چگونه کودک خردسال را با رعایت مسایل شرعی، به خوبی تربیت کنیم؟

شرح پرسش:
پسری 10 ماهه داریم و قصد داریم که با رعایت مسایل شرعی ان شاء الله او را به خوبی تربیت کنیم و با توجه به مسأله افراط و تفریط در کارها من حتی جلوی او سرم را شانه نمی‌کنم، و پدرش اجازه نمی‌دهد کسی در حضور او کف بزند و دلیل‌مان این است که نباید بچه از کوچکی ذهن‌اش با کارهای کم ارزش آشنا شود. لطفاً ما را در این زمینه راهنمایی کنید.

پاسخ:
در گذشته چنین تصور می‌شد که نیازهای کودک و قوة درک و فهم او به صورت سلسله مراتبی ظاهر می‌شود و نوزادان موجودات درمانده‌ای هستند که بیشتر وقت خود را به خوابیدن، خوردن و گریستن می‌گذرانند. با این حال، تحقیقات جدید نشان می‌دهد که کودکان بیش از آنچه سابقاً تصور می‌رفت در برابر محیط واکنش نشان می‌دهند و هر آنچه را که می‌بینند یا می‌شنوند در طرحوازه ذهنی آنها نقش می‌بندد. نتایج این تحقیقات از دو جهت در امر تربیت کودکان می‌تواند مفید و کارآمد باشد.
الف. به لحاظ آن که کودکان از همان روزها و ماه‌های نخست در برابر محیط فعال هستند و توانایی درک و فهم اشیاء را دارند، باید محرکهای بیشتری در اختیار کودک قرار داد. زیرا تحریک بیشتر و افزایش فرصت حرکت برای کودکان می‌تواند مهارتهای حرکتی آنان را بهبود بخشد و در رشد شناختی کودکان تأثیر مثبت بگذارد. از همین روست که روان شناسان به بازی کودک و اسباب بازیهای مناسب از همان نخست، تأکید نموده‌اند. این یک بُعد قضیه است و از این لحاظ باید پدران و مادران محیط فعال و تحریک کننده برای کودک فراهم سازند تا در رشد شناختن و حرکتی آنان اثر مثبت بگذارد.[1]
ب. از سوی دیگر توانایی درک کودکان وظیفه مهمی را بر روش والدین می‌گذارد تا از محرکهایی که تأثیر منفی بر رشد شناختی، عاطفی و رفتاری کودکان می‌گذارد، جلوگیری نمایند. در این زمینه مهم این است که والدین باید با مسایل تربیتی آشنا باشند و بدانند که چه چیزهایی برای کودک مفید و چه چیزهایی مضر می‌باشد. روان شناسان برخی از عواملی را که تأثیر منفی بر کودک دارند شناسایی نموده و تأکید نموده‌اند که باید کودک از آنها بدور باشد. از باب نمونه، موسیقی، مشاهدة صحنه‌های پرخاشگری که در فیلم‌ها نشان داده می‌شود، تأثیرات منفی زیادی بر کودک دارد، همه روان شناسان و دست اندرکاران مسایل تربیتی مشاهدة این صحنه‌ها را برای کودک مضرّ می‌دانند.[2]
بنابر این مقدمه درباره رعایت نکات تربیتی به چند نکته توجه داشته باشید:
1- صفحه پاک و سفید ذهن کودکان خصوصاً در دوران نوزادی آمادگی زیادی برای ثبت و ضبط صحنه ها و رفتارهای مختلف را دارد. کودکان از این ثبت و ضبط برای رفتار کردن و عادت کردن استفاده می کنند و شاید این موضوع را در برخی رفتارهای کودکتان مشاهده کرده باشید. بنابراین تا می توانید صفحه روان و ذهن او را با رفتارهای مثبت پرکنید. در صورتی که در مقابل کودکتان مکرراً نماز خوانده باشید و در رفتار خود نشان داده باشید که از نماز خواندن لذت می برید، کودک شما حتی قبل از 2 سالگی به تقلید و الگوبرداری از اعمال شما می پردازد و این الگوبرداری زمینه را برای عادت کردن به عبادت فراهم می سازد.
2- کودکان ما در مسیر رشد و تحول روانی، عاطفی، مذهبی و اخلاقی خود مراحلی را طی می کنند که در هر مرحله برای پذیرش رفتارهای تربیتی توانایی های ویژه ای دارند. از این رو نمی توانیم زودتر از موعد، توقع داشته باشیم رفتاری تربیتی و اخلاقی در آنها نهادینه شود. نوزاد امروز شما که 10 ماه بیشتر ندارد کف زدن را چیزی جزء بازی نمی نگرد. اگر چه در این نکته می بایست به نوع رفتارها نیز توجه کرد؛ مثلاً کف زدن بسیار متفاوت از یک صحنه خشونت بار است.
3- درباره کارهایی مانند (شانه کردن سر) توسط والد غیر همجنس و یا (کف زدن) به عنوان بازی توجه داشته باشید که لزوماً اثر منفی ندارد، زیرا اثر منفی این گونه رفتارها بستگی دارد به اینکه کودک شما در چه مرحله ای از رشد قرار داشته باشد و یا اینکه این گونه رفتارها در چه زمینه ای قرار دارند. آری کف زدن در مجلس لهو و لعب رفتاری غیر اخلاقی قلمداد می شود اما در میان کودکان و به عنوان بازی چگونه است؟ از سوی دیگر کودک شما اگر دختر است، شانه کردن نه تنها بد نیست بلکه می‌تواند مفید و آموزنده باشد و در واقع یکی از مهارتها و نقش جنسیتی خود را می‌آموزد. پدر و مادر وظیفه دارند که کودکان را با توجه به اینکه دختر هستند یا پسر، از وظایف و نقش‌های آنان مطلع سازند. دختر ده ماهه با دیدن این صحنه یاد می‌گیرد که چگونه با عروسکش بازی کند و در آینده سرش را شانه زند.
آری در مورد مسایل جنسی باید بسیار احتیاط نمود. از همین رو، در آیات و روایات و حتی توصیه‌های تربیتی دانشمندان یکسری اصول و راهکارهایی بیان شده تا والدین آنها را مراعات کنند. تربیت جنسی امروزه بسیار حایز اهمیت است. از لحاظ تربیتی باید مسایل و موضوعات جنسی به صورت صحیح و راه درست که از پیامدهای منفی آن جلوگیری شود، به کودکان، نوجوانان و جوانان آموخته شود.
پدر و مادرها باید علاوه بر تربیت جسمی، عاطفی، اجتماعی فرزندان به تربیت جنسی آنان به صورت صحیح و معقول بپردازند و از افراط و تفریط، برداشت‌های نادرست و اعمال سلیقه در مسایل تربیتی جداً پرهیز نمایند.[3] اینها مسایلی نیستند که بشود در این مختصر بیان کرد، باید چندین کتاب مطالعه کنید تا بتوانید نقش تربیتی خود را به خوبی انجام داده و فرزند صالح و باایمان تحویل جامعه دهید. انشاء الله

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. میاکلمر پرنگل، نیازهای کودکان، ترجمه نیره ایجادی، انتشارات رشد، 1380.
2. عبدالمجید زهادت، تعلیم و تربیت در نهج البلاغه، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزة علمیه قم، چ اول، 1378.
3. محمدعلی حاجی ده آبادی و همکاران، تربیت اسلامی، مرکز مطالعات تربیت اسلامی، چ اول، 1379.
4. سید مهدی موسوی کاشمری، روشهای تربیت، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چ اول، 1379.

پی نوشتها:
[1] . محمدرضا پور احمدی لاله، روشهای تربیت کودکان، انتشارات پریور، چ اول، 1382، فصل 1 3.
[2] . میر یام دیوید، رفتار با خردسال، ترجمه زهرا معتمدی، چ اول، 1375، بخش دوم.
[3] . ماسن و همکاران، روان شناسی رشد کودک، ترجمه: مهشید مهسایی، رشد، 1368، فصل 1 و2.
منبع: اندیشه قم