، نشر دادگستر.
2. توافق و تزاحم منافع ملی و مصالح اسلامی، هادی نفعی دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی.
3. درآمدی بر سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، بیژن ایزدی، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزة علمیة قم.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . محمدی، منوچهر سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران اصول و مسایل، نشر دادگستر صص 97 و 98.
[2] . هفته نامة پرتو سخن 28/5/1383 ص 2.
[3] . هفته نامه پرتو سخن، 28 مرداد 1383، ص 2.
[4] . خاتمی، محمد، اسلام روحانیت و انقلاب اسلامی، نشر طرح نو، ص 98.
[5] . جام جم، 28/6/1383، صص 1 و 2.
[6] . پیشین، 12/5/83، ص 1.
[7] . پرتو سخن، 21/5/83، ص 1.
[8] . پیشین، 1/7/83، ص 4.