آیا عفاف، امری فطری است؟

عفاف یک امر فطری است که ریشه در درون آدمی دارد. روح عفت و پروا پیشگی از بدو خلقت آدمی تا کنون بر وی حاکم بوده است.
قرآن کریم در داستان آفرینش آدم و حوا از این خصلت فطری چنین یاد می کند:
پس شیطان آن دو را با فریب به سقوط کشانید پس چون آن دو از [میوه] آن درخت [ممنوع] چشیدند برهنگی هایشان بر آنان آشکار شد و به چسباندن برگ [های درختان] بهشت بر خود آغاز کردند...1
طبق این آیه شریفه، حضرت آدم و حوا قبل از خوردن از درخت ممنوعه دارای لباس بودند ولی بر اثر وسوسه شیطان، با خوردن از آن درخت، لباس خود را از دست دادند و بلافاصله به پوشاندن خود اقدام نمودند.
این احساس شرم از برهنگی حتی بدون حضور ناظر بیگانه و سرعت در پوشاندن خود به وسیله برگ ها ولو به طور موقت از آن جهت که تحت هیچ آموزش یا فرمانی از جانب خداوند یا فرشته وحی یا تذکر یکی به دیگری صورت نگرفته، بیانگر فطری بودن پوشش و عفت در انسان است.2
دامنه عفاف
دامنه عفت ورزی در ارتباط با نامحرم ابعاد مختلفی دارد که عبارتند از:
1. عفت در فکر
گرانبهاترین سرمایه ای که خداوند به انسان هدیه کرده، گوهر فروزان قوه تفکر و تعقل است. تمامی اعمال و رفتار انسانی، چه خیر و چه شر از فکر انسان سرچشمه می گیرد. بنابراین می توان گفت بالاترین مرحله عفت ورزی در ارتباط با نامحرم این است که انسان حتی فکر گناه را نکند و تمایلات قلبی و اندیشه خود را از گناه حفظ کند.
روزی حواریون حضرت عیسی(ع) از او خواستند آنها را ارشاد کند. حضرت عیسی(ع) فرمود: (موسی(ع) به شما گفت سوگند دروغ نخورید من به شما می گویم سوگد راست هم نخورید. موسی(ع) به شما گفت: زنا نکنید، من به شما می گویم حتی فکر زنا هم نکنید، هرکس فکر زنا و گناه کند مانند کسی است که در خانه ای آراسته، آتشی برافروخته است. خانه نمی سوزد ولی دود خانه را فرا می گیرد [فکر گناه هم باعث تیرگی دل و قلب می شود]).3
همچنین در حدیثی از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل شده است که در مورد دو نفر مسلمان که [در نزاع های شخصی] شمشیر بر روی یکدیگر بکشند و یکی کشته شود، فرمود: (هر دو در دوزخند).
یکی از حاضران عرض کرد: یا رسول الله! قاتل معلوم است که به دوزخ می رود امام مقتول چرا؟
فرمود: بدان سبب که او نیز [آهنگ کشتن رفیقش را کرده بود و] اراده داشت او را بکشد.4
امام صادق(ع) نیز در حدیثی فرموده است:
انَّ المُؤمِنَ لَیَنْوی الذَّنْبَ فَیُحْرَمُ الرّزقَ.5
گاهی مؤمن اندیشه گناه می کند و همان، سبب محروم شدن او از روزی می گردد.
2. عفت در نگاه
عفت در نگاه به نامحرم از دستورات صریح قرآن کریم است. خداوند در سوره مبارکه نور به مردان و زنان مؤمن دستور می دهد که چشمان خود را از نامحرم بپوشانند.6
اهمیت این مسئله از آنجاست که نگاه همچون پنجره ای است که چون بی حساب و بدون مرز گشوده شود، آتش شهوت و هیجان را برخواهد افروخت. نگاه های آلوده، زمینه ساز فحشا و آلودگی های اجتماعی است.
حضرت علی(ع) در این باره می فرمایند: (العُیون مصائِدُ الشَیْطان؛ چشم ها، دام های شیطان هستند.)7
همچنین می فرماید: (غَضُّ الطَرفِ من اَفْضَل الورع؛پایین انداختن چشم از برترین پارسایی است).8
امام صادق(ع) نیز می فرماید: (نگاه حرام تیری آلوده از تیرهای شیطان است و چه بسیار نگاه های حرامی که حسرتی طولانی در پی خواهد داشت)9
3. عفت در گفتار
یکی از ابعادت عفت در ارتباط با نامحرم در گفتار ظاهر می گردد. قرآن کریم در این باره خطاب به همسران پیامبر می فرماید:
فَلَا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَیَطْمَعَ الَّذِی فِی قَلْبِهِ مَرَضٌ وَقُلْنَ قَوْلًا مَّعْرُوفًا (احزاب: 32)
... پس به ناز سخن مگویید تا آنکه در دلش بیماری است طمع ورزد و گفتاری شایسته بگویید.
هرچند آیه شریفه خطاب به همسران پیامبر است ولی بدون شک این یک حکم عام است؛10 و تمامی زنان در ارتباط با نامحرم نباید به گونه ای هوس انگیز سخن گویند تا کسانی که در دلشان مرض است در آنان طمع کنند و هرگونه سخن گفتن با ناز و غمزه همراه با تغییر صد به شکل تحریک آمیز، زمینه ساز انحراف افراد شهوات ران است که باید از آن پرهیز شود. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید:
هرکس با زن نامحرم شوخی کند، برای هر کلمه ای که با او سخن گفته، هزار سال زندانی می گردد.11
4. عفت در رفتار
لازمه حضور اجتماعی زن و مشارکت وی در عرصه های اجتماعی، گاه ارتباط و معاشرت با مردان است که این معاشرت، عفت در روابط اجتماعی را اقتضا می کند و دارای شرایطی است که از جمله آن:
الف) پرهیز از خلوت با نامحرم
یکی از مهم ترین موارد عفت در ارتباط با نامحرم، پرهیز از خلوت با او و حضور در مکانی به تنهایی است. اهمیت این مسئله تا آنجاست که پیامبر بر عدم اختلاط آنان با مردان تأکید نموده و می فرماید: بر زنان است که دسوت نداشته باشند در خلوت با مردان بنشینند.12
ب) پرهیز از مصافحه
پیامبر فرمود: (هرکس به طور حرام با زنی مصافحه کند [با او دست بدهد] غضب حق تعالی را برای خود خریده است).13
ج) پرهیز از تبرج
پرهیز از خودنمایی و جلوه گری در مقابل نامحرم دستور صریح قرآن کریم به زنان پیامبر است که شامل تمامی زنان مسلمان می شود:
وَقَرْنَ فِی بُیُوتِکُنَّ وَلَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِیَّةِ الْأُولَی و... (احزاب: 33)
و در خانه هایتان قرار گیرید و مانند روزگار جاهلیت قدیم زینت های خود را آشکار نکنید...
همچنین باید از استعمال عطر و بوی خوش در هنگام معاشرت با نامحرم پرهیز شود.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: (هز زنی که خود را خوش بو کند و از خانه خارج شود، مورد لعنت قرار می گیرد تا به خانه مراجعت کند).14
پی نوشتها:
1. اعراف: 22.
2. آنچه زنان و دختران درباره حجاب باید بدانند، به اهتمام دفتر مشاور رئیس سازمان در امور جوانان، نشر سروش، 1383، چ 1، ص 40.
3. حر عاملی، وسائل الشیعه، مکتب الاسلامیه، تهران، چ 7، 1373، ج 5، ص 37.
4. جامع السعادات فی موجبات النجاة، مولا محمد مهدی نراقی، تصحیح سید محمد کلانتر و محمدرضا مظفر، قم، اسماعیلیان، چ 3، ج 3، ص 163.
5. بحارالانوار، ج 73، ص 358.
6. نور: 30 و 31. محدوده و مشخصات این حکم در فقه و رساله‌های علمیه مشخص شده است.
7. حسین شیخالاسلامی، ترجمه غررالحکم و دررالکلم، قم، انتشارات انصارایان، ج 2، ص 1087.
8. همان، ج 2، ص 1086.
9. وسائل الشیعیه، ج 7، ص 138.
10. تفسیر نمونه، ج 17، ص 290.
11. وسائل الشیعه، ج 14، ص 133.
12همان.
13. همان، ص 142.
14. محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، انتشارات کتابچی، 1373، چ 4 ، ج 103، ص 247 ، ح 27.
www.irc.ir