آیا معروف کرخی خادم امام رضا (ع) و از یاران حضرت بوده است؟

ابومحفوظ معروف بن فیروز (یا فیروزان) بغدادی کرخی از مشاهیر عرفا و پدر و مادرش نصرانی مذهب بوده‌اند. پدر و مادرش او را در هفت سالگی نزد معلمی نصرانی بردند. معلم به او گفت بگو (ثالث ثلثة) (و این اشاره به عقائد نصاری است که به نام اب و ابن و روح القدس به سه اصل (اقانیم ثلاثة) معتقد می‌باشند، که اب را خدای تعالی و ابن را حضرت مسیح و روح القدس را جبرئیل می‌دانند و در قرآن مجید هم در ردّ ایشان آمده است: لََقَد کَفَرَ الذین قالُوا انَّ الله ثالِثُ ثلثةٍ؛[1] به تحقیق کسانی که خداوند را 3 نفر حساب کرده‌اند کفر ورزیدند.) معروف این گفته استاد را شدیداً انکار کرد و گفت: (لا بَل هُوالله أحَدْ) پس معلّم برآشفت و سیلی محکمی بر رویش زد، او نیز فرار کرد و مدتی غایب شد تا آن که پدر و مادرش آرزوی برگشت او را می‌کردند و هردینی را که قبول کند ایشان نیز موافقت نمایند. تا آنکه معروف به حسب فرمایش امام رضا علیه السلام در هفت سالگی دین مقدّس اسلام را قبول کرد و به خانه‌اش بازگشت.
پدر و مادرش از وی پرسیدند که به کدام دین معتقد شده‌ای؟ گفت به اسلام و آنان نیز اسلام آوردند.[2] نام پدر وی که فیروز یا فیروزان می‌باشد نام نصرانیت اوست و ظاهر کلام روضات‌الجنات[3] که وی را با عنوان معروف بن علی ذکر کرده نه فیروزان معرّف این است که پس از قبول اسلام نام پدرش تبدیل به علی شده است.
معروف در مراقب سیر و سلوک بی‌نظیر بود، صوفیه و عرفا در حق او ارادت فراوانی دارند و او را تا حد مستجاب الدّعوه ذکر کرده‌ و کرامات بسیاری به او نسبت می‌دهند و او را از اصحاب و موالیان بلکه دربان امام رضا علیه السلام می‌دانند.[4] که البته بسیاری از این مطالب بر پایه غلو می‌تواند باشد. و یک سلسله از عرفای صوفیه هستند که سند طریقتی خودشان را به معروف کرخی می‌رسانند و به واسطه او سلسله خود را به آن حضرت متصل داشته و به همین جهت به (معروفیه) شهرت دارند. این سلسله خود با نام‌های نعمت‌اللهی، نوربخشی، نقش‌بندی، سقطیان و جندیان و غیره به چند شعبه منشعب هستند و به جهت همین کثرت است که این سلسله به (ام السلاسل) معروف شده‌اند.
وی سرانجام در سال 200 هجری در بغداد وفات یافت. در اواخر عمرش که علائم موت آشکار شد به او گفته شده وصیّتی کن: گفت وقتی مشرف به موت شدم پیراهن مرا صدقه بدهید که چنانچه عریان به دنیا آمده‌ام عریان نیز رفته باشم.
این مطالب کلّ آن چیزی است که در منابع به آن اشاره شده است. با این همه که در منابع، وی را از اصحاب امام رضا علیه السلام دانسته‌اند، در هیچ کدام از کتب رجالیّه[5] که به شرح حال هر یک از اصحاب و خواصّ و خدّام و موالی ائمه اطهار علیهم السلام پرداخته و ولادت هریک از مشاهیر و مجهولان و ثقات و کسانی که مورد مدح و ستایش و یا ذمّ و نکوهش قرار گرفته‌اند، به نگارش درآورده‌اند، اصلاً تعرّضی به شرح حال معروف کرخی نشده و مدحاً یا ذمّاً به صورت تصریح یا تلویح نامی از او برده نشده و به این جهت نسبت صحابی و یا دربان بودن او نسبت به امام رضا علیه السلام بعید به نظر می‌رسد و برخی از کتب فوق الذکر در ادامه مطالب بالا به این نکته نیز اشاره کرده‌اند.
مؤلف ریحانة الادب نظر علامه مجلسی را در عین‌الحیات آورده است که وی نیز به دلایل بالا در باب صحابی بودن معروف نسبت به امام رضا علیه السلام شدیداً انکار می‌کند.[6]
در نهایت آنچه مسلم است این است که وی فردی مسلمان و امامی مذهب و نیز عابد و عارف بوده است و صحابی بودن وی نسبت به امام رضا علیه السلام بعید و دور از ذهن می‌باشد.[7]

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. معجم الرجال ،آیه الله خوئی .
2. ریحانة الادب؛محمد علی تبریزی
3. تنقیح المقال. حائری

پی نوشتها:
[1] . مائده،‌آیه 73.
[2] . شیخ عطار نیشابوری، فرید‌الدین، تذکرة الاولیاء، انتشارات گنجینه، چاپ‌خانه مطبوعات، چاپ دوم، ص241.
[3] . موسوی، محمد باقر، روضات الجنات فی‌ احوال العلماء والسادات، چاپخانه مهر استوار قم، ج8، ص134.
[4] . در رابطه با روایاتی که در مورد او نقل شده رجوع شود به (طبقات الصوفیه)، ابوعبدالرحمان سُلمی، مطبعه دار التألیف مصر، چاپ دوّم، 1389 ه‌ .ق، ص83.
[5] . کتبی همچون، رجال طوسی، رجال نجاشی، رجال ابن داوود، رجال علامه حلی و ...
[6] . ریحانة الادب، همان ص47.
[7] . ریحانةالادب، همان ص47.
منبع: اندیشه قم