شبهه: زنان در اسلام برده همسرانشان هستند که باید برای همسرانشان کار ‌کنند.

نمی‌دانیم چه مسأله‌ای باعث شده تا این ذهنیّت ایجاد شود. ممکن است افراد یا خانواده‌هایی باشند که نگرش منفی نسبت به زنان دارند، ام تعمیم دادن آن و نتیجه گیری کردن از آن که، اسلام نگرش منفی نسبت به زنان دارد و زنان در اسلام برده همسرانشان هستند درست نیست. باید نگرش اسلام را درباره زن از کتاب‌ها و منابع معتبر بدست آورد، نحوه رفتار و زندگی افرادی که معلوم نیست تا چه اندازه پایبند به اصول و دستورات اسلامی هستند، نمی‌تواند منبع قضاوت و ارزشیابی واقع شود.
بنابراین دستیابی به پاسخ این سؤال و قضاوت‌ واقع بینانه در مورد آن تنها در صورتی امکان پذیر است که نظر اسلام را درباره زن بدانیم. در یک تقسیم بندی کلی دیدگاه‌ها و رویکردهای متفاوت درباره زن را به سه دیدگاه اصلی می‌توان طبقه بندی کرد.
1. نگرش منفی نسبت به زن؛ قبل از ظهور اسلام دیدگاه غالب و رایج، دیدگاه بدبینانه و منفی نسبت به زن بود. بینش‌های کلیسایی زن را موجود فرعی و طفیلی مرد می‌دانست، عرب‌های دوره جاهلیت نیز از زن به عنوان برده و وسیله عیّاشی خود استفاده می‌کردند.
2. زن در اندیشه اسلامی؛ عقیده اسلام و جهان بینی آن درباره زن و حقوق انسانی او، رویکرد نوینی را درباره زن پایه ریزی کرد. اسلام در روزگاری به زن با دید عظمت نگریست که زن را به عنوان موجودی حقیر و پست می‌انگاشتند.
3. گرایش فمنیستی؛ رویکرد سوم درباره زن گرایشی است که آغاز پیدایش آن به اوایل قرن نوزدهم بر می‌گردد و از آن به فمینیسم یا جنبش استیفای حقوق زنان یاد می‌شد. این گرایش پس از جنگ جهانی اول زمینه ساز طرح برابری حقوق زنان با مردان گردید و امروزه نیز طرفداران این دیدگاه پافشاری بر تساوی حقوق زنان با مردان دارند.[1]
گر چه در این نوشتار مجال بررسی و مقایسه این سه رویکرد به صورت تفصیلی وجود ندارد و از سوی دیگر ممکن است از اصل موضوع سؤال ما را دور کند، ‌لذا مقایسه دیدگاه‌ها را به عهده خود شما می‌گذارم که پس از مطالعه دقیق در این زمینه ببینید آیا اسلام نظر واقع بینانه‌تر درباره زن و حقوق و جایگاه آن اتّخاذ نموده یا رویکردهای فکری دیگر. بنابراین دیدگاه اسلام را درباره منزلت و حقوق زن به اختصار مرور می‌کنیم.
دیدگاه اسلام درباره زن در دو حوزه قابل بررسی است.
الف. حوزه معرفت شناختی؛ در بینش و جهان بینی اسلامی زن و مرد از جهات بسیاری با هم برابر و یکسانند. هدف خلقت زن ومرد هر دو عبودیت و بندگی خداست، از نظر کسب ارزشها، نیز هر دو در یک رتبه هستند. زن و مرد بودن در کسب ارزشها تأثیری ندارد، بلکه ملاک کسب ارزشها عبارتند از:
1. ایمان و عمل صالح؛ (مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثی وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیاه طَیِّبَه)[2] هر کس از مرد یا زن کار شایسته کند و مؤمن باشد قطعاً او را با زندگی پاکیزه‌ای حیات بخشیم.
2. تقوا؛ خداوند در قرآن می‌فرماید: ای مردم ما شما را از زن و مردی آفریدیم و شما را گروه گروه و قبیله قبیله گردانیدیم، تا از همدیگر بازشناخته شوید، بهترین شما (چه زن و چه مرد) در نزد خداوند با تقواترین شما است.
آیات و روایات بسیاری در این زمینه وجود دارد که برای زن اهمیت و جایگاه ویژه‌ای قایل است.[3] این مربوط به نظام اعتقادی و حوزه معرفت شناسی است که به اختصار اشاره شد.
تا اینجا به این نتیجه رسیدیم که اسلام زن را برده نمی‌داند بلکه از نظر اسلام مقام ومنزلت ویژه‌ای دارد. اسلام در واقع با برده داری زن مبارزه کرد و از زنان تجلیل و احترام خاصی نمود. براساس این جهان بینی که زن از مقام و منزلت خاصی برخوردار می‌باشد، روابط اجتماعی و حقوق خانواده نیز در اسلام تفاوت اساسی؛ رویکردها و دیدگاه‌های دیگر مکاتب دارد.
ب: جایگاه زن در خانواده؛ اسلام در نظام خانواده نیز برای زن ارزش و اهمیت ویژه قایل است و هیچگاه آن را به عنوان برده نمی‌داند. همانگونه که برای مرد حقوقی را در نظر گرفته است، برای زنان نیز حقوقی را مشخص نموده که باید مردان رعایت کنند. یا به تعبیر دیگر در نظام خانواده و به منظور استحکام آن هم برای مرد و هم برای زن یکسری وظایف در نظر گرفته شده که باید رعایت کنند.[4]
با توجه به این مطالب لازم است سؤالی را مطرح کنم و آن اینکه اگر مراد شما از کارکردن زن انجام همان وظایفی است که اسلام برای زن در نظر گرفته این هرگز به معنای برده دانستن زنان نیست، اسلام به خاطر حفظ شخصیت زن، وظایفی را به عهده آنها گذاشته است که در حدّ توان‌شان باشد و در عین حال عفت‌شان نیز حفظ شود. وظایف سنگین‌تر به عهده مردان است. و امّا اگر مراد شما از کار کردن زنان، کار در بیرون از محیط خانواده است، این بیشتر محصول نگرش غربی نسبت به زنان است که زنان را وادار کرده است تا پا به پای مردان به سخت‌ترین کارها اشتغال یابند. مسأله دیگری که باعث شده تا زنان این قدر سخت به کار و فعالیت بپردازند، مشکلات اقتصادی و تغییرات بنیادین در الگوهای زندگی است.[5] زندگی امروزه آن چنان سخت و طاقت فرسا شده که زن و مرد را وادار به تحمل این همه سختی و رنج حاصل از کار و فعالیت نموده است.
پس اگر می‌بینیم زنان امروزه به کار و فعالیت مشغول هستند، به خاطر این نیست که اسلام آنها را برده بداند، بلکه به خاطر مشکلات اقتصادی و تغییر و تحولات الگوهای زندگی است، و اگر علاقه دارید که تعبیر (برده بودن) را به کار برید، بهتر است که انسان امروزی را برده الگوهای زندگی نوین بدانید که فشار اقتصادی باعث شده تا زن و مرد هر دو این گونه سخت به کار و کوشش بپردازند.
در پایان لازم به یادآوری است که کار و تلاش چه برای زن و چه برای مرد تا جایی که با اصول و ارزش‌های اسلام تعارض و تنافی نداشته باشد، هیچ اشکالی ندارد. و طبق فرمایش حضرت علی(ع) بهترین تفریح و مایه نشاط روح و روان است.در زندگی زنا شویی تشریک مساعی و برداشتن بار زندگی از دوش همدیگر بسیار مهم است. بخاطر همین در اسلام توصیه شده که زن و مرد علاوه بر انجام وظایف خود به دیگری نیز کمک کند.در برخی از روایات به مردان توصیه شده که به زنان در امر خانه داری کمک کنید تا از اجر بالایی نزد خداوند بهره مند گردید و این عمل جزء سیره و منش ائمه(ع) بوده است. از سویی دیگر زندگی زنا شویی خود دارای سختی ها و تکالیف زندگی است که در زندگی حضرت علی و فاطمه(ع) می بینیم که ایشان کارها را بین هم تقسیم کردند به تناسب قوت و قدرت جسمانی و شرائط روحی و طبیعت مرد و حفظ عفاف، کارهای بیرون از خانه به علی(ع) و کارهای داخل خانه به جهت شرائط روحی و جسمانی زن به حضرت زهرا(س) واگذار شد.
[1] . برای مطالعه بیشتر مراجعه شود به: مهدی مهریزی، بولتن مرجع فمینیسم، انتشارات بین المللی الهدی، 1378.
[2] . نحل، 97.
[3] . برای مطالعه بیشتر ر.ک: محمدفنایی اشکوری، منزلت زن در اندیشه اسلامی،‌مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، چاپ اول، 1377.
[4] . برای مطالعه بیشتر در این خصوص مراجعه شود به: حبیب الله طاهری، سیری در مسایل خانواده، سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ اول، 1370،ص 67 58؛ و نیز علامه محمد حسین فضل الله، شیوه همسرداری، ترجمه لطیف راشدی، پیام آزادی، چاپ اول، 1373، ص 115 95.
[5] . برای مطالعه بیشتر ر.ک: پاملا آبوت، جامعه شناسی زنان، ترجمه منیژه نجم عراقی، نشر نی، چاپ اول، 1380.
www.andisheqom.com