آیا کتاب بحار الانوار از کتب معتبر شیعه است؟

کتاب‌های معتبر حدیثی شیعه (کتب اربعه) است و این کتب اربعه برگرفته از 400 کتاب بنام اصول اربعمأه که صحابه و تابعین آن را جمع آوری کرده‌اند می‌باشد. کتب اربعه شامل کتابهای:
1. الکافی فی الاصول و الفروع و الروضه؛ این کتاب از نخستین جوامع حدیثی شیعه است که در زمان غیبت صغری شکل گرفت و توسط ابوجعفر محمد بن یعقوب کلینی، متوفی 328 ه در سه بخش، اصول، فروع و روضه و مشتمل بر 16199 حدیث می‌باشد.
2. من لا یحضره الفقیه؛ ابوجعفر محمد بن علی بن بابویه قمی، معروف به شیخ صدوق، متوفی (381 ه) و مشتمل بر 5963 حدیث فقهی می‌باشد.
3. تهذیب الاحکام فی شرح المقنعه.
4. الاستبصار فی ما اختلف من الاخبار.
این دو کتاب حدیثی تألیف شیخ طائفه ابو جعفر محمد بن حسن طوسی، متوفی (460 ه) می‌باشد. تهذیب مشتمل بر 13590 حدیث و استبصار مشتمل بر 5511 حدیث می‌باشد.[1]
کتاب (بحار الانوار) توسط علامه مجلسی (متوفی 1110 قمری) در سال (1070 ه .ق) به مدت 40 سال به رشته تحریر در آمد. نخستین چاپ جلد اول و دوم کتاب در کشور هندوستان در سال 1248 ه .ق بوده و در سال 1270 ه .ق در ایران تا 10 جلد به چاپ رسیده است و چاپ‌های گوناگونی در طی این سالیان صورت گرفته که بهترین چاپ اخیر بحار، در 110 جلد توسط مؤسسه الوفا، دار احیاء التراث العربی، بیروت می‌باشد.
مهمترین ویژگی این کتاب این است که: 1. به تمامی موضوعات دین پرداخته و آنها را پرورش داده است؛ 2. به جمع آوری احادیث از نسخه‌های خطی همت داشته است؛ 3. مطالبی که در بحار از بعضی از کتابها نقل شده بعدها آن کتابها از بین رفته است؛ 4. علامه مجلسی در نقل احادیث دقت بسیاری به خرج می‌داد و اگر نسخه معتبر و خطی نداشت آن را تذکر می‌داد و هر حدیثی را صحیح می‌دانست می‌آورد. امّا بعضی ها قایل هستند که علامه مجلسی احادیث درست و نادرست را جمع آوری کرده تا از تلف شدن در امان باشند، و در واقع به مانند دائره المعارفی است که انتخاب را به آیندگان سپرده است.
کتاب بحار، همانند هر کتاب دیگری دارای روایات صحیح و معتبر و نیز روایات ضعیف السند می‌باشد. شاید غیر از قرآن کریم، هیچ کتاب دیگری را نتوان ادعا نمود تمام محتوای آن صددرصد صحیح و قطعی می‌باشند.[2]
علامّه مجلسی دربارة علت نامگذاری این کتاب به بحار می‌گوید: چون این کتاب مشتمل بر همه علوم و حکمت‌ها و اسرار بوده و خواننده را از سایر کتاب‌های حدیثی بی‌نیاز می‌کند، آن را به (بحار الانوار الجامعة لدرر الاخبار الائمه الاطهار علیهم السّلام یعنی؛ دریای نور که دربردارنده درّها احادیث امامان معصوم علیهم السّلام می‌باشند، نامیدم.[3]
ایشان هدف از نوشتن این کتاب را به دسترسی آسان دانش پژوهان به احادیث معصومین، پراکندگی احادیث و تجمع آنها، از بین رفتن کتابها و نسخه‌های خطی روایی، گرایش مردم ( به خصوص در اصفهان) به صوفیان و دوری از احادیث معصومین علیهم السّلام و... می‌داند.
لازم به ذکر است که این کتاب، شامل کل روایات معصومین نمی‌باشد و شاهد بر این مدعا، کتاب مستدرک است که بعدها نوشته شده است علاوه بر آن علامه مجلسی از کتب مشهور و متواتر و معروف، روایات کمتر نقل کرده است مانند: کتب اربعه، صحیفه سجادیه، نهج البلاغه و... .[4]
امام خمینی در توصیف این کتاب می‌فرماید:
کتاب (بحارالانوار) که تألیف عالم بزرگوار محدث عالی مقام، محمد باقر مجلسی است مجموعه‌ای است که قریب چهارصد کتاب و رساله که در حقیقت یک کتاب‌خانه‌ای کوچکی است که با یک اسم نام برده می‌شود. صاحب این کتاب چون دیده کتاب‌های بسیاری از احادیث است که به واسطه کوچکی و گذشتن زمان، از دست می‌رود؛ تمام آن کتاب‌ها را بدون آن که التزام به صحت آنها داشته باشد در یک مجموعه به اسم بحار الانوار فراهم کرده است.[5]
در نتیجه باید گفت: بحارالانوار جزء کتب اربعه شیعه نیست ولی مشتمل بر روایاتی که در آن کتب در غیر آن آمده، می باشد.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. آشنایی با بحار، احمد عابدی.
2. علم الحدیث، دکتر سید رضا مؤدب.
3. آشنایی با حدیث، مهریزی.

پی نوشتها:
[1] . ر.ک: مؤدب، سید رضا، علم الحدیث، قم، انتشارات احسن الحدیث، چاپ اول، 1378، ص177.
[2] . ر.ک: عابدی، احمد، آشنایی با بحارالانوار، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، 1378، ص78278.
[3] . مجلسی، بحارالانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ج1، ص5.
[4] . بحارالانوار، ج53، مقدمه جناب آقای شعرانی.
[5] . امام خمینی، کشف الاسرار، تهران، موسسه نشر آثار امام خمینی، ص319.