خرید و فروش
بیع، مبادله‌ی مال در برابر مال است. معنای یاد شده، معنای لغوی بیع است و در باب تجارت یا بیع- بنابر اختلاف تعبیر در کلمات فقها- به تفصیل از احکام، اقسام و شرایط آن سخن رفته است.
چرا برای زن مهریه قرار داده شده ؟ آیا پرداخت مهریه ، به معنای خرید و فروش زن و تحقیر وی نیست؟
اسلام برای تشکل و استمرار نظام خانواده، پاره ای حقوق اقتصادی را برای زن قرار داده است:(1) أ. لزوم مهریّه در ازدواج; ب. وجوب هزینه زندگی زن بر عهده مرد; ج. جواز درخواست مزد و اجرت در ازای شیردهی، پرستاری و امور خانه; د. لزوم تأمین هزینه زندگی زن در ایّام عدّه طلاق. به رغم توهّم بعضی از مخالفان که پرداخت مَهر را به معنای خرید و فروش دختر و زن می‌گیرند و آن را زشت می‌انگارند، قرآن کریم بر این امر پای می‌فشرد که مرد باید مهریّه ای (اگرچه اندک) به همسر خود بپردازد و این مسأله از قطعیّاتِ فقه ما است. اگر در ازدواج، مهریّه ذِکر نشود، در صورتی که نکاحِ دائم باشد، مَهر المثل(2)بر عهده مرد می‌آید و در صورتی که نکاح، موقّت باشد، اساساً باطل می‌شود.(3)در فقه اهل سنّت نیز تعیین و ذکر مهریّه در نکاح لازم است; البتّه زن می‌تواند پس از انجام یافتن عقد نکاح، مهریّه خود را به شوهر ببخشد ; چنان که ممکن است از ابتدا، زن مالی را به مرد ببخشد تا مرد از آن مال، مهریّه ای برای نکاح با آن زن قرار دهد. قرآن کریم در این باره می‌فرماید: وَ آتُوا النِّساءَ صَدُقاتِهِنَّ نِحْلَةً فَإِنْ طِبْنَ لَکُمْ عَنْ شَیْء مِنْهُ نَفْساً فَکُلُوهُ هَنِیئاً مَرِیئاً(4). و مَهر زنان را [به طور کامل] به صورت بدهی [یا هدیه] به آنان بپردازید; [ولی] اگر آن ها چیزی از آن را با رضایتِ خاطر به شما ببخشند، حلال و گوارا مصرف کنید. این که مرد با نیرنگ یا با زور، کابین و صداق همسر خود را از وی باز ستاند، عملی است که قرآن به شدّت از آن منع می‌کند: وَ إِنْ أَرَدْتُمُ اسْتِبْدالَ زَوْج مَکانَ زَوْج وَ آتَیْتُمْ إِحْداهُنَّ قِنْطاراً فَلا تَأْخُذُوا مِنْهُ شَیْئاً أَ تَأْخُذُونَهُ بُهْتاناً وَ إِثْماً مُبِیناً * وَ کَیْفَ تَأْخُذُونَهُ وَ قَدْ أَفْضی بَعْضُکُمْ إِلی بَعْض وَ أَخَذْنَ مِنْکُمْ مِیثاقاً غَلِیظاً(5). و اگر تصمیم گرفتید که همسر دیگری به جای همسر خود برگزینید و مال فراوانی [به صورت مَهر] به او پرداخته اید، چیزی از آن را پس نگیرید. آیا برای پس گرفتنِ مهر زنان، به تهمت و گناه آشکار متوسّل می‌شوید؟! و چگونه آن را بازپس می‌گیرید; در حالی که شما با یک دیگر تماس و آمیزش کامل داشته اید و آنان [هنگام ازدواج] از شما پیمان محکمی گرفته اند؟!6 در تبیین و توجیهِ این حقّ اقتصادی برای زن می‌توان گفت که این امتیاز مالی از آن رو به زن تعلّق می‌گیرد که اوّلا وی برای انجام تکالیف و وظایف واجب و مستحبّ خانوادگی، متحمّل زحمت ها و مشقّت هایی می‌شود، و ثانیاً اموری از قبیل بارداری، وضع حمل، شیردهی، پرستاری، مراقبت فرزندان مانع از آن می‌شود که بتواند به فعّالیت های اقتصادی بپردازد; از این رو برای آن که زن هم پاداش تلاش های خود را تا حدّی دریافت کند و کارهایش یکسره بدون فایده اقتصادی نباشد، برایش مهریّه ای مقرّر داشته اند. 1. ر.ک: محمّد تقی مصباح یزدی، جزوه حقوق و سیاست در قرآن، درس 211. 2. مهرالمثل، یعنی مهریه ای که در عرف برای مثلِ این ازدواج از نظر وضع و شؤون خانوادگی، در نظر گرفته می‌شود. 3. ر.ک: رساله های توضیح المسائل مراجع عظام، أحکام نکاح; و نیز ر.ک: بقره (2)، 229; نساء (4)، 19، 24 و 25; مائده (5)، 5; أحزاب (33)، 50 و ممتحنة (60)، 10. 4. نساء (4)، 4. 5. نساء(4)، 20 و 21. 6. ناگفته نماند که اگر طلاق، پیش از زناشویی باشد، مرد باید فقط نیمی از مهریّه را بپردازد. (ر.ک: رساله های عملیّه، احکام نکاح و مهریّه، و نیز بقره (2)، 237. ( مأخذ : آیةالله مصباح یزدی ، پرسشها و پاسخها ، ج 5 )
اسلام برای تشکل و استمرار نظام خانواده، پاره ای حقوق اقتصادی را برای زن قرار داده است:(1) أ. لزوم مهریّه در ازدواج; ب. وجوب هزینه زندگی زن بر عهده مرد; ج. جواز درخواست مزد و اجرت در ازای شیردهی، پرستاری و امور خانه; د. لزوم تأمین هزینه زندگی زن در ایّام عدّه طلاق. به رغم توهّم بعضی از مخالفان که پرداخت مَهر را به معنای خرید و فروش دختر و زن می‌گیرند و آن را زشت می‌انگارند، قرآن کریم بر این امر پای می‌فشرد که مرد باید مهریّه ای (اگرچه اندک) به همسر خود بپردازد و این مسأله از قطعیّاتِ فقه ما است. اگر در ازدواج، مهریّه ذِکر نشود، در صورتی که نکاحِ دائم باشد، مَهر المثل(2)بر عهده مرد می‌آید و در صورتی که نکاح، موقّت باشد، اساساً باطل می‌شود.(3)در فقه اهل سنّت نیز تعیین و ذکر مهریّه در نکاح لازم است; البتّه زن می‌تواند پس از انجام یافتن عقد نکاح، مهریّه خود را به شوهر ببخشد ; چنان که ممکن است از ابتدا، زن مالی را به مرد ببخشد تا مرد از آن مال، مهریّه ای برای نکاح با آن زن قرار دهد. قرآن کریم در این باره می‌فرماید: وَ آتُوا النِّساءَ صَدُقاتِهِنَّ نِحْلَةً فَإِنْ طِبْنَ لَکُمْ عَنْ شَیْء مِنْهُ نَفْساً فَکُلُوهُ هَنِیئاً مَرِیئاً(4). و مَهر زنان را [به طور کامل] به صورت بدهی [یا هدیه] به آنان بپردازید; [ولی] اگر آن ها چیزی از آن را با رضایتِ خاطر به شما ببخشند، حلال و گوارا مصرف کنید. این که مرد با نیرنگ یا با زور، کابین و صداق همسر خود را از وی باز ستاند، عملی است که قرآن به شدّت از آن منع می‌کند: وَ إِنْ أَرَدْتُمُ اسْتِبْدالَ زَوْج مَکانَ زَوْج وَ آتَیْتُمْ إِحْداهُنَّ قِنْطاراً فَلا تَأْخُذُوا مِنْهُ شَیْئاً أَ تَأْخُذُونَهُ بُهْتاناً وَ إِثْماً مُبِیناً * وَ کَیْفَ تَأْخُذُونَهُ وَ قَدْ أَفْضی بَعْضُکُمْ إِلی بَعْض وَ أَخَذْنَ مِنْکُمْ مِیثاقاً غَلِیظاً(5). و اگر تصمیم گرفتید که همسر دیگری به جای همسر خود برگزینید و مال فراوانی [به صورت مَهر] به او پرداخته اید، چیزی از آن را پس نگیرید. آیا برای پس گرفتنِ مهر زنان، به تهمت و گناه آشکار متوسّل می‌شوید؟! و چگونه آن را بازپس می‌گیرید; در حالی که شما با یک دیگر تماس و آمیزش کامل داشته اید و آنان [هنگام ازدواج] از شما پیمان محکمی گرفته اند؟!6 در تبیین و توجیهِ این حقّ اقتصادی برای زن می‌توان گفت که این امتیاز مالی از آن رو به زن تعلّق می‌گیرد که اوّلا وی برای انجام تکالیف و وظایف واجب و مستحبّ خانوادگی، متحمّل زحمت ها و مشقّت هایی می‌شود، و ثانیاً اموری از قبیل بارداری، وضع حمل، شیردهی، پرستاری، مراقبت فرزندان مانع از آن می‌شود که بتواند به فعّالیت های اقتصادی بپردازد; از این رو برای آن که زن هم پاداش تلاش های خود را تا حدّی دریافت کند و کارهایش یکسره بدون فایده اقتصادی نباشد، برایش مهریّه ای مقرّر داشته اند. 1. ر.ک: محمّد تقی مصباح یزدی، جزوه حقوق و سیاست در قرآن، درس 211. 2. مهرالمثل، یعنی مهریه ای که در عرف برای مثلِ این ازدواج از نظر وضع و شؤون خانوادگی، در نظر گرفته می‌شود. 3. ر.ک: رساله های توضیح المسائل مراجع عظام، أحکام نکاح; و نیز ر.ک: بقره (2)، 229; نساء (4)، 19، 24 و 25; مائده (5)، 5; أحزاب (33)، 50 و ممتحنة (60)، 10. 4. نساء (4)، 4. 5. نساء(4)، 20 و 21. 6. ناگفته نماند که اگر طلاق، پیش از زناشویی باشد، مرد باید فقط نیمی از مهریّه را بپردازد. (ر.ک: رساله های عملیّه، احکام نکاح و مهریّه، و نیز بقره (2)، 237. ( مأخذ : آیةالله مصباح یزدی ، پرسشها و پاسخها ، ج 5 )
عنوان سوال:
چرا برای زن مهریه قرار داده شده ؟ آیا پرداخت مهریه ، به معنای خرید و فروش زن و تحقیر وی نیست؟
پاسخ:
اسلام برای تشکل و استمرار نظام خانواده، پاره ای حقوق اقتصادی را برای زن قرار داده است:(1)
أ. لزوم مهریّه در ازدواج; ب. وجوب هزینه زندگی زن بر عهده مرد; ج. جواز درخواست مزد و اجرت در ازای شیردهی، پرستاری و امور خانه; د. لزوم تأمین هزینه زندگی زن در ایّام عدّه طلاق.
به رغم توهّم بعضی از مخالفان که پرداخت مَهر را به معنای خرید و فروش دختر و زن می‌گیرند و آن را زشت می‌انگارند، قرآن کریم بر این امر پای می‌فشرد که مرد باید مهریّه ای (اگرچه اندک) به همسر خود بپردازد و این مسأله از قطعیّاتِ فقه ما است.
اگر در ازدواج، مهریّه ذِکر نشود، در صورتی که نکاحِ دائم باشد، مَهر المثل(2)بر عهده مرد می‌آید و در صورتی که نکاح، موقّت باشد، اساساً باطل می‌شود.(3)در فقه اهل سنّت نیز تعیین و ذکر مهریّه در نکاح لازم است; البتّه زن می‌تواند پس از انجام یافتن عقد نکاح، مهریّه خود را به شوهر ببخشد ; چنان که ممکن است از ابتدا، زن مالی را به مرد ببخشد تا مرد از آن مال، مهریّه ای برای نکاح با آن زن قرار دهد.
قرآن کریم در این باره می‌فرماید:
وَ آتُوا النِّساءَ صَدُقاتِهِنَّ نِحْلَةً فَإِنْ طِبْنَ لَکُمْ عَنْ شَیْء مِنْهُ نَفْساً فَکُلُوهُ هَنِیئاً مَرِیئاً(4).
و مَهر زنان را [به طور کامل] به صورت بدهی [یا هدیه] به آنان بپردازید; [ولی] اگر آن ها چیزی از آن را با رضایتِ خاطر به شما ببخشند، حلال و گوارا مصرف کنید.
این که مرد با نیرنگ یا با زور، کابین و صداق همسر خود را از وی باز ستاند، عملی است که قرآن به شدّت از آن منع می‌کند:
وَ إِنْ أَرَدْتُمُ اسْتِبْدالَ زَوْج مَکانَ زَوْج وَ آتَیْتُمْ إِحْداهُنَّ قِنْطاراً فَلا تَأْخُذُوا مِنْهُ شَیْئاً أَ تَأْخُذُونَهُ بُهْتاناً وَ إِثْماً مُبِیناً * وَ کَیْفَ تَأْخُذُونَهُ وَ قَدْ أَفْضی بَعْضُکُمْ إِلی بَعْض وَ أَخَذْنَ مِنْکُمْ مِیثاقاً غَلِیظاً(5).
و اگر تصمیم گرفتید که همسر دیگری به جای همسر خود برگزینید و مال فراوانی [به صورت مَهر] به او پرداخته اید، چیزی از آن را پس نگیرید. آیا برای پس گرفتنِ مهر زنان، به تهمت و گناه آشکار متوسّل می‌شوید؟! و چگونه آن را بازپس می‌گیرید; در حالی که شما با یک دیگر تماس و آمیزش کامل داشته اید و آنان [هنگام ازدواج] از شما پیمان محکمی گرفته اند؟!6
در تبیین و توجیهِ این حقّ اقتصادی برای زن می‌توان گفت که این امتیاز مالی از آن رو به زن تعلّق می‌گیرد که اوّلا وی برای انجام تکالیف و وظایف واجب و مستحبّ خانوادگی، متحمّل زحمت ها و مشقّت هایی می‌شود، و ثانیاً اموری از قبیل بارداری، وضع حمل، شیردهی، پرستاری، مراقبت فرزندان مانع از آن می‌شود که بتواند به فعّالیت های اقتصادی بپردازد; از این رو برای آن که زن هم پاداش تلاش های خود را تا حدّی دریافت کند و کارهایش یکسره بدون فایده اقتصادی نباشد، برایش مهریّه ای مقرّر داشته اند.
1. ر.ک: محمّد تقی مصباح یزدی، جزوه حقوق و سیاست در قرآن، درس 211.
2. مهرالمثل، یعنی مهریه ای که در عرف برای مثلِ این ازدواج از نظر وضع و شؤون خانوادگی، در نظر گرفته می‌شود.
3. ر.ک: رساله های توضیح المسائل مراجع عظام، أحکام نکاح; و نیز ر.ک: بقره (2)، 229; نساء (4)، 19، 24 و 25; مائده (5)، 5; أحزاب (33)، 50 و ممتحنة (60)، 10.
4. نساء (4)، 4.
5. نساء(4)، 20 و 21.
6. ناگفته نماند که اگر طلاق، پیش از زناشویی باشد، مرد باید فقط نیمی از مهریّه را بپردازد. (ر.ک: رساله های عملیّه، احکام نکاح و مهریّه، و نیز بقره (2)، 237.
( مأخذ : آیةالله مصباح یزدی ، پرسشها و پاسخها ، ج 5 )
- [آیت الله بهجت] اگر مرد مهریه ای را قرار دهد که الآن قدرت پرداخت آن را ندارد، این کلاه برداری و تضییع حقوق زن نیست؟
- [سایر] با سلام مهریه زنی عبارت است از یک باب منزل مسکونی که در آینده خریداری شود. حال زوجه قبل از خرید خانه مهریه خود را به اجرا گذاشته است. آیا قرار دادن این مهریه صحیح است؟ در هر حال این مهریه چگونه باید به زوجه پرداخت شود؟
- [آیت الله بهجت] قرار دادن "مهر السنّه" به تنهایی به عنوان مهریه ی یک زن در چه صورتی صحیح است؟
- [سایر] 1. آیا مهریه زن مقدار حداقل دارد؟ مثلاً آیا می شود مهریه را یک عدد صلوات قرار داد؟ 2. آیا می شود با رضایت زن چیزی به عنوان مهریه قرار نداد؟ یعنی قبل از عقد توافق کنیم مقدار مهریه صفر باشد.3. آیا می شود مهریه را چیز معنوی یا ناچیز؛ مثلاً دادن پنجاه تومان به فقیر یا صندوق صدقه، قرار داد؟
- [آیت الله نوری همدانی] بعد از عقد نکاح آیا زن در صورت اعسار زوج از پرداخت مهریه می‌تواند به خاطر دریافت مهریه تمکین ننماید؟
- [آیت الله بهجت] آیا در صورت عدم مطالبه از طرف زن، مرد باید مهریه او را پرداخت کند؟
- [آیت الله بهجت] در صورت فوت مرد، آیا مهریه زن از اصل مال میّت پرداخت می شود؟
- [آیت الله سیستانی] منظور از عند المطالبه بودن مهریه چیست. آیا اگر با قرض بتوان آن را پرداخت صحیح است. اگر مهریه را زیاد قرار دهند ولی قرار بگزارند که بعد از عقد آن را ببخشند درست است یا نه؟
- [آیت الله سبحانی] آیا شوهر از مهریه ی که به زن پرداخت کرده است ارث می برد؟
- [آیت الله بهجت] آیا زن می تواند عین همان چیزی را که در مهریه قرار داده شده مطالبه نماید؟
- [آیت الله مظاهری] معاشرت با افرادی که با مسجد سر و کار ندارند و خرید و فروش با آنها و زن گرفتن و زن دادن به آنها مکروه است.
- [آیت الله اردبیلی] وزن یا حجم خونی که مورد خرید و فروش قرار می‌گیرد، باید معلوم باشد، ولی در صورتی که وزن و مقدار آن را ندانند، می‌توانند مصالحه نمایند.
- [آیت الله مکارم شیرازی] ساختن و خرید و فروش مجسّمه اشکال دارد، ولی خرید و فروش چیزهایی که روی آن نقشهای برجسته است اشکالی ندارد. همچنین خرید و فروش عروسک هایی که جنبه¬ی اسباب بازی دارد مانعی ندارد.
- [آیت الله سیستانی] در حالت مذکور، برای بانک فروش کالا و برای دیگران خرید آن جایز است؛ زیرا به مقتضای شرط صریح یا ارتکازی در اینگونه موارد، بانک در صورت تخلف صاحبان کالا از گرفتن کالای خود و پرداخت حقّ بانک، از سوی آنان وکیل است که آن را بفروشد، و در صورتی که فروش آن جایز باشد، خرید آن نیز جایز است.
- [آیت الله مظاهری] تزریق خون انسانی به انسان دیگر جایز است، خواه خون مسلمان باشد یا کافر، مرد باشد یا زن، و خرید و فروش خون برای این منظور مانعی ندارد.
- [آیت الله علوی گرگانی] خرید و فروش مجسّمه مکروه است به کراهت شدید، ولی خرید و فروش صابونی که روی آن مجسمه دارد، اگر مقصود معامله صابون باشد کراهتی ندارد.
- [آیت الله اردبیلی] برای پرداخت تمام یا قسمتی از مهریّه می‌توان مدّت یا اقساطی =============================================================================== 1 وسائل الشیعة، چاپ آل البیت، باب 52 از (أبواب مقدّمات النکاح وآدابه)،ح3،ج20،ص112. قرار داد.
- [آیت الله مظاهری] خرید و فروش خوشه گندم و جو، به گندم و جو، و خرمای نرسیده به خرمای رسیده جایز نیست. خرید و فروش طلا و نقره:
- [آیت الله سبحانی] ساختن و خرید و فروش مجسّمه حرام است ولی خرید و فروش صابون و مانند آن که روی آنها شکل مجسمه یا نقش های برجسته است اشکالی ندارد.
- [آیت الله بروجردی] خرید و فروش مجسّمه حرام است، ولی خرید و فروش صابونی که روی آن مجسمه دارد، اگر مقصود معاملهی صابون باشد، اشکال ندارد.