چه کسانی به نوبختی و کیفیت خرج اموال به دست آمده شک کردند و انگیزه آنها چه بود؟

به اعتقاد امامیه، امام دوازدهم شیعه دو غیبت دارد: غیبت صغرا که از سال 260 ه. ق شروع می شود و در سال 329 ق، پایان می پذیرد و پس از آن غیبت کبرای حضرت شروع می شود که هنوز هم ادامه دارد.
در دوران غیبت صغرا حضرت ولی عصر (عج) به وسیله چهار نایب خاص خود با مردم مرتبط بودند که به ترتیب توسط حضرت به سفارت ایشان منصوب گشتند.
نایب سوم حضرت، حسین بن روح نوبختی بود حدود 21 سال؛ یعنی از سال 305 ق، تا سال 326 ق نیابت حضرت ولی عصر (عج) را عهده دار بود. حسین بن روح نوبختی، از طایفۀ بنو نوبخت قم بود، او در زمان نخستین نایب و سفیر خاص حضرت حجت (عج) به بغداد مهاجرت کرد.[1]
حسین‌بن روح چندی پس از انتصاب به نیابت خاص امام (ع)، مجبور شد مخفی شود و پنج سال از مدت سفارت خود، یعنی سال‌های 312 317 قمری را در زندان مقتدر، خلیفۀ‌ عباسی گذراند.[2]

منکران نیابت نوبختی
به جهت انتساب حسین بن روح به خاندان نوبختی و نفوذ آنها در دربار عباسی و همچنین به خاطر در رأس کار بودن برخی از خاندان فرات که متمایل به شیعه و طرفدار آنها بودند، در اوایل کارش با مانعی از طرف حکومت مواجه نبود و از طرفی با تأکیدهای فراوان محمّد بن عثمان که در هنگام وفات بر انتصاب ایشان انجام داده بود، عموم شیعیان و خواص نیز، در نیابت ایشان دچار شک و ابهام نشدند. از این رو منکران نیابت آن بزرگوار کم بودند برخی نیز پس از روشن شدن حقیقت از انکار خود برگشتند.
در زیر به دو مورد از منکران ایشان پرداخته می شود:
الف. شلمغانی و پیروان او:
او ابتدا دانشمندی صحیح الاعتقاد و فردی صالح بود. کتاب هایی؛ نظیر (التکلیف)،(العصمة)، (الزاهر بالحجج العقلیة)،(المباهلة)،(االاوصیاء) و غیر آنها به او منسوب است. وی تا جایی مورد اعتماد بود که بنا به نوشتۀ شیخ طوسی، در دوران اختفای حسین بن روح نوبختی از حکومت وقت، وی از یاران حسین بن روح، سفیر و رابط او با مردم بود.[3]
برخی احتمال داده اند که حتی شلمغانی در دستگیری و زندانی شدن نوبختی دست داشته است. شلمغانی در زمانی که حسین روح پنهان می‌زیست، به عقاید غلو گرایید و به تبلیغ این عقاید پرداخت. ابتدا قصد داشت خود را به جای حسین‌بن روح، نایب خاص امام، معرفی کند، بعد فراتر رفت و دعوای نبوت و الوهیت کرد. ابن مسکویه در مورد قدرت یافتن شلمغانی چنین می‌نویسد: "ابوجعفر محمدبن علی شلمغانی معروف به ابن ابی‌العزاقر مدعی بود که لاهوت در او حلول کرده است".[4]
وقتی خبر به حسین‌بن روح رسید، ابتدا برای بنی بسطام قبیله‌ای که پیرو شلمغانی بودند پیام فرستاد که از او دوری کنند، سپس نامه‌ای به آنها نوشت و آنان را از پیروی شلمغانی نهی کرد.
بنا بر نظر امامیه در ذی‌الحجه سال 312 قمری در حالی که حسین‌بن روح در زندان بود، توقیعی از جانب امام مهدی (عج) بر ضد شلمغانی صادر شد.[5]

انگیزه‌ انحراف شلمغانی:
سه عامل را از اسباب انحراف شلمغانی شمرده اند:
1.سودجویی و طمع در اموال و سهم امامی که شیعیان به نواب می‌دادند. [6]
2. حسادت[7]
3. جاه‌طلبیِ سیاسی[8]

ب. محمد بن فضل موصلی:
یکی دیگر از منکران نیابت حسین بن روح، محمّد بن فضل موصلی است که در سال 307 ق. منکر نیابت ایشان شد، ولی با راهنمایی­های حسن بن علی و جناء و مشاهدۀ بعضی امور از حسین بن روح از انکار خویش برگشت که جریان توبه و بازگشت او در کتاب "الغیبة" مرحوم شیخ طوسی بیان شده است.[9]
علت انکار او ظاهرا عدم آگاهی و شبهه ای بود که بر وی رخ داده بود؛ زیرا در نحوه مصرف اموال و سهم امام (ع) اعتراض داشت و می گفت: "این اموال در موارد خود مصرف نمی شود و به مستحقین نمی رسد".[10]

پی نوشتها:
[1]. جاسم حسین، تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم، ص 192، ترجمه‌، آیت اللهی، محمدتقی، امیرکبیر، تهران، 1367.

[2]. الذهبی، تاریخ الاسلام، ص 191؛محمدبن احمدبن عثمان، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، حوادث و وفیات 321 330، تحقیق، عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، دارالکتاب العربی، 1413ق.

[3]. طوسی، محمدبن حسن، الغیبة، تحقیق عباداللّه‌ الطهرانی و علی احمد ناصح، ص 303 و 324، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیة، 1411ق.

[4]. ابن مسکویه، تجارب الامم، ابو علی احمدبن محمد؛ تجارب­الامم، ج1، ص123، شرکة التمدن الصناعیة، مصر،1333ق.

[5]. الغیبة، ص 410 411.

[6]. قزوینی، محمدکاظم، الامام المهدی من المهد الی الظهور، ص 200، بیروت، الوفاء، 1405ق.

[7]. نجاشی، ابوالعباس احمدبن علی، الرجال، ص 293، بمبئی، 1317ق ؛ الصدر، محمد، تاریخ الغیبة الصغری، ص 514، اصفهان، مکتبة امیرالمؤمنین، 1362.

[8]. تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم، ص 200.

[9]. الغیبة، ص 316- 315، ح 264.

[10]. همان.

منبع: http://farsi.islamquest.net