نمایندگان مجلس چه ویژگی‌‌هایی را باید دارا باشند و شرایط یک نماینده مطلوب از نظر اسلام چیست؟

فلسفه وجودی مجلس شورای اسلامی تحقق عینی آیه (وَ أَمْرُهُمْ شُوری بَیْنَهُمْ)(1) است. قوه مقننه تبلور اراده ملت است و در نظام جمهوری اسلامی عامل مهم رشد، استقلال و آزادی امت اسلامی و دارای اختیاراتی وسیع و گسترده است(2). از این رو توجه به شرایط نمایندگانی که زیبنده عینیت بخشیدن به پیام الهی و شایسته ملتی سرفراز و متناسب با جایگاه یادشده باشند، از اهمیت فراوانی برخوردار است. در این زمینه به پاره‌ای از روایات گران سنگ درباره صلاحیت‌‌های لازم و سپس به سخنانی از حضرت امام خمینی(ره) در این باب اشاره خواهیم کرد:

یک. روایات:

1. ایمان:
در تفسیر فرات کوفی آمده است: از پیامبر(ص) سؤال شد: (ای رسول خدا اگر حادثه‌‌ای برای ما رخ نمود که درباره آن آیه‌‌ای از قرآن یا سنتی از شما وجود نداشته باشد، چه کنیم؟ حضرتش فرمود: آن را در میان مؤمنان به مشورت گذارید).(3)

2. خردمندی:
از پیامبر اکرم(ص) نقل شده است: (با انسان خردمند رایزنی کنید و از رأی او سرمپیچید که پشیمان خواهید شد)(4) و (آن که با خردمندان به شور بپردازد، به راه رشد و موفقیت راهنمایی خواهد شد).(5)

3. تخصص و دانایی:
(از پیامبر اکرم(ص) پرسیده شد: دوراندیشی چیست؟ فرمود: رایزنی با صاحب‌نظران و پیروی از آنان).(6)

4. خیرخواهی:
پیامبر(ص) می‌‌فرماید: (رایزنی با خردمند خیرخواه رشد و میمنت و توفیقی از سوی خدا است)(7)

5. خوف الهی:
امیرالمؤمنین(ع) فرمود: (در آنچه برایت رخ می‌‌نماید، با کسانی مشورت کن که از خدا خوف دارند).(8) امام صادق(ع) هم می‌‌فرماید: (در امورت با کسی رایزنی کن که خدا ترس باشد).(9)

6. تقوا و پارسایی:
در روایت است: (مرد خردمند پارسا را به رایزنی طلب که جز به نیکی سفارش نکند و مبادا با غیر او مشورت کنی چرا که ناپارسای بی‌‌خرد، [باعث‌] فساد دین و دنیا است).(10)

7. آزادگی و دین‌داری
8. دلسوزی، صمیمیت و برادری
9. رازداری
در رابطه با موارد یاد شده، امام صادق(ع) می‌‌‌فرماید: (مشورت ثمربخش نیست جز آنکه ارکان چهارگانه آن تحقّق پذیرد:
1. طرف مشورت خردمند باشد.
2. آزاد مرد دیندار باشد.
3. صمیمی و برادرسان بوده باشد.
4. او را از راز خود در مسأله مورد رایزنی چنان آگاه سازی که خود آگاه هستی و او این راز را مخفی دارد و کتمان نماید).(11)

ناشایستگی‌‌ها
در نصوص دینی افزون بر شرایط و شایستگی‌‌های رایزنی، به ابعاد منفی و جهات سلبی آن نیز اشاره شده است پاره‌‌ای از آنچه در روایات آمده، عبارت است از:

1. ترس و بزدلی، 2. بخل و 3. حرص
در سفارشات پیامبر اکرم(ص) به امیرالمؤمنین(ع) آمده است: (ای علی با انسان ترسو مشورت مکن، زیرا راه‌‌های گشایش را بر تو تنگ می‌کند، با بخیل به رایزنی مپرداز که تو را از هدف باز می‌‌دارد و انسان حریص را مشاور خود مکن که کام جویی را نزد تو بیاراید).(12)

4. دروغ
حضرت علی(ع) می‌‌فرماید: (از دروغگو رأی مجو که چون سراب است. امور دسترس‌‌ناپذیر را نزدیک می‌‌نمایاند و امور دسترس‌‌ناپذیر را نایافتنی می‌‌نمایاند).(13)

دو. امام خمینی(ره)
امام خمینی(ره) همواره بر حضور پرشور مردم در انتخابات نمایندگان شایسته تأکید فراوان داشت: (نمایندگانی متعهد، متفکر و دلسوز به ملت و خصوص طبقه مستضعف و خدمتگزار به اسلام و مسلمین در مجلس شورای اسلامی بفرستید)(14) و فرمود: (امید است ملت مبارز متعهد با مطالعه دقیق در سوابق اشخاص و گروه‌‌ها، آرای خود را به اشخاصی دهند که به اسلام عزیز و قانون اساسی وفادار باشند و از تمایلات چپ و راست، بری باشند و به حسن سابقه و تعهد به قوانین اسلام و خیرخواهی امت معروف و موصوف باشند).
ایشان همچنین می‌‌فرماید: (باید به اشخاصی که احتمال انحراف در آنان می‌‌رود رأی ندهند چه احتمال انحراف عقیدتی و یا اخلاقی)(15) و (کسانی را انتخاب کنند که صددرصد مسلمان و معتقد به احکام اسلام و متعهد به اجرای احکام اسلام و مخالف با مکتب‌‌های انحرافی و معتقد به جمهوری اسلامی باشند).(16)

از آنچه گفته شد به دست می‌‌آید:
1. بررسی سوابق و ویژگی‌‌های کاندیداهای مجلس لازم و بایسته است و نباید ناآگاهانه و بدون بررسی کافی کسی را برگزید.
2. با احتمال انحراف عقیدتی و اخلاقی، نمی‌‌توان به کسی رأی داد. به عبارت دیگر باید صلاحیت افراد را احراز کرد.
3. شرایط و صلاحیت‌‌های لازم برای نمایندگی از دیدگاه امام خمینی(ره) عبارت است از: صددرصد مسلمان بودن، نداشتن انحراف اعتقادی و مخالفت با مکاتب انحرافی، عدم انحراف اخلاقی، متفکر بودن، خیرخواهی، تعهد، دلسوزی و در خدمت اسلام و مردم بودن، وفاداری به نظام جمهوری اسلامی و قانون اساسی و پای‌‌بندی و التزام به اجرای احکام اسلامی.

پی‌‌نوشت‌ها:‌
(1) شوری (42)، آیه 38.
(2) جهت آگاهی بیشتر ر.ک: آشنایی با مجلس شورای اسلامی، روابط عمومی مجلس شورای اسلامی.
(3) (سئل عن النبی(ص): یا رسول اللَّه ارأیت اذا نزل بنا امر لیس فیه کتاب و سنه منک ما نعمل؟ فقال(ص): اجعلوه شوری بین المؤمنین)(تفسیر فرات بن ابراهیم کوفی، ص 516).
(4) (استرشدوا العاقل و لاتعصوه فتندموا)(بحارالانوار، ج 72، ص 105).
(5) (من شاور ذوی الالباب دلّ علی الرشاد)(همان).
(6) (قیل لرسول اللَّه(ص): ماالحزم؟ قال(ص) مشاوره ذوی الرأی و اتباعهم)(همان).
(7) (مشاوره العاقل الناصح رشد و یمن و توفیق من اللَّه)(همان، ج 72، ص 105).
(8) (شاور فی الذین یخافون اللَّه)(همان).
(9) (شاور فی امرک الذین یخافون اللَّه)(همان، ص 98).
(10) (استشر العاقل من الرجال الورع فانه لایأمر الا بخیر و ایاک و الخلاف فان خلاف الورع العاقل مفسده فی الدین و الدنیا)(همان، ص 100)
(11) (ان المشوره لاتکون الا بحدودها الاربعه فاوله ان یکون الذی تشاوره عاقلا و الثانیه ان یکون حراً متدینا و الثالثه ان یکون صدیق و اخیا و الرابعه ان تطلعه علی سرک فیکون علمه به کعلمک ثم یسّر ذلک و یکتمه)(مکارم الاخلاق، ج 2، ص 80).
(12) (یا علی لاتشاور جباناً فانه یضیق علیک المخرج و لاتشاور البخیل فانه یقصر بک عن غایتک و لاتشاور حریصاً فانه یزین لک شرها)(علل‌‌الشرایع، 559).
(13) (لا تستشر الکذاب فانه کالسراب یقرب علیک البعید و یبعّد علیک القریب)(غررالحکم، ش 10351).
(14) پیام 28 بهمن سال 1358.
(15) 17 اردیبهشت 1359.
(16) همان.