هدف از آفرینش انس و جن چیست؟

برای روشن شدن پاسخ، توجه به چند مطلب لازم است:

مطلب اول؛ هدف خداوند به طور کلی از آفرینش کل مخلوقات:
توجه به نکاتی ما را در دست یابی به تصویری واضح از هدف خداوند در آفرینش مخلوقات، یاری می رساند:

1- خداوند متعال به مقتضای این که واجب الوجود است و وجود او وابسته به چیزی نیست، هیچ محدودیتی و نقصی ندارد و همه‌ی کمال‌ها را دارا است.

2- ازجمله کمالات او فیاض و جواد بودن است. خداوند در قرآن می‌فرماید: (و عطای پروردگارت منع نشده است).[1]خداوند متعال، برای عطا کردن از ناحیه‌ی خودش، هیچ محدودیتی ندارد و هر چیز که لایق عطا شدن باشد، عطا می ‌شود.

3- هر خیر و کمالی ناشی از وجود و هر شرّ و نقصی ناشی از عدم است. مثلاً علم، خیر و کمال است و جهل، شرّ و نقص. و نیز قدرت، در مقابل عجز و ناتوانی، کمال و خیر است. پس معلوم می‌شود که وجود خیر است، و در مقابل آن، هر شرّ و نقصی از عدم است.

4- با توجه به مقدمه سوم می‌توان دریافت که فیاض و جواد بودن خداوند با آفریدن و ایجاد کردن محقق می‌شود. پس لازمه‌ی فیاض بودن آفریدن است.به عبارت دیگر، اگر چیزی لایق آفریده شدن باشد و خداوند آن را نیافریند، این نیافریدن با توجه به خیر بودن وجود، منع از خیر است و بخل محسوب می ‌شود و بخل از خداوند محال است. از این مقدمات نتیجه می‌گیریم، اگر سؤال شود چه چیز باعث شد خدا بیافریند؟ پاسخ این است که فیاض بودن او باعث آفرینش شده است.
نکته قابل توجه آن است که اگرچه هدف فاعل، به این معنا که برای تامین نیازها و جبران نقص خود، دست به خلقت زده باشد، برای خدا تصور ندارد چون بی نیاز مطلق است و نقصی در او راه ندارد، اما فعل خداوند باید هدف داشته باشد (هدف فعل) ،زیرا خداوند حکیم است و از شخص حکیم کار بیهوده و عبث صادر نمی شود، نظام آفرینش نظامی است هدفمند که در راستای اهداف عالیه ذات باریتعالی بنیان نهاده شده و در آن اثری از اعوجاج و آشفتگی پیدا نیست و ذرات عالم با زبان بی زبانی می گویند:
نیست در دایره یک نقطه خلاف از کم و بیش
که من این مسأله بی چون و چرا می بینیم
مطابق نص آیات قرآنی ، خالق موجودات، اشیاء و پدیده ها را نه باطل آفرید و نه بازیچه، بلکه محور و اساس آفرینش او بر مبنای حق استوار گشته است که در این نظام احسن ، حتی کوچکترین اجزاء آن اهداف و مقاصد بلند و ارزشمندی را تعقیب می نمایند و هیچ یک از آنها معطل و بی کار نمی باشند که:
در این پرده یک رشته بی کار نیست
سر رشته بر ما پدیدار نیست

مطلب دوم؛ هدف خداوند از آفرینش انسان و جن به طور اختصاصی:
تفاوت اساسی دو گروه جن و انس با انواع دیگر مخلوقات ، توانایی رشد و به کمال رسیدن اختیاری آنها است یعنی تا آنجا که ما علم داریم موجودات دیگر قابلیت رشد و ارتقای کمالات خود را ندارد و درجه وجودی موجودات دیگر در هر مرتبه ای که باشند ثابت خواهد بود و از همین رو است که اصطلاح مومن و کافر فقط برای انسان و جن معنی دارد و برای موجودات دیگر بی معنی می باشد. [2]
درباره هدف آفرینش انسان و جن در آیات قرآن بیانات مختلفی آمده است که در حقیقت هر کدام به یکی از ابعاد این هدف اشاره می نمایند، از جمله: ( من جن و انس را نیافریدم مگر اینکه مرا پرستش کنند)[3] و در جای دیگر می خوانیم: ( آن خدایی که مرگ و زندگی را آفرید تا شما را بیازماید تا کدامین بهتر عمل می کنید).[4] (یعنی آزمایشی آمیخته با پرورش و در نتیجه تکامل ) همانگونه که ملاحظه می شود همه این خطوط به یک نقطه منتهی می شود و آن پرورش و هدایت و تکامل انسانهاست از این جا معلوم می شود که: هدف نهایی آفرینش انسان، رسیدن به کمال و سعادت و دست یازیدن به والاترین کرامت ها و ارزش های انسانی است که این همه در پرتو شناخت و معرفت و عبودیت و بندگی آگاهانه و اختیاری به پیشگاه ذات احدیت میسور و ممکن خواهد بود که:( بندگی خدا گوهر گران بهایی است که باطن آن ربوبیت است)[5] که هر کس به آن دست یافت سلطنت بر همه ما سوی الله کند.
در روایتی معرفت بخش از امام صادق (ع) می خوانیم: که امام حسین (ع) در برابر اصحابش آمد و چنین فرمود: (خداوند بزرگ بندگان را نیافریده مگر به خاطر اینکه او را بشناسند ، هنگامی که او را بشناسند، عبادتش می کنند و هنگامی که بندگی او کنند از بندگی غیر او بی نیاز شوند).[6]
با توجه به مطلب یاد شده می‌توان دریافت که هدف از آفرینش انسان و جن زمانی می‌تواند محقق شود که آنها قابلیت رسیدن به کمال را داشته باشند و با فعلِ اختیاریِ خود، آن را تحصیل کنند. درحالی که اگر آن کمال را از ابتدا دارا می‌بودند قطعاً کمالِ اختیاریِ آنها به شمار نمی‌آمد و هدف اصلی از آفرینش آنها نیز تحصیل نمی ‌شد.
باید توجه داشت که حتی ترقی یک پله از نردبان تکامل برای انسان، تحصیل کمال اختیاری به شمار می‌آید و به همان اندازه هدف اصلی از آفرینش را تحصیل کرده است.

پی نوشتها:
[1]-اسراء، 20.
[2]-سوره جن آیه 2 و 13.
[3]-(و ما خلقت الجن و الانس الا لیعبدون )، ذاریات ، آیه 56.
[4]-(الذی خلق الموت و الحیاة لیبلوکم ایکم احسن عملاً )، ملک، آیه 2.این آیه می تواند شامل جنیان نیز باشد چون از آیات قرآن بر می‌آید که جن نیز مانند نوع بشر زندگی و مرگ و قیامت دارند.
[5]-(العبودیة جوهرة کنهها الربوبیه)، مصباح الشریعة در حقیقت عبودیت.
[6]-(ان الله عزوجل ما خلق العباد الا لیعرفوه، فإذا عرفوه عبدوه، فإذا عبدوه استغنوا بعبادته عن عبادة من سواه)، علل الشرائع صدوق (طبق نقل المیزان، ج 18، ص 423.

منبع: islamquest.net