بعد از رحلت پیامبر گرامی اسلام حضرت محمد صلّی الله علیه و آله خلیفه اول نقل و کتابت حدیث پیامبر را ممنوع و با ناقلان احادیث برخورد می کرده و این منع تا زمان خلافت عمر بن عبدالعزیز (99 ه ق) ادامه داشت. با توجه به این مقدار زمان ممنوعیت، هم حلقة اتصال اسناد روایات از بین می رفت و از طرفی موجب (ره) یافتن احادیث جعلی در بین روایات می شد. ولی شیعه به پیروی از امامان خود و از طرفی وجود آنها به عنوان جانشینان پیامبر به این ممنوعیت ارزشی قائل نشده و از ضررهای آن مصون ماندند. فلذا احادیث جعلی در روایات شیعه خیلی به ندرت یافت می شود.[1] البته برای زدودن و شناسایی آنها راهنمایی در کتب علوم حدیث ذکر گردیده است یکی از اقسام حدیث، حدیث ضعیف است. حدیث ضعیف به حدیثی اطلاق می شود که برخلاف احادیث صحیح و موثق و حَسن) فاقد اتصال سند بوده ویا راویان آن فاقد صفت عدالت یا وثاقت باشند.[2] حدیث ضعیف خود تقسیماتی دارد که بدترین نوع آن حدیث جعلی و یا موضوع است، که روایت آن نیز حرام می باشد زیرا اعانه بر گناه است. برخلاف دیگر روایات ضعیف که نقل و روایت آنها حرمت ندارد.[3] در اینکه انگیزه جعل حدیث چه می تواند باشد، در کتب علوم حدیث فراوان بحث شده که به چند عنوان اشاره می شود: 1. اثبات یا نفی برخی از خلفاء. 2. تقویت حکومت بنی امیه. 3. پیدایش مذاهب مختلف فقهی و تقویت و یا تضعیف آنها. 4. ترغیب مردم به کارهای خوب و اعمال عبادی (به قصد تقرب).[4] 5. غُلُو در مورد امامان معصوم علیهم السّلام .[5]در بین کتابهای شیعی، تفسیری است روایی که نسبتش را به امام حسن عسکری علیه السّلام داده اند. از این کتاب چند روایت جعلی انتخاب و در این جا به عنوان نمونه ذکر می گردد. الف) فی تفسیر قوله تعالی: (واستشهدوا شهیدین من رجالکم.) قال امیرالمؤمنین علیه السّلام : من احرارکم و قال علیه السّلام : قال امیرالمؤمنین علیه السّلام : بینا نحن مع النبی صلّی الله علیه و آله و هو یذاکرُنا بقوله تعالی: (واستشهدو شهیدین من رجالکم) قال صلّی الله علیه و آله : احرارکم دون عبیدکم فانّ الله تعالی قد شغل العبید بخدمة موالیهم عن تحمّل الشهادات و عن ادائها.[6] ترجمه: در تفسیر آیه از سورة که می فرماید: (و باید شاهد بگیرید دو شهید از مردانتان. امیرالمؤمنین فرمودند: (منظور ازجالکم یعنی) مردان آزاد (نه عبید و بندگان). و فرمودند: در محضر حضرت پیامبر بودیم که دربارة آیة شریفه با ما گفتگو می کرد در این مورد فرمودند: منظور از (رجالکم) مردان آزاد است نه مردان عبید و بنده چرا که خداوند متعال مردان عبد را از تحمل و اداء شهادت به خدمت موالی خود مشغول کرده است. این روایت به خاطر تعارض با مبانی قطعی فقه شیعه که اجماعاً قائل به عدم فرق بین (حرّ) و (عبد) در مورد شهادتند، حدیثی جعلی و ساختگی دانسته شده است.[7] ب) عن النبی صلّی الله علیه و آله (و إنّ صلاةً فی مسجدی هذا، افضل من الف صلاةٍ ما سواه الا المسجد الحرام والمسجد للاقصی یعنی مکّةَ و بیت المقدّس.[8] ترجمه: از پیامبر گرامی نقل شده که: نمازی در مسجد من (مسجد النبی)، از هزار نماز در غیر آن با فضیلت تر است مگردر مسجدالحرام (مکه) و مسجد الاقصی (بیت المقدس) که نماز در آن دو نماز در مسجد من افضل است.) طبق روایت قطعی نماز در مسجد النبی و مسجد الاقصی از نظر فضیلت و ثواب برابر بوده و معادل 1000 نماز در غیر این دو می باشد، و نماز در مسجد مکه ثوابش معادل صد هزار نماز در غیر آن است. بنابراین، این حدیث نیز جعلی و ساختگی می باشد.[9] ج) فی تفسیر قوله تعالی: (و ایّدناه بروح القدس) قال و هو جبرئیل و ذالک حین رفعه من روزنة بیته الی السماء و ألقی شبهه علی من دام قتله فقتل بدلاً منه و قیل هو المسیح.[10] ترجمه: در تفسیر آیة 87 سورة بقره: (در مورد حضرت عیسی علیه السّلام ) کمک و تأیید کردیم ما (خدا) او (عیسی) را به سبب روح القدس) از امام حسن عسکری علیه السّلام نقل شده که: منظور از روح القدس جبرئیل است. و این تأیید الهی زمانی بود که جناب عیسی را جبرئیل از خانه اش به طرف آسمان بالا برد و مشابه حضرت عیسی علیه السّلام بر روی کسی که می خواست او را بکشد انداخته شد و به جای حضرت عیسی کشته شد و به همین خاطر گفته شد، آنکه کشته شد حضرت مسیح بود. علت مجعول بودن این حدیث را هم اینگونه بیان کرده اند که، کسی که مشابه حضرت عیسی علیه السّلام بود بر روی یکی از اصحاب حضرت عیسی علیه السّلام انداخته شد و مرد نه بر روی کسی که می خواست او را به قتل برساند.[11] نتایج به دست آمده از مبحث: 1. اخبار مجعول در بعضی کتب روایی شیعه نیز وجود دارد. 2. این اخبار مجعول خیلی کم هستند. 3. این اخبار طبق قواعدی که در رابطه با شناخت احادیث است به خوبی قابل شناخت و تشخیص است. توضیح: کتاب شریف الاخبار الدخیلة دارای 3 باب می باشد. باب اول: احادیث تحریف شده. باب دوم: اخبار مجعول. باب سوم: دعاهای مجعول و محرّف. معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر: 1. علم الحدیث و درایة الحدیث، کاظم مدیر شانه چی، جامعة مدرسین، 1362 ش. 2. تحقیقی در منابع ایدئولوژی اسلام، ابوالفضل شکوری، ناشر حرّ، 1359 ه ش. 3. ترجمه الغدیر، علامه امینی، بنیاد بعثت، 1370 ش، ج 10. 4. الاخبار الدخیلة. [1] . ر.ک: نصیری، علی، درسنامه علم حدیث، انتشارات نصایح، چاپ اول، ص 65 92. [2] . همان، ص 212214. [3] . ر.ک: مؤدب، سید رضا، علم حدیث، انتشارات احسن الحدیث، چاپ اول، 1378، ص113. [4] . همان، ص114. [5] . ر.ک: پیشوایی، مهدی، سیره پیشوایان، مؤسسة امام صادق علیه السّلام ، چاپ سیزدهم، 1381، ص602. [6] . ر.ک: تفسیر منسوب به امام حسن عسکری علیه السّلام ، قم، چاپ مدرسه امام مهدی(عج)، چاپ اول، 1409 ه ق، ح374. [7] . ر.ک: تستری، محمد تقی، الاخبار الدخیلة، با تعلیق علی اکبر غفاری، تهران، مکتبة الصدوق، 1390 ه ق، ص169. [8] . ر.ک: تفسیر منسوب به امام، همان، ص661. [9] . ر.ک: الاخبار الدخیلة، ص171. [10] . ر.ک: تفسیر امام، همان، ص371. [11] . ر.ک: الاخبارالدخیلة، ص187.
بعد از رحلت پیامبر گرامی اسلام حضرت محمد صلّی الله علیه و آله خلیفه اول نقل و کتابت حدیث پیامبر را ممنوع و با ناقلان احادیث برخورد می کرده و این منع تا زمان خلافت عمر بن عبدالعزیز (99 ه ق) ادامه داشت. با توجه به این مقدار زمان ممنوعیت، هم حلقة اتصال اسناد روایات از بین می رفت و از طرفی موجب (ره) یافتن احادیث جعلی در بین روایات می شد.
ولی شیعه به پیروی از امامان خود و از طرفی وجود آنها به عنوان جانشینان پیامبر به این ممنوعیت ارزشی قائل نشده و از ضررهای آن مصون ماندند. فلذا احادیث جعلی در روایات شیعه خیلی به ندرت یافت می شود.[1] البته برای زدودن و شناسایی آنها راهنمایی در کتب علوم حدیث ذکر گردیده است یکی از اقسام حدیث، حدیث ضعیف است. حدیث ضعیف به حدیثی اطلاق می شود که برخلاف احادیث صحیح و موثق و حَسن) فاقد اتصال سند بوده ویا راویان آن فاقد صفت عدالت یا وثاقت باشند.[2] حدیث ضعیف خود تقسیماتی دارد که بدترین نوع آن حدیث جعلی و یا موضوع است، که روایت آن نیز حرام می باشد زیرا اعانه بر گناه است. برخلاف دیگر روایات ضعیف که نقل و روایت آنها حرمت ندارد.[3] در اینکه انگیزه جعل حدیث چه می تواند باشد، در کتب علوم حدیث فراوان بحث شده که به چند عنوان اشاره می شود: 1. اثبات یا نفی برخی از خلفاء. 2. تقویت حکومت بنی امیه. 3. پیدایش مذاهب مختلف فقهی و تقویت و یا تضعیف آنها. 4. ترغیب مردم به کارهای خوب و اعمال عبادی (به قصد تقرب).[4] 5. غُلُو در مورد امامان معصوم علیهم السّلام .[5]در بین کتابهای شیعی، تفسیری است روایی که نسبتش را به امام حسن عسکری علیه السّلام داده اند. از این کتاب چند روایت جعلی انتخاب و در این جا به عنوان نمونه ذکر می گردد.
الف) فی تفسیر قوله تعالی: (واستشهدوا شهیدین من رجالکم.) قال امیرالمؤمنین علیه السّلام : من احرارکم و قال علیه السّلام : قال امیرالمؤمنین علیه السّلام : بینا نحن مع النبی صلّی الله علیه و آله و هو یذاکرُنا بقوله تعالی: (واستشهدو شهیدین من رجالکم) قال صلّی الله علیه و آله : احرارکم دون عبیدکم فانّ الله تعالی قد شغل العبید بخدمة موالیهم عن تحمّل الشهادات و عن ادائها.[6] ترجمه: در تفسیر آیه از سورة که می فرماید: (و باید شاهد بگیرید دو شهید از مردانتان. امیرالمؤمنین فرمودند: (منظور ازجالکم یعنی) مردان آزاد (نه عبید و بندگان). و فرمودند: در محضر حضرت پیامبر بودیم که دربارة آیة شریفه با ما گفتگو می کرد در این مورد فرمودند: منظور از (رجالکم) مردان آزاد است نه مردان عبید و بنده چرا که خداوند متعال مردان عبد را از تحمل و اداء شهادت به خدمت موالی خود مشغول کرده است. این روایت به خاطر تعارض با مبانی قطعی فقه شیعه که اجماعاً قائل به عدم فرق بین (حرّ) و (عبد) در مورد شهادتند، حدیثی جعلی و ساختگی دانسته شده است.[7]
ب) عن النبی صلّی الله علیه و آله (و إنّ صلاةً فی مسجدی هذا، افضل من الف صلاةٍ ما سواه الا المسجد الحرام والمسجد للاقصی یعنی مکّةَ و بیت المقدّس.[8] ترجمه: از پیامبر گرامی نقل شده که: نمازی در مسجد من (مسجد النبی)، از هزار نماز در غیر آن با فضیلت تر است مگردر مسجدالحرام (مکه) و مسجد الاقصی (بیت المقدس) که نماز در آن دو نماز در مسجد من افضل است.) طبق روایت قطعی نماز در مسجد النبی و مسجد الاقصی از نظر فضیلت و ثواب برابر بوده و معادل 1000 نماز در غیر این دو می باشد، و نماز در مسجد مکه ثوابش معادل صد هزار نماز در غیر آن است. بنابراین، این حدیث نیز جعلی و ساختگی می باشد.[9]
ج) فی تفسیر قوله تعالی: (و ایّدناه بروح القدس) قال و هو جبرئیل و ذالک حین رفعه من روزنة بیته الی السماء و ألقی شبهه علی من دام قتله فقتل بدلاً منه و قیل هو المسیح.[10] ترجمه: در تفسیر آیة 87 سورة بقره: (در مورد حضرت عیسی علیه السّلام ) کمک و تأیید کردیم ما (خدا) او (عیسی) را به سبب روح القدس) از امام حسن عسکری علیه السّلام نقل شده که: منظور از روح القدس جبرئیل است. و این تأیید الهی زمانی بود که جناب عیسی را جبرئیل از خانه اش به طرف آسمان بالا برد و مشابه حضرت عیسی علیه السّلام بر روی کسی که می خواست او را بکشد انداخته شد و به جای حضرت عیسی کشته شد و به همین خاطر گفته شد، آنکه کشته شد حضرت مسیح بود. علت مجعول بودن این حدیث را هم اینگونه بیان کرده اند که، کسی که مشابه حضرت عیسی علیه السّلام بود بر روی یکی از اصحاب حضرت عیسی علیه السّلام انداخته شد و مرد نه بر روی کسی که می خواست او را به قتل برساند.[11]
نتایج به دست آمده از مبحث:
1. اخبار مجعول در بعضی کتب روایی شیعه نیز وجود دارد.
2. این اخبار مجعول خیلی کم هستند.
3. این اخبار طبق قواعدی که در رابطه با شناخت احادیث است به خوبی قابل شناخت و تشخیص است.
توضیح: کتاب شریف الاخبار الدخیلة دارای 3 باب می باشد. باب اول: احادیث تحریف شده. باب دوم: اخبار مجعول. باب سوم: دعاهای مجعول و محرّف.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. علم الحدیث و درایة الحدیث، کاظم مدیر شانه چی، جامعة مدرسین، 1362 ش.
2. تحقیقی در منابع ایدئولوژی اسلام، ابوالفضل شکوری، ناشر حرّ، 1359 ه ش.
3. ترجمه الغدیر، علامه امینی، بنیاد بعثت، 1370 ش، ج 10.
4. الاخبار الدخیلة.
[1] . ر.ک: نصیری، علی، درسنامه علم حدیث، انتشارات نصایح، چاپ اول، ص 65 92.
[2] . همان، ص 212214.
[3] . ر.ک: مؤدب، سید رضا، علم حدیث، انتشارات احسن الحدیث، چاپ اول، 1378، ص113.
[4] . همان، ص114.
[5] . ر.ک: پیشوایی، مهدی، سیره پیشوایان، مؤسسة امام صادق علیه السّلام ، چاپ سیزدهم، 1381، ص602.
[6] . ر.ک: تفسیر منسوب به امام حسن عسکری علیه السّلام ، قم، چاپ مدرسه امام مهدی(عج)، چاپ اول، 1409 ه ق، ح374.
[7] . ر.ک: تستری، محمد تقی، الاخبار الدخیلة، با تعلیق علی اکبر غفاری، تهران، مکتبة الصدوق، 1390 ه ق، ص169.
[8] . ر.ک: تفسیر منسوب به امام، همان، ص661.
[9] . ر.ک: الاخبار الدخیلة، ص171.
[10] . ر.ک: تفسیر امام، همان، ص371.
[11] . ر.ک: الاخبارالدخیلة، ص187.
- [سایر] چند نمونه از احادیث جعلی ابوهریره را که شناخت ساختگی بودن آن برای عموم خوانندگان آسان باشد، با ذکر منبع معتبر بنویسید؟
- [سایر] چند نمونه از توهینهایی که به پیامبر گرامی اسلام(ص) در کتب اهل سنت وجود دارد را بنویسید.
- [سایر] در منابع روایی شیعه نظیر بحارالانوار روایاتی پیرامون تخریب مساجد در زمان ظهور امام عصر(عج) توسط آن حضرت وارد شده است. این روایات چگونه قابل توجیه است؟
- [سایر] تناقض های فراوانی در کتب حدیث وجود دارد. چرا پیامبر و ائمه، خودشان کتاب روایی ننوشتند؟ چرا برای قرآن تفسیر ننوشتند؟ از دیگر نویسنده ها کتاب هایی باقی مانده است، ولی از خود امامان چیزی به جا نمانده است؟
- [سایر] کتب اربعه (کافی، تهذیب، استبصار، و من لایحضره الفقیه) معتبرترین کتب احادیث شیعه است؛ علت این اعتبار در نزد علمای شیعه چیست؟
- [سایر] بسم الله الرّحمن الرّحیم با سلام، آیا این روایت نبوی که میفرماید (به زودی سخنان زیادی به دروغ بر من بسته خواهد شد، پس هر سخنی که به شما رسید را بر قرآن عرضه کنید)، در کتب روایی اهل سنّت هم آمده است یا فقط در کتب شیعه است؟ لطفاً آدرس دهید. با تشکّر
- [سایر] گزارشی از سیر تدوین حدیث در شیعه در قرون اولیه اسلام را بنویسید؟
- [سایر] معروفترین و معتبرترین کتب حدیث شیعه که توسط نویسندگان ایرانی جمع آوری شده است کدامند؟
- [سایر] چرا از علم حدیث شناسی برای شناسایی و حذف حدیث های جعلی که یهود در طول تاریخ توسط کعبالاحبار و ابوهریره و ... وارد اسلام شده و آسیب بسیار زیادی هم زده استفاده نمی شود؟ در این شرایطی که غرب تمام قدرت خود را صرف پروژه اسلام گریزی و اسلام هراسی می کند، ما حتی به خودمان زحمت حذف این احادیث جعلی را هم نمی دهیم!
- [سایر] شما شیعیان اگر راست می گویید که معاویه کارخانه جعل حدیث داشته است و حرف شما صحیح است، به من بگویید چند حدیث در کتب حدیثی اهل سنت وجود دارد که مشتمل بر مدح معاویه یا یزید باشد؟ اگر راست می گویید یک نمونه به من آدرس بدهید؟
- [آیت الله خوئی] در روایات معتبره وارد است که نماز با جماعت بیست و پنج درجه افضل از نماز فرادا است.
- [آیت الله شبیری زنجانی] در روایات معتبره وارد شده است که ثواب نماز با جماعت بیست و پنج برابر نماز فرادی، یعنی نمازی که تنها خوانده شود، است.
- [آیت الله مکارم شیرازی] نماز در حرم امامان(علیهم السلام) مستحب است، بلکه در حدیث آمده نماز در حرم مطهر حضرت امیرالمؤمنین(علیه السلام) برابر با دویست هزار نماز است.
- [آیت الله سیستانی] نماز خواندن در حرم امامان علیهمالسلام مستحب ، بلکه بهتر از مسجد است ؛ و روایت شده که نماز در حرم مطهّر حضرت امیر المؤمنین علیهالسلام برابر دویست هزار نماز است .
- [آیت الله وحید خراسانی] نماز خواندن در حرم امامان علیهم السلام مستحب است بلکه از بعضی روایات استفاده می شود که نماز در حرم مطهر حضرت امیر المومنین علیه السلام و سیدالشهداء علیه السلام افضل از مسجد است
- [آیت الله وحید خراسانی] اشامیدن شراب و غیر ان از مسکرات حرام است و روایات در مذمت ان بسیار است و در بعضی از انها قریب به این مضامین وارد شده که خداوند معصیت نشده به چیزی که شدیدتر از اشامیدن مسکر باشد و از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام سوال شد ایا اشامیدن شراب بدتر است یا ترک نماز فرمود شرب خمر برای این که شرابخوار در حالتی قرار می گیرد که پروردگار خودرا نمی شناسد و از حضرت رسول صلی الله علیه واله وسلم روایت شده که شراب سر هر گناهی است و در بعضی از روایات اشامیدن شراب اشد از زنا و دزدی شمرده شده است و خداوند شراب را حرام کرده به علت این که ام الخبایث و سر هر شری است و شرابخوار عقل خودرا از دست می دهد پس پروردگار خود را نمی شناسد و هر معصیتی را مرتکب و هر حرمتی را هتک و هر رحم وابسته ای را قطع و هر فاحشه ای را مرتکب می شود
- [آیت الله مکارم شیرازی] نافله شب از مهمترین نمازهای نافله است که در روایات اسلامی و قرآن مجید روی آن تاکید شده و تأثیر عمیقی در صفای روح و پاکی قلب و تربیت نفوس انسانی وحل مشکلات دارد و در کتب معروف دعا، آدابی برای آن ذکر کرده اند، مخصوصاً برای قنوت نافله وتر، رعایت این آداب خوب است ولی می توان نماز شب را بدون این آداب مانند نمازهای معمولی نیز انجام داد و کسی که به علتی نتواند آخر شب بیدار شود و نماز شب را بخواند می تواند قبل از خواب آنها را به جا آورد.
- [آیت الله اردبیلی] (صدقه) بر دو قسم است: اوّل:صدقه واجب، نظیر زکاتِ مال، زکات فطره، ردّ مظالم (یعنی جبران تجاوزات انسان به اموال مردم با جهل به صاحبان آنها که به اجازه مجتهد جامعالشرایط صدقه داده میشود) و کفّارههای گوناگون. دوم:صدقه مستحب، یعنی احسان و اعانت مالی به دیگران یا تأسیس مؤسسه خیریه که منافع آن عاید عموم گردد که درباره خواص و آثار آن روایات زیادی وارد شده است.
- [آیت الله مکارم شیرازی] غسل کردن برای وارد شدن در مکانهای مقدس به امید ثواب پروردگار مستحب است، از جمله برای داخل شدن در مکه و مدینه، یا برای داخل شدن در مسجدالحرام و مسجد پیغمبر اکرم(صلی الله علیه وآله) و همچنین حرم امامان(علیهم السلام) و اگر در یک روز چند مرتبه مشرف شود یک غسل کافی است و اگر کسی می خواهد در یک روز داخل مکه شود و به مسجد الحرام رود، یا داخل شهر مدینه شود و به مسجد پیغمبر(صلی الله علیه وآله)برود، یک غسل به نیت همه کفایت می کند. همچنین مستحب است غسل برای زیارت پیغمبراکرم(صلی الله علیه وآله) یا امامان از دور یا نزدیک و برای نشاط عبادت و رفتن به سفر به قصد رجاء.
- [آیت الله اردبیلی] غنا و هر آوازی که مشتمل بر باطل بوده یا موجب برانگیختن و تحریک شهوت شده و به نظر عرف، مناسب با مجالس فسق و فجور باشد، به تنهایی یا همراه با نواختن چیزی باشد، خواندن و گوش دادن و نیز یاد دادن و شغل قرار دادن آن حرام است. در روایات اسلامی (مَلاهی و غِنا) بسیار مذّمت شدهاند، از جمله در روایتی آمده: (خانهای که در آن شراب و آلات لَهْو و غِنا و قمار باشد، ملائکه به آن خانه وارد نمیشوند و دعای اهل خانه مستجاب نمیگردد و برکت از آن خانه برداشته میشود.)(1)