درباره (طی الارض) و تحلیل عقلانی آن از سوی دانشمندان نظریات گوناگونی ارائه شده است. یکی از آن نظریه ها نظریه اعدام و ایجاد است که از ناحیه محی الدین بن عربی ابراز شده و بزرگانی نیز آن را پذیرفته اند. طبق این نظریه شخص خود را در مکان مبدا (اعدام) و در مکان دلخواه (ایجاد) می کند. اصل این معنا مبتنی بر حرکت جوهری فلسفی یا مساله تجدد امثال عرفانی است. بر اساس تجدد امثال تمام موجودات اعم از مادی و غیر مادی و بر اساس حرکت جوهری فقط موجودات مادی بر خلاف ظاهر ثابت و آرامششان، هر لحظه معدوم گشته و در لحظه بعدی با فیض جدید موجود می شوند. به دیگر عبارت موجودات دم به دم فیض وجود را از مبدا هستی، دریافت کرده و بدین وسیله استمرار و بقای خویش را تامین می کنند، به نحوی که اگر برای یک لحظه فیض وجود از آنها دریغ گردد و این امدادهای پی در پی به آنها نرسد، همگی در حالت عدم، باقی خواهند ماند.
جهت وضوح مطلب، توجه به روشنایی به ظاهر مستمر ولی ستال لامپ برقی مفید بلکه لازم است در این مثال لامپ برق، هر لحظه با دریافت انرژی جدید از مبدا اصلی روشن می شود و اگر برای یک آن جریان برق قطع گردد و نیروی جدید نرسد، لامپ خاموش می شود و فضا در تاریکی فرو می رود. به تعبیر بهتر لامپ برق هر لحظه و هر آن به اقتضای تاریکی ذاتی خود خاموش گشته و در آن لحظه بعدی با دریافت انرژی جدید روشن می شود. و بدین ترتیب روشنایی به ظاهر مستمر آن ادامه می یابد؛ ولی چونکه این خاموش شدن سریع صورت می گیرد، ما آن را احساس نمی کنیم؛ بلکه روشنایی لامپ را یک روشنایی ثابت تلقی می نماییم.
موجودات عالم نیز همین گونه اند؛ در هر لحظه معدوم می شوند و در لحظه بعد با فیض جدید موجود می شوند ولی از آنرو که این موجود و معدوم شدن سریع محقق می شود آن را احساس نمی کنیم بلکه وجود اشیا را یک وجود ثابت و مستمر می بینیم.
حال انسانی که بر طی الارض قدرت دارد در حقیقت ظرف ایجاد خود را از ظرف اعدام خویش جدا می سازد و در یک آن، خود را از نقطه ای به نقطه مورد نظر بدون آنکه در دیگر موجودات تحولی رخ دهد و ملاک های مکانی و زمانی آنها تغییر کند منتقل می سازد. این انسان اگر طی الارض هم نمی کرد هر آن و هر لحظه اعدام ایجاد می شد. وقتی هم که چنین می کند، باز هم اعدام و ایجاد می شود لکن با این تفاوت که ظرف ایجادش با ظرف اعدامش فرق می کند. پیش تر در همان مکان که اعدام می شد ایجاد می گشت؛ ولی حالا که طی الارض کرده در مکان مبدا اعدام و در مکان دیگری ایجاد می شود.
این خلاصه تحلیلی است که می توان از طی الارض بر اساس نظریه محی الدین بن عربی ارائه کرد.
